Katalog

muoyuııtın hu konulara giderek dalıa duyarlı olmaya başjaması, bu da istcr istcmez bilgilenmeyi gerektiriyor. Bugün ıni nıaılıkla ilgili iki kilaba dalıa değinnıek istiyorum. Kıtaplardan bıri Stcen Eilcr Rasmusscn'in vazdıgı Yaşanan Mımari adlı yapıl. Dilimi/e Omer Eıduran tar.ıfııulan çcvrilıuis,. Bu yapıl kuıamsal bir çalışına, mi marlıgm ne oldugunu, nasıl olması gerck tigini tartışıyor, onun özellik vc niteliklerine deg'ıniyor, dah.ı iyi algılatııp anlaşılmasına yardımcı olacak bilgiler voriyor. Ikinu kitap Krıis Faik Arcaıı ile Fikret Evci taralınclan yazılmış, adı Minıari TaNaıınıa Yaklaşını. O da kııramsal bır çalışnıa; anıa bu, uygıılamaya yönclik bir kuramsallık. \;i|>ıtııı öncmli bir böliimü ko ııuı tasarıınında uygulanabılcı.ck vöntem ler iısründe dıımyor vc bıınlar aracılıglyla nasıl daha iyi, juizcl vc dogrıı çözümlcr elde edilebıleccgıııi .ınlalıyoı Rasmıısscn'ın y.ıpırı mınıarlığı giizel sanatların bir dalı olarak cle .ılıyor. Temel g ö/lemlere ilişkin bölümün ardından küt lf vc boşlııklara, onların karsıılık etkisi yaratan özelliklerinc dcgincn iki bölüın geliyor. Bir sonraki bölünıde mimarhk rcnk yü/eyi özellikleri ile ranılılmıs. ( )1 çek vc orantı, riüm vc dokusal etkileı L!Ldaha sonraki böliinılcriıı kunuları. Yapı sanarında dogal avdınljtnıanın, rcnk kullanımının vc işitsel algılamanın öncmıne de soıı üç bülümdc değinilmiş. Yapıt bir dizinlc biliyor. Arcan/Hvci'nin yapıtı mimarhgm bilcşenlerinden biri olan ışlcvi komı edinen "bina bilgisi" adlı çahşma alanının mimarhk egitimindeki ycri ilc başlıyor. Da ha sonra planlama sürccini anlatıyor. Bir sonraki bölüın bu sürccin bir parçası olarak tanımlanan tasarım cvrcsi üsründe duruyor. Bunu izlcyen bölümlerdf konut vc barınma işjevlcri, konutta yer alan cy lemler, bir konutun tasarımını ctkilcycn etmenler ele alınmış. Yapıt bir sözlük, önerilen kaynaklaı ve konu dizini ile ka panıyor.Hcr iki çalışma da nıimarlığın önemli konularına dcginiyorlar. Birinci kitap mimarlıgın nasıl algılanabileceğini, algılanması gerektiğini anlatıyor. Ikinci kitap da tasarım sürccini, oııu etkileyen karmaşık olgular yumağını açıklanıaya, örncklcnıcyc çahşıyor. Hcr iki kitap da hiç tartışmasız çok değerli bilgiler içeriyorlar, yalnız konunun içinde olanlara dc gil olmayanlara da scslcncbilcn bir yanları var, bu ncdcnlc onları ba^ta ögrcncilcr ol mak iizcrc mimarhkla, yapı tasarımıyla, yapav fiziksel çevre düzcnlemesiyle ilgilenen fıcrkesc öncrnıck istiyorıız. Birbirlcrine yakmlıklan yokmu^ gibi eözükmcsine karşın iki kitabın da cok bclırgin bir oıtak yanı var. I Icr ikisi dc ncrcdeysc tümüylc Batı mimaıiığına, orada bu koııuda yapılan ara^tırma vc çalışmalara, orada ürctilcn dc|Scr yargılarına yaslanı yorlar. Bılimscl vcrilerin evrcnsel olma özclliöi var dugal olarak, ,ıraa mimarhkla ilgili hcr kununun böylcsinc bilimscl ol madığım unutmamak gcrck. Mimarlık bir sanat isc öznelliöi olacak, ycrcl, bölgcscl özelliklcr, ayrınılar içerecek. Bunları atlamak yaıılış olnıasa bilc cksik. Rasmusscn'in yapıtının kapağında bu kitabın "..yüzyıllar boyunca gerçcklcşti rtlmiş mimari çahşmaları (...) çay fincanCUMHURİYET KİTAP SAYI 262 Giizel sanatların bir dalı larından Palla dio'nun villaları vc P c k i n ' d c k i KJŞ Sarayı'na kadar ıı/anan gcniş bir yelpa zc i c i n d c . " incclcdiği yazıyor. Ama yapıta ba kılınca yazarın Batı mimarlı ğııulan lıaşka hiç bir şcyle ilgilcnmedigi gö rülüyor. G c r çcktcn de birkaç ycrdc Çin yapı sanatınııı örncklerinc dcginilmi^, adları an ılmı.ş, ama bunlarm dııjmda lxt^ka hiç bir s,cy yok. Yazar çok önemli mimarlık yapıtları oıtaya koyniuş olan kimi kül t ü ı l c r i ya hiç bilmiyor ya da bilc bile es geçiyor. lslam di nini b c n i m s c miş kültıırlerin yapı sanatı bun ların başında Buna karş111k bir bakıyorsunuz bu konularla ilgilcncnlcrin bilc adını duymadığı bir iki Danimarkah tasarımcı araya Ispanyol Basamakları. Ronrıa. Yasayan Mlmarl kltabında yer alan Plranekarışıvermiş. sl'nln blr gravürü. Oysa Batı dı şındaki kiiltürler tarafından üretilmelerinc karşın yazarın cle aldığı konulara örnck olabilecek dünya çapında önemli mi marlık yapıtlarınm sayısı hiç az değil. Mimarlıkta kitlc etkisinin öncmi tartışılırkcn Mimar Sinan'ın Sclimiyesi'nc dcğinmeıııek olur mıı? Yapılarda yüzey ve doku konusu cle alınırkcn lslam mimarlı^ının dckorasyonu atlanabilir mi? Kilapta yapı sanatında rcnk olgusuna değiniyor ama Batılılarm bile dayanamayıp Mavi Cami diyc adlandırdıkları Sultanahmet ("amisi'nin adı anılmıyor. Bcnzcr biçimdc, Ti murluların onca cmck vcrip küçük küçük çini mozaiklerle ohışturdukları gök renkli kubbelerinden de haber yok. Bu örnekleri çoğaltmak olası Rasmusscn bunu bilcıck yaptvor, çünkii seslenmck istcdiği okuyucu kcndi ülkesinin, Batı kültürünün okuyucusu. Başka bir şcy oııu ilgilcrıdirmiyor, bir iki gös tcrmclik örnek savümazsa, bu okuyucu nun ufkunu gcnişlctmek amacıyla bilc olsun o kültürün dışmdaki yapıtlara deŞinmiyoı. Mimarhğı tanıtmak, anlatmak için tuttuğu yol çok yaıılıs deöil belki, ama ör nckleri çok dar bir alanda kalıyor. Bu da onun bu yapıtını Tiirk okuyucusuna sıınmaktan amaç nc olabilir sorıısunu akla gctiriyor. Oylc ya, hiç göremcyeccöi yanı ları örnek olarak göstcrcn, görcbilcceklc rini ise dışlayan bir mimarlık kitabı onu okuyana ne kazandınr ki? Bu sorunun hafif çarpık bir yanıtı var. Rasmussen'in kitabı üstündc yayın haklarını 1959da almış nlduğu belirtiliyor, yani otuz beş yıl önce yazılmış. Telif hakkı ödcmck açısından öyle bir kitabı çevir mek, diyelim ki bir Turk yazarının yapıtı nı yayımlamaktan daha ııcuza geliyor. Yaymevleri de içerigine, yararlı olup olmadıöına, savundugu düşüncelcrın eskiyip es kimemiş olmadıgına bakmadan bu yolu seçiyorlar. Bu kimi zaman nitclikli bir ya pıtın I'ürkçeye kazandırılması anlamına da geliyor, ama rastlantıya bağlı oluyor. Arcan/Evci'nin yapıtına gelince, onun da yola çıkıp do^ruymu^ gibi gösterdiji bütün olgular Batı mimarlıöımn gcliştirdiğı şeyler. Bunların bir bölümünün gerçckli^i yadsınamaz, örneğin insanın antronometrik ölçiileri var, cylcmlcrine bağlı olarak gövdcsinin kaplayıgı bir alan var. Bunların bir yapı, kitabın ele aldığı durumda, bir konut içinde tuttuöu yer var. Onların tartışılacak bir yanı yok, sonuçta ölçümlere dayanıyorlar. Ama bir Türk cvinin işleyişi bir Amerikan evinden baska oluyor, çiinkii hem aile yapısı, hcm uc toplumsal örgütlenmesi fark.li. Bunlara dc^inmcdcn anlatılan bir "bina bilgisi" de ne denli bilimsel olursa olsıın, doyunıcu olamıyor. Tiirk ailcsi hâ lâ büyük bir aileyc kimi zaman anncaııne vc dcdclcr, kimi /aman teyze ve lıala, dayı vc amca gibi ki^ilcı katılıyorlar, istcr istc mez kentsel ya da kırsal bir ortamda olsunlar, toplumsal hizmetler de çok farklı. Konut tasarımıtnl.ı bunların da göz önü nc alınması gcrck. Bunlar Batıda .ırrık söz konusu olmadıgı ıçin hcm buradaki gibi kitaplar, hcm dc onlarınkinc bakarak ha/ırlanan yasal dü/cnlemeler uyııınstı/lıık yaratıyorlar. Gcnclliklc toplunı olarak tcmi/ligc özen gösterdiöimiz söylcnir, ülkenıizdc yapılan knnutlarda yıkanma yerlcri hcp girişc cn uzak yerdcdir. Biz kullanmadığı eşyaları atan bir toplumuz da onun için mi katevlerinin bır bodrum katında ya da 1 bir çatı arasında küçük depolar olmayr Mutfakların çok küçük, buna kaı^ılık oturma odalarınm, salonların büyük ya pılmasına yol açan ctkcnler nediıV Bir konutun tasarımını yönlendircn şcylerin hepsi iklinı özelliklcri gibi antropometrik ölçüler gibi verilcıden çıkmıyor ki. Bir manzaranın varlıgı ya da cvin yüzünü sokaga baktırma kavgısı gibi pck çok şcy bu tiir bilimscl verilerm altını iistüne gctıre cck tasaıımlara götürcbiliyor. Hcr şcy Ba tılıların idcal kurallaıına uyguıı olmuyor, bu Batıda bilc bövlc Başta da söyledigiın gîlıi, hcr iki kitabın da öğrctebilcccği çok şcv var. Ama hcı ikisi de ülkcmizin ko^ullarına uygun, onun mimarlık alanındaki birikinıini göz önüne alan yapıtlaı dcöiller, daha çok Ba tılı değerlerden vola çıkıyorlar ve bir yerlcre varıyorlar, bunu da eleş.tirmcyip sanki tek vc cn gcçcıiı olan oymıış gibi bır davranışla yapıyorlar. Çcviri olan birincisindc bu bir ölçüyc kadar bafiışjanabilir, sonuçta hcr çcvirmenden böylesinc cleştirel bir yaklaşını beklenemez. Ama biraz daha özgiin bir çalışma olduğu izlenimini uyandırmak is tcycn ikinci kitaptan, hem de ikinci baskısında, daha farklı, daha tartışımacı bir yaklaşım beklemeye hakkımız var. Bir de yazar ve çevirmcnlere mimarlık yerine mimari demenin daha bilimsel olmak anlamına gelmedigini birilcrinin artık anımsatması gerekiyor. Daha işin başındayız. Önceleri mimar lık konusunda hiç denecek kadar az kitap bulunurdu. Bu yavaş yavaş dcğişmcyc başjadı, aralarıntla başka değer yargılarına dayananlar da olacak ister istemez. Di leyelim ki, bundan sonra bizim gerçekle rinıizi daha çok ön plana çıkaran özgün çalışmaların sayısı çogalsın. • *Steen fiiler Rınmuue/ı, Yaşanan Mimari, Çcviri: Öv/cr lirduran, Rcmzi Kitcıbevt, Istanbul, 1994, I6.5x 23.5 an. 206 sayfa * fînif Vaih Arcnn/ Vikret FAICI, Mimari Tasanma Yaklaşım 1 Bina Bilgisi Çahşmaları, ikinci haum, iki K Yaynıcıı, Mımarlık Kitapları Dızisi 1, îstanbul, 1992 (birinci bastmt: YtlJız Ünivcrsitesi Mimarlık Fakülnii, htanbul. 1987), 26.">x 19.5 cm, 208 sayfa Mehmet Özel (haztrlayan), Ankara Resim ve Heykel Müzesi Museıım of Fine Arts, Dia ÇvkimU'ri Çcrkrs Ktimclağ. Uı gilizce Çcviri: Ellcn Yazar, Grafik l(narır/ı, yapım, baskı, cilt: A;aınTürk Matbaaaltk Sanayii AŞ, Küttür Bakanlığı Ya\ınları, Ankara, 1994 23 5 x 34 cm. 240 s. SAYFA 13 Giizel 8anatlapın blr dalı