Katalog

Sekiz gezginden Ege'nin incisi... Gezginlerin öü gözüyle İİzmir GULTEKİN EMRE I zmir, tstanbul'dan sunra en çok ge zilen, görulen bir kcntimizdır. Kentiıı kozmopolitik yapısının yanı sıra, liman kcnti olmsısı vc Anadolu'ya açılan kapı gibi biı konumda bulunması ncdcniyle, Izmir'e ilgiyi sıırekli sıcak tutmuştur. Gezginler, "şehrin o güzcl vc düzcnlı limanına dcmır attık"tan sonra dalarlar kcntin dar vc cğri büfirii sokaklarının büyüsüne. Linıana yakın Frenk Sokağı'nda genellikle Avrupalılar yaşar ve kcntin en önemli alışveriş mer kczinin belkcmifiini oluştururlar. Kcntte yaşayan Müslüman kesimin ticareti ve yaşamı ayrıdır Ermeniler'den, Yahudiler'den vc öteki azınlıklardan. Ermeniler ve Yahııdiler kcntin ticari nabzını ellerinde tutarkcn, yerli halk da daha çok kendı işinde gücündedir, kcntin daha alt dıı/eydeki ticarctini beslerler. Liman çevresinde Avrupaı kahvclcr, lokantalar, dans salonları, yetersiz dc olsa tiyatrolar, lüks ahşveriş ycrlcri kentin günliik yaşamına damgasını hep vurmuştur. Buradaki evlcr Rum mimarisını ıızıın süre kururkcn, iç kesimlerde, Mıısluman mahallclerinde, Osmanlı mimaribi tüm özgünlüğüyle kenlini belli edcr. Kentın günliik yaşamında, mimarisinde oldugu gibi, Müslümanlar'la Ermcni, Rum ve Avrupalılar arasında pck bir birliktdik yoktıır. Her halk kendi görcneklerıyle ve kendi çev resiyle yaşamını surdürur. Kcntin, iki devcnin Ipek bol olan) ya da arabamn (pek az olan) daracık solcaklanndaki ticari akı^ı ıla her kesimden tiiccar vürütür. Kcntin kültürel yaşamıyla, ticari ya şaını kcndinc özgü bir /cnginlik sergiler. tzmir'de yaşayan halkları Rudolf von Lindau şöylc betimliyor: "Miısliımanların mahallesinde crkcklcri, örrıegin Yahudilcrı kafranlarından, Musliımanhuı saııklaııııdan, Rumları, ancak di/lcrınc kadar ıncn pantolonlarından ve Ktmcnilcıi, Runılara benzeyen fakat arkalarında torba gibi bir saga bir sola sallanan giysilerinden tanı." Türk kadınlarım tzmir sokaklaunda görmek kolay dcğilkcn, Avrııpalı kadınları Frenk Mahallesi'nin sokaklaunda göı mck olasıdır. Kcnt, bir yanıyla, tüm kurumlarıyla, yaşanııyla Âvrupa'yı solurkcn vc Avrııpa'dan beslenirken, bir ya nıyla da Doğu'nun gi/cmini, kapalılığını, yoksullugunu gö/ler önüne serer. Kcntin 19. yüzyıldaki nüfusu gczgin 19. yüzyılda ülkemizi gezmi§ sekiz Avrupalı gezginin Izmire ilişkin değerlendir meleri yer alıyor "Gezginlerin Gözüyle İzmir"de. den gezgine değişir. Döbel, ""Izmir'in nüfusu yaklaşık 130.000." (1832) diye yazarkcn, Ross, "...şchrin çeşitli milfct ve dinlerden meydana gelen nüfusunun şchrin nüfusu hakkında dcvlctin dahi kesin bir bilgisi yok 150.000 olduğunu söylüyorlar; Türkler ve diğer Müslünıanlar 40.000, Runılar 60.000, Yahudiler 10.000, Ermcniler 10.000 ve Frenkler (ltalyan, l'ransız, tngiliz, Alman ve diğer Avrııpalılar'ın yanı sıra Karolik ve Yunanlılar) 25.000. (1845) diyc kcnt kütüğünü geçiriyor gezi notlarına. Bir Kaşka gezgin olan Karl von Mallcr de kentin nürusunu şöyle tahmin ediyor: "Izmir'in bugünkü nüfusu, 6().()()()'i Rum, 30.000'i Türk vc gcri kalan 35.000'i Frmenı, Yahudi ve Frcnklerin oluşturdugu 125.000 kişiden oluşuyor." (1864). Nisan 1872'de îzmir'e gelen Ju lius Scilf dc kcntin nüfusunu şu rakamlarla açıkhyor: "160.000170.000 ara sında oldugu sanılan şchir nüfusunun 50.000'ini Müslünıanlar oluşturuyor; Yahudiler'in 10.00015.000 oldugu ve gcriyc kalan nüfusun da Rum, Ermcni vc Frcnklcrden meydana gcldiği sanıl maktadır." Rudoll von Lindau da Mayıs 18S)X'de, Izmir'in nüfusuna ilişkin şunları vazıyor: "Izmir'in nüfusu yaklaşık yanm ınil yon; bıınun dörttc birinden lazlası Müslüman, 130.000'ı Rum, 60.000'i ccşitli Avıupa ülkcsi vatandaşı ve gcriye kalanı Yahudi, Ermcni, Katolik vc Bulgarlardan oluşuyor."" Kcntin nulusu gıdcrck kalabalıklaşıı. İzmir, cok kültürlü bir kcnt olarak hcp önc çıkar. tspanyol Yahudilerindcn Hollandalı lara, tngilizlerden, Almanlara, Ruslardan Bulgarlara, Fransızlardan ttalyanlara doğru zenginleşen bir dil ve ticaret atmosferi giderek, günümüze dek, canlılığını koruyarak gelir. Gezginlerin Gözüyle tzmir, tarihiyle, ekonomisiyle, insanıyla, günlük yaşamıyla, mimarisiyle kent bilincinin olusmasına katkıda bulunacak bir kitap. llhan Pınar'ın titiz ve usta çevirisiyle hazırlanan kitap, ülkemiz kentlcrinin günümüze dek ıızanan tarihsel halkada, kültürel kimlik değişiminde, ckonomik oküntüler zincirinde nasıl bir yere sa n' ip olduklarını da gözler önüne seren ÇOK güzel bir örnek. 5 Kitaplık dizininin ötekı kıtaplarını şimdiden merak ctmcyc başladım. Çeşitli inançtaki insanları bir arada tutan cn önemli etmen, ticaret. "Ticaret de gencllıkle Ermeni, Hıristiyan ve Yahudilcrin clindc. Şchrin ticaretinde ipek, namuk ve sahtiyan işleyen ve ürcttiklcrini biitün dünyaya satan fabrikaların ycri çok önenıli'uir. "Türk ipliği" vc "tzmir halılan" da dışsatımda incir, kuruüzüm, pamuk, zeytinyagı kadar önemli bir yer tutar. îzmir'de, "Bavycra'dan bir marangoz, Silczya'dan bir tesisatçı, Saksonya'dan bir Kadtfekaleden İzmir Körfezl'nln görünüsü. KültüPBl ve ticari yasam terzi" kentin çok kültürlü mozaiğinde yer alırken, "biri kunduracı, biri terzi ve biri de sepici olmak üzere üç Polonyalı" da kentin ticaretinde kendilerine yer bulurlar. îngiliz asıllı bir kadının işlettiği pansiyon, kentin ticaretini zcnginleştiren konsolosluklar, oteller, daha çok yabancıların gittigi sayfiye yeri Buca, kentteki ulaşım aracı olarak eşeklerin yeri ve önemi gibi pck çok hoş konıı da kentin yabancı nüfusunun günlük yaşamı içinde ortaya çıkıyor gezginlerin anlatılarında. îzmir'de pek çok Müslümanın (15.000 kadar) ve Hıristiyanın (1.000 kadar) öldüğü 1835 veba salgınındaki kentin günlük yaşamtnı mı merak ediyorsunuz, o zaman Kontes Pauline Nostitz'in anılarını okuyacaksıntz. Kentte yasayan halkların giyim kuşamını, geleneklerini, köle pazarını mı merak cdiyorsunuz, o zaman, Şubat 1838 ve Şubat 1840'ta Îzmir'de bulunan Sir Charles Fellows'un gezi notlarına dalacaksınız. Ve daha pck çok ayrıntıyla, ilginç gözlemle bezeli Gezginlerin Gözüyle tzmir kitabındaki 19. yüzyıla damgasını vuran kentin soykütüğünü tüm çıplakhğıyla öğreneccksiniz. Geçmişteki kent tarihiyle, kültürüyle, ticarctiyle, anısıyla vc kaybolan değerleriyle, sizde, kimi nostaljık duyguları da cstirirse hiç saşmayın ve bıraktn nostalji bayragı ruhunuzda dalgalansın. Cîczginlerin Gözüyle Izmir'i her Izmirli okumalı elbette, lzmir'i seven hcrkcs de okumalı. Kitapta yer alan eski izmir resimleriyle dc, Izmir'in tarihi vc cografi gelişimine şaşınp kalmalı tüm Izmiısevcrlcr. • Kentin soykütüğü Kalabalıklaşan bmlr İzmir, Atatürk caddesl. Yiizyıl/ Bırına Kitap/ llhan Pınar/ Akıi demi Kitabevi/ İzmir/ 154 s. SAYFA Gezginlerin Gözüyle tzmir, XIX CUMHURİYET KİTAP SAYI 263