Katalog

pıştıran tutkalın sulanması ve her şeyin çözülüp darmadağın olmaya başlamasıyla şaşkına dönmüşlerdir. Anton Çehov bu zıhinsel çözülmeyi kavramıştır, ama o filozof ya da bilim adamı değildir, gördükleri karşısında sistemli bir eleştiri getirmemiştir kuşkusuz. Çehov görür, kavrar vc sçrgiler. Tıp eğitimi görmüş olan Çehov'un zihni nesncl/bilimsel akılcılıkla biçimlenmişti, gözlcri bir video kamera, kulaklan da duyarlı bir mikrofondu, hcm de en HiTech cinsinden. Bu duyarlı bu dikkatli gözlemci, doğal olarak, cdebıyatın f'elsefeden ziyade gazeteciliğe yakın bölgesinde gczinmişti hep, içinde yaşadığı zamanla uzamın ve çevresindc yaşayan insanlann eşsiz bir gözlemcisı olarak. Kımbilir kimlerde gözlemlediği o zihinsel çözülmenin toplumsal boyutunu kavraması için ağabcyi Nikolay'ın ölümü bir tetik ışlevi görmüş olmalıdır. Nikolay Haziran 1889'da veremden ölür, Anton Çehov, hasta agabeyinin yanında geçen uzun bekleyişler sırasında, yıllarca görmezden geldiği, kendisinin de verem hastası olduğu geıçeği üzerine çok şeyler düşünmüş olınalı. Çehov, 'Sıkıcı Bir Öykü'nün ilk bölümünü Nikolay'ın ölümünden hemen sonra gittiğı Odessa ve Yalta gczısinde yazmıştır. Zaten böyle, çaglara damgasını vuran, ama öncülleri yaşamının akışı içinde gizli kalan büyük dönüşümler de, üykünün kahramanı Stepanoviç gibi eşığı atlamadan, kolay kolay duyumsanamazdı herhalde. Üıılü 'Siyahlar Giymiş Keşiş' (6) öyküsünü kötü bir düşün ctkısıyle yazar Çehov. Düşünde gördüğü siyahlar giymiş bir keşjş nklını karıştırmıştır, yazarak ondan kurtulmak istcr.Tolstoy'un bu öyküyü çok scvdiğıni duyar Çchov, buna sevinır de, çünkii, ıhtiyar kimseleri beğenmez. (Hatta, hazret sonradan Çehov'a "birinci sınif" ve "ikinci sınıf" diye nitelendirdiğı öykülerinın bir listesini yollayacaktır!) Oysa, Çehov yıllarca Tolstoy'un adaletçi, şiddet karşıtı ve yoksullara sevgi gösterilmesini vazcdcn ögretisine sevgiyle bakmasına karşın, o günlerde artık, onun ortaçağ erdemleriyle yüklii ermiş Rus mujiği imgesiyle ilgilenmiyordur. Bu konuda bir dostuna şöyle yazar: "Gerçck şu ki, Tolstoy benden uzaklaştı, artık içimde yeri yok onun: 'Evinizi bomboş bırakıyorum,' diyerek çıktı içimden. Şimdi hiç kiracı yok içimde. özgü rüm." (Yeni Zamanlar gazetesinin sahibi Suvorin'c 24 Mart 1894 tarihli mektup.) (7) Tolstoy'un Hıristiyan fanatizmi örneğinde olduğu gibi, Çehov gelenekscllığin ve modernliğin sundugu ütopyalan özgür aklıyla hepreddetmiştir.Ama yukarda sö zünü ettigimiz mektupta bir yandan özgiirlüğe kavuştuguna sevınirken, "bomboş" sözcüğünde gizli bir üzüntü var gibidir. Red çizgısinin ötesindeki karanlık konusunda kaygı sezilir bu satırlarda, bu sczgımizi, 'Siyahlar Giymiş Keşiş' öyküsünün kahramanı Kovrin'in başına gelenler de destcklemektcdir: Çehov'un çizdigi klinik tablonun ötesinde, Kovrin'in rahatsızlığında bir tür esriklik, kendini ütopyaya teslim cdişteki mistik coşkunluk vardır, ama iyileştikcc, boş, sıradan, amaçsız, hatta kötü ve yıkıcı biri haline gelir. Çehov, öyküde kurguladığı bu yozlaşmayı, red çizgisinin ötesinde başlayan o iç çözülmenin insanı sürüklcdigi bir tür karanlık olarak mı düşünmüştü acaba? Tüm aydın kesiınler liberalller, sosyalistler, muhafazakârlar Çehov'a yandaşlan olması için baskı yapmışlardır. Tolstoy bile karşılıklı söyleşilerinde onu kendi öğretisini benimsemesi için zorlamıştır. Ama o kimseye kulak asmamış, hiçbir bütüncü düşüncenın savunucusu olmamıştır. Olamazdı da zaten, kendisini sürekli bir düşünsel değişim içinde hisseden Çehov'un, sanatçı olmaktan öte bir iddiası yoktu. Genç bir ögrcncıye şöyle demiş: "Ben yalnızca insanlara dürüstçe şunlan söylemek istiyorum: 'Bakın kendinize, nasıl kötü, sıkıntı içinde yaşadığınızı görün.' Önemlı olan bunları anlamalandır. Uunu anlarlarsa, kendılıklennden, farklı ve daha iyi bir yaşam kuracaklardır. kuşkusuz. Ben görmeyecegim, ama bütün bunlann başka olacagını ve hiçbir şeyin bugünün yaşamına benzemcyeceğini biliyorum." Thonov adlı bu öğrencınin daha sonra yayınlanan anılannda yer alan bu görüşleri, Çehov not defterinde şöyle özetler: "Ne durumda olduğunu göstcrirscn, insan daha iyi olacaktır." (8) Freud'la ortak paydası olan bir düşüncedir bu. Çehov, insanlara "ne durumda olduklannı göstermek"te de olağanüstüdür. Kısa bir öyküye koskoca dünyayı sıgdıracak kadar hem de. tnsan haııgi öyküsünden söz edecegini bilemiyor. Ornegin, ben onun 'Görevde' (9) öyküsünü karlı bir gecede, uzak bir dag başında okumuştum, öykü de karlı bir gecede geçiyordu vegerçekliginden öylesine etkilenmiştim ki, o soğukta içime bir sıcaklık duygusu yayılınıştı. Özellikle bekçi Loşadin'in karlara bata çıka yürürkenki zavallılığı karşısında zihnime yerleşen duygu, gerçekten yaşamışım gibi hiç silinmez, üzüntülü anlanmda o duygu uçsuz bucaksız karlar üstünde zayıf bir mavi ay aydınlıgı olan bir imgedir bu gelir, bulur beni. Ya, 'Köpcğiylc Gezen Kadın' (10) öyküsünün sonunda iki scvgilınin çaresizyoksulluk? Kocasi ölen zavallo Olga'nın dilenmeye başlaması? Bunları okurken yüreğimiz insan sıcaklıgıyla ısınır Anlattıgı insanlara duydugu saygılı merhametı biz de görüp anlanz ve sevenz onları tüm cahillikleri, eksiklikleri, hatalan ve hatta suçlanyla birlikte bağnmıza basarak. 'Görevde' öyküsündc çok etkilendigim bir başka sahne de, o anlamsız, soguk ve karanlık geceden, birdcn ısıklı, sıcak ve ncşeli bir eve giriştir. En karanlık öyküsündc bilc ışık vardır Çehov'un. Tam bir yüzyıl ötedcn, o bizc usul usul dünya hallcrinı anlatırken görürüz ki, dökülen onca kaııa. tere ve gözyaşına karşın ne kadar az yol alınmıştır! Dünya edebiyatında bugün doruk kabul cdilcn pck çok sanatçının, yapıtları çözümlendikçe, zamanla sığlıkları anlaşılacagından gündemde yavaş yavaş gerilcrc çekileceklerini düşünüyorum. Çchov içinse, tam tersinc: Okundukça daha derin, daha anlamlı ve daha aydınlık yönleri keşfedilecek sürekli. 12 Bütün OyunlanI, Anton Çehov, Çeviren: Ataol Behramoğlu, Adam Yayınlart, Istanbııl. 19841991 3 Çehov, Yaşamt/Sanatı, Henri Troyat, Çeviren: Vedat Giinyol, Ada Yavınları. Istanbul, 1987 (Çehov'un Martı'daki tavn hakkındaki bu yorum, belki de, benim aşın kifisel gözlemim olmaktan ileri gitmiyor. C. Y.) 4 Çehov, 1991 5 Bütün Hikâyeleril/ Çukurda, Anton Çehov, Çeviren: Ergin Altay, Bilgi Yayınevi, Ankanı. 1974 6 Bütün Hikâyelerill/ Prenses, Anton Çehov, Çeviren • Enrgin Allav, Bılgi Yavınevı, Ankanı, 1974 7 Troyat, a.g.y. 8 Troyat, a.g.y. 9 Prenses 10 önemli Bir Olay, Anton Çehov, Çeviren: Ergtn Atalay, Adım Yavınevi, 1971 11 Çukurda liğı Ya 'Köylüler'dcki (11) o inanılınaz TURKCE'DE ANTON ÇEHOV Vanya Dayı, Çeviren: Ganı Yener, 1943 Martı, Çevirenler: Nihal Yalaza Taluy K. Kaya, 1944 Martı, Çeviren: Bchçet Necatigil, 1963 Hikâyeler, 5 Gilt, Çevirenler: Servet Lunel E. Güney, 194549, 1983 Düello, Çeviren: Zeki Baştımar, 1945 Düello, Çeviren: Nihal Yalaza Taluy, 1955 Yalnız Adam, Çeviren: Oktay Aslanapa, 1945 DüğiiııJübile, Çevirenler: D. Sorakin S. Aytekin, 1946 Memurun Ölümü, Çeviren: Servet Lunel, 1952, 1967 75.000, Çeviren: Hasan Âli Ediz, 1955 öyle Bir Hikâye, Çeviren: Nihal Yalaza Taluy, 1956 Bo/.kır, Çeviren: Mehmet Özgül, 1960 Köylüler, Çeviren: Zeki Baştımar, 1960 Köylüler, Çeviren: Mchmct Özgül, 1969 Dağ Yolunda, Çeviren: Ülkü Tamer, 1961 Korkulu Gece, Çeviren: Nihal Yalaza Taluy, 1962, 1993 Yazışmalar, Çeviren: Z. Zühre llkgelen, 1966 lvanov, Çeviren: Ataol Behramoğlu, 1967 Ormancini, Çeviren: Ataol Behramoğlu, 1970 Küçük Köpekli Kadın, Çeviren: Hasan Âli Ediz, 1971 önemli Bir Olay, Çeviren: Ergin Altay, 1971 Bütün Hikâyeleri 1 / Çukurda, 2 / Prenses, Çeviren: Ergin Altay, 1974 Bütün Oyunları I, Çeviren: Ataol Behramoğlu, 1984 Bütün Oyunları II, Çeviren: Ataol Behramoğlu, 1991 Besleme, Çeviren: Ergin Altay, 1968, 1994 Türkçc'dc Çehov Üzerine Yazılmış Kitaplar Çehov'un Hayatı, I. Nemirovski, Çeviren: Oktay Akbal, 1950 Çehov'un Hayat ve Sanat Hikâyesi, Zeki Baştımar, 1960 Çehov, Sanatı/Yaşamı, Henri Troyat, Çeviren: Vedat Günyol, 1987 Kaynak: Hikâyeler, Çehov, 1. Cilt, Çevirenler Servet Lunel E. Güney Oğuz Peltek, vd., 1983 SAYFA 13 Hayat Yoldaşı, Çeviren: Süreyya Sami Berkem, 1935 Maske, Çeviren: Zeki Baştımar, 1938 Kabuğuna Çekilmiş Adam, Çeviren: B. Deniz (llasan Ali Ediz) 1938 Artistin ölümü, Çeviren: B. Deniz (H. Â. Ediz), 1938 Kadın Kalbi, Çeviren: Haydar Rifat Yorulmaz, 1939 Işler Tıkırında Gidiyor, Çeviren: Haydar Rifat Yorulmaz, 1939 Teklif, Çeviren: GaffarGüney, 1940 6 No.lu Koğuş, Çeviren: Hasan Ali Ediz, 1940, 1982 6. Koğuş, Çeviren: Nihal Yalaza Taluy, 1966 6. Koğuş, Çeviren: Ataol Behramoğlu, 1988 Bir Ressamın Hikâyesi, Çeviren: Hasan Âli Ediz, 1943 Kırmızı Entarili Kız, Çeviren: Adnan Tahir, 1943 Vişne Bahçesi, Çevirenler: Vahdet Gültekin V Karaboğa, 1943 Vişne Bahçesi, Çevirenler: Erol Güney S. Ş. llter, 1944 Yişne Bahçesi, Çeviren: Mete Ergin, 1983 Üç Kızkardeş, Çeviren: Hasan Âli Ediz, 1944, 1970 Vanya Dayı, Çeviren: G. Güney, 1944 CUMHURİYET KİTAP SAYI 272