Katalog

Orhan Kemal'in ekmek parasını kazanmada, geçtiği yollardan biri 'senaryo vazarlığı ve senaryolara diyalog yazma'ydı. Günümüzde "eski Yeşilçam filmlerini" izlerken, akıcı konuşmalarda, onun adı jeneriklere girmeyen bu "senaryo işçilifiini" anımsayın. Günümüz filmlerinin, yaşamasız konuşmaJannda da. Asım Bezirci, Orhan Kemal'in kitaplannı şöyle sıralar (îlk baskı tarihlerine göre) Hikâye: Ekmek Kavgası (1949), Sarhoşlar (1951), Çamaşırcının Kızı (1952), 72. Koguş (1954), Grev( 1954), ArkaSokak (1956), Kardeş Payı (1957), Babil Kulesi (1957), Dünyada Harp Vardı (1963), Mahalle Kavgası (1963). Işsiz (1966), önce Ekmek (1968), Küçükler ve Büyükler (1971), Yağmur Yüklü Bulutlar (Bütün Hikâyeleri I, 1974), Kırmızı Küpeler (Bütün Hikâyeleri II, 1974), Oyuncu Kadın (Bütün Hikâyeleri III, 1975), Aslan Tonıson (1976, Serseri MilyonerIki Damla Gözyaşı (Bütün Hikâyeleri IV, 1976), tnci'nin Maceralan (1979). Roman: lıkları (1968), Kötü Yol (1969), Üç Kâgıt S doğan genç okı r için, filmini gördüğü Murtaza'nın ve adını duvduğu 72. Kouş'un yazarıdır. Biraz dİKkatli bir okur, una senaryosunda adı anılan Yalancı Diinya ile Tersine Dünya'yı katar. Ama, Gurbet Kuşlan filminin, aynı adlı romandan yapılmadığını bilmez. 1958 ve 1969 Sait Faik, 1969 Türk Dil Kurumu Hikâye Armağanı alnu^ olması, 1967 Ankara Sanatseverler Dernegi'nin Yılın En lyi Oyun Yazarı seçilmesi de, onun için biyografik bir nottur. Ornan Kemal övkü ve romanının gündemde oldugu yılların yazarlan için Adnan Özyalçıner in şu saptamasını göz öniinde tutmak gerekır: "Bilindiği gibi Orhan Kemal, Saıt Faki'in çagdaşı bir yazarımızdı. Burada Sait Faki'ı bir doruk olarak ele aldığım sanılmasın. Çünkü Sait Faik'in yazüiöı yıllarda Orhan Kemal'lc birlikte VaşarKemaJ, Kemal Bilbaşar, Samim Kocagöz, daha sonra da Fakir Baykurt sivrilmiş gerçekçi Türk hikâyecileri ve romancıları arasında yer alıyordu. Ama Orhan Kemal'in dışında andığım bütün yazarlarımız yöresel hikâye ve romanlar üstünde çalışıyorlar, Anadolu insanının yaşantısınclan Kesitlcr veriyorlardı. Gerçekçi Türk hikâye ve romanına bu kesimden önemli katkılarda bulunuyorlardı. O sırada özeilikle Istanbul'u yazan, büyük kenttc yaşavan insanların öykiilerini anlatan Sait Failc'le Orhan Kemal'i görüyoruz." (Bir Yazı Işçisi Olarak Orhan Kemal, Militan Dergısi, Haziran 1975) Öz yalçıner, yazısında, Sait Faik'le Orhan Kemal'in öyküleri arasındaki ayrımı da vurgular, Sait Faik bir görgü tanıgıdır, Orhan Kemal öykü kişilerinden biri. Okurun günümüz metropolü ile yaklaşık 4045 yıl öncesinin Istanbul'u arasındaki degişenle degişmeyeni saptaması, Orhan Kemal'i okuyarak olasıdır (elbet, aynı dö nemin öteki öykücülerini de). Bu sapta ma, Orhan Kemal romanı ve öyküsünün "çağının geçip geçmcdiği" konustında da ona gerelcli izlenimi verecektir. Tomris Uyar ın saptadığı "sevgi" havasını da so lutacaktır. Orhan Kemal'i toplumbilimsel olarak okumayı dencycn varsayımsal okur, kuşkusuz, değişen koşullara karşın değişmeyen ülke gerçeklerini de göreccktir: Çocuk işçiler, satılık küçük kızlar, emek sö mürüsü, kolay para kazanma adına vazgc çilen dej*erler... Yalnız bu gördükleri, ona ve umutsuzluk değil, bir di çı (1969), Murtaza (Genişletilip roman niteliöi kazandırılmış baskı 1969)dır. Ornan Kemal, tüm yazdıklarında yaşadıklarından ve gözlemlcrinden yola çıkarak kıırgular yapnıış bir yazardır. Onun hem büyük hikâye ya da roman hem de oyun olarak ilgi çeken cscri 72. Koğuş'u bu bakımdan Dİyografik romanlar sırasına sokulabilir, Ornan Kemal, bu romanında yoksul, ıtilip kakılan ve hapisane argosunda "adembaba" diye anılan insanların koğuşunu anlatmıştır. Bu kogusun, bir rastlantıyla kavuştuöu rahat ve kardcşçc ilişkiler, romanda çıkar ilişkileri yüzünden bozulur. Oyunda ise, Orhan Kemal, saglanı kalan insanlık üzerinde durarak, oyunun akışında, romana göre, bir iki önemli değişiklik yapar. Orhan Kemal'in anlatımındii, öykü ya da roınanı anlatanın (yazarın) dili ile öykü ve roman kahramanlarının dili arasındaki ayrılıg'ın kesinliği dikkat çeker. Yazar "en doğru, en ileri bir dille " yazıp, konuşur. Kişilcr ise, sosyal durumlarına uygun biçimde, kimi zaman yanlışlarla, kimi za man şiveleriyle. ()rhan Kemal, öykü ve roman kişilerinin konuşmasına karışmayışını, "her tipin kendi iç alemini belirtmeye yarayan ken dinc mahsııs ifade tarzını" korumaklav "her devrin insanının yaşadıgı dönem ve şartların damgasını taşıdığını" belirtmekle açıkJar. Onun anlatımının kuşkusuz, en önemli yanı, diyaloglarıdır. Uzun ruh çözümlemelerinin, karaktcr çizmelerinin işlevini yükJcnen bu diyaloglar, kimi zaman "tefrika romancılığının gereği, sayfa sayısı arttırmanın kolay yolu" olarak yorumlanıp, eleştirilmişse de, ustalığı gözardı edilcmcmış konuşma düzenlemeleridir. CUMHURİYET KİTAP SAYI 276 Baba Evı (1949), Avarc Yıllar (1950), Murtaza (1952, genişlctilmiş baskı 1969), Cemile (1952), Bereketli Topraklar Üzerinde (1954), Suçlu (1957), Serscri Milyoner (1957), Devlet Kuşu (1958), Vukuat Var (1958), Gâvurun Kızı (1960), Hanımın Çiftliöi (1961), Eskici ve Ogulları (1962, Eskici Dük kânı adıyla 1970), Gurbet Kuşlan (1962), Sokakların Çocuğu (1963), Kanh Topraklar (196i), Bir Filiz Vardı (1965), Müfettişler Müfettişi (1966), Evlerden Biri (1966), Arkada^ Islıkları (1968), Sokaklardan Bir Kız (1968), Üç Kâğıtçı (1969), Kötü Yol (1969), Kacak (1970). Oyun: Ispinozlar (1965), 72. Koguş (1972). Anı: Nâzını Hikmet'le Üç Buçuk Yıl (1965). Incelcmc: Senaryo Tekniöi ve Senaryoculuğumuzla Ilgili Notlar (1963). Röportaj: Istanbul'dan Çizgiler( 1971, aynı yıl Boyacı adıyla da yayımlanmış). Bu listeye, gazetelcrde tefrika olarak kalmış Tersine Dünya'nın 1986'da kitap olarak yayımlanışını da ekleycbiliriz. Bugünün Okuru Için Orhan Kemal Artık, günümüz okuru için Orhan Kemal'in anlam ve önemi üzerinde durabiliriz. Orhan Kcmal, özelliklc, öldüğü yıl ya da daha sonra SAYFA 5