Katalog

TürkSinematek'i 1965'tekurulmuştu.Onbeşyılsürençalışmalarısırasında sayıları on bini bulan üyelerine, ticari sinemalardagörülmesineimkân bulunmayaııbeşbincyakınfilmgöstcrmiş,TürkSinemast'nınyurtdışına açılımına katkıda bulunmuş, daha önemlisi İstanbullu sinemaseverler kadarTürkiye çapındaki sinema kulüplerinin üyelerine de dünya siııeınasınınözgünörneklerinisunabilmiştir. Zcynep Avcı: Sinemalek kıırma düş.üncesineredendog'du? Şdkir Eczacıbaşı: PıerrcBiro adındn bir Fransız yönotmcn vardı. AbidinDino'nıın ıla çok yakın dosıııydu. Onıınln birlikte "Renk Dııvarları, "Yaşamak tçin", "Kırkpınar Güresjeri", "Tulıı" ve "Göreme" adli beş tane belgesel tilm dizisi yaplık. Bıı filmlcr yurtdısjnda çok biiyük ilgi gördüler. "Yaşamak lçın" tılmını bırlikıc yaptıjtımı/, öıckı tilm çalışmalarına da kaıılan Sabahaııın Eyubog'lu ik'bcraber bırkaç kez I.ocarnogibı lilm leslivalltMine giınııs,ıik. Ozellıkle Bergamo Belgesel l'ilnı l'estivali'nde leknık açı dan çok gelişmi:;, çok önemli lilmleri gö riince morulinı bozııldıı. "f'ilmi buralarn göndermeyelim, rezil olurıız" dedim. Oysa Sabahatıin Hyuboğlıı, "Mesele hıç böyle değil. Göreceksin bizim lilnılerimiz ne kadar ilgi çekecck. Çünkü bız çok yenı bir şcy görüriiyoruz. Anadolu'yıı götürüyoruz. Bambaska bır s,ey bıı. Oysa onların belgesel lılrııUıi hep bilinen korıularüzerı ne: F.ski Yıınarı, Koma gıbi... Gerive lek nik olarak çok £Ü/.el bir lilm yapm.ık kalı yor, oysa biz bambaşka bir soluk geliriyoruz. Unuımayalım kı, bclgcscl lilmlcrjürılerdcenazından25 lane, sanaı larıhçisıgıbi.sinemadi'jindan kişılorbıılıınııvor".de dı. Gerçeku*n dc l.yııboğiu'nıın dedı£ı çok doğrıı çıktı; çok ilgi <,ekci bizim lilmle rimiz. "Rcnk Dııvarlan" San I'rancisco'd.ı birincı seçıldı, Avrupa Konseyı Bclgescl I'ılm Yarışması bırıncisı oldıı. I %2'de. l\ıns'egıımıştım.Osıradal lenri L.ıngloısSınemaıek'ın başkanıydı. Görüşünü alnı.ık içın bıı lilmleri göstermek istedinı ona. 1 lemen randevu verdi. O kadar ilgi gösıermesine birazşaşırdmı.gidcrgıınıczkapılaıda karşıladı. Sonra anladım ki, mejtcr Izmir'dcdoğmuş 1 lcnri. () yıllarda hatırlarsınız, birtakım ülkelcrdc sinomjd.ı sıçramaiar gcr<;okkt}iyor. Polonyn'da, I lindısıan'cia, clbctıc kı Japonya'da, Macarısıan'dn, tîüney Amcrika'da. flcnri tzmır'dc ıln(*<luğıı ic;ın Türkıyo'yi izliyordıı. "Külliııü, dofasıvla, insanıyla bıı ılenli zengin olan bıı luprakların nı.'ilfn kondinoözgii sincınası bıılunmaz, nasıl olıır da buradan sincmaçıkmaz" diyo dtişüniiyornuı; zaıcn. BirTiirk'iin kondisinı araması vcbclgchlmlerını gösiı'i'nn.'sı üsııinokalkıı:ıy:ıjia,sanldı,bcni (iptii. Belkı dediişiincfsınin gon.vklcşmoyo başladı^ını ılu^ıinnıii^lü. Bana dt'dı kı "Mıı hakkak SiruMiiaıek kuracaksın. Tiirkive'vo yazık olııyor, Sint'nıalfk'siz lilmcilik kurııl maz." "Pekiyi ilgileniriz," <lodik. lki lano mcktııp yazdı ilgililere. l'ilıiKİlifin 'l'iirkiyc i(,in ne dercce önenıli olduğıınu anlalıvor. "Hcr [iirlii yardıma hazırım" diyordıı. Döndiim gcldını; araılan aylargc(;ıı. Konıı hcp kalamın bır ycrındo dıırııyor. Bır giin ()naı Kııılar dostıınııı/ kapula belırdı, dodı kı "Sı/ I lıvv ri'yle tanı^mışMnız, Tiirk Sinonıauk'ini gfiçcklfşlirmeyidiiijiiniiyornnışsıınıız, nı\indiMhalba^lamıyoııız." Zoyncp Avcı" Sız o sıra On.ıı'ı lanıyorsunıız... Şakir Ec/acıbıı^ı: 1 layır, lanımıyonım. llk CUMHURİYET KİTAP SAYI 259 İstanbul Film Festivali'ne ulaşan yol kez lııı komışniii sırasında lanıdıtn. Aıııa ,ıra mız<iaı;okı;abuk birilişki,birinanı;baftı kurııldu. llcr kapıma gclcnin "Hadişunu yapalım" dcdijSı iijin yapılması o kadar doğal dcjüldir. AmaOnaı Kuılarsöyleyınce, "Benımbaşkabir siirü ışım var; ı^ın lıaşını <;ckmeyı ıstcrım ama c^er genel sckreten scn olursan" dcdım, o da kabuleıti. Zeynep Avcı: () sırada sen ne yapıyordıın Onaı? Onat Kutlar: Bcn dc kcndi uıratından oraya gelişi çok kısa anlatayım. Türkiye'de, labii birlakını lılmlcr göniyorıız. Sinemayı <;<ık ilgiyle izliyorıını ve çok seviyorum. Ama bıına karşılık, hep bir yerlerdeokııyorunı, Bergman, Eisentein... gibi iinlü büyük yöneımenlervar. i:akaı bıı yöneımenlerin hiçbirinin lilmlerini görmiiş dcftılız. Bazı yayınlarda, dcrgılcrdeki (;e\'iri yazılarda o zamanlarkı Yfdııepf'de ya da ona Lıon/.or bır vcrdc bıı isımliTi gıirüyorıını, ı,ok da mcrak edıyonım Giinün birınde Pa ılk gürüşiimdcsöyliiyonım. Dahaöntc Onnt'ı lanınııyordum. Onat Kutlar: Evet.^okyeni. Vebıınunüzerine lıir kıırucıılar listesi yapıldı. Tabii hefıimiz için çok heyecan vericiydi; bunu belirmıcm lazım. Bir uıratıan Türkiye'nin kiiltürcl dcfterlerı, bıınun sınemalogratık kar^ılığı, öbiir laratlan da hepımı/. sıncma lıılkıınuyuz. llepımızin çokscvdiğı yönetmcnlcrin fılmİcrini kendi ülkemızdegöremiyomz. Öncekendimizlilmseyreımekisliyorıız! Şakir Cc/Htıbaşı: Gerçekıen öylesine ticari filmlcr gclıynrkı...Amcnkalılar'ındasadeccen tıcarı tümlerı oynatılıyordu. I'ransız.lngiliz tılmlcn pek tazla gclmiyordu. Bırsınema bilincı gelişmemişli. "Rııa Hayword'ın tilmi", "Robert Taylor'ın tilmi" diye bakılıyordıı sinenıaya. Çuğu ızlcyici "yöneımen" denilen yaralıcıyı lanımıyordu bilc. 1940'lar 50'ler Hollywood'unçokönemlı döncnılcrıolsada.odöncmin dcıyılcrı göstcrılmiyordu Salı ticari vesıarsiscular arasına aldık, takal o kıırucıılar arasına alınnıamışgibi davrandı he)>, görünmediorıa lıkla. Adnan Çoker.oda vardı amatoplantıla ragelmedi.yokmıışgibi davrandı. ZeynepAvcı:Toplam kaçkişiı* Onat Kutlar: Sanırım \A kışıydı, yanlış haıırlamıyorsam. llk toplanıılarımızı Şakır Bcy'ın odasında yapıyordıık. Hıç ıınııtmuyo rıım, kıırulus belgesiniMuhsin Bey'e Runıelı Hisarıamtiteatrındaimzalatıım. O sırada ora da biroyun sahneyekoyuyordu. Provaarasındaimzalamm. ZeynepAvciiTarihihatırlıyormusun.1 Onat Kutlar: 1%5 Zeynep Avcı: llk tilm hangisiydi? ŞakirEczacıbaşı: Bir Claude Chabrol lil miydi. Onat Kutlar: lA'ct o ılk gösterıyc l.angloıs da geldi. Müthiş bir Kransız pakcıı geldi. Çok giizel. Wajdalar,Trultaıılılar.Chabrı>ller,vs. Şakir Eczacıbaşı: Söz verdığı gıbı, ne yapıp yapıp açılı^a geidı Etendinı kıırucıılar kıı rıılunu tamamlanıak için, \lazhar Şevkeı, Macit Gökberk, Nijat Özön, Tııncan Okan. Zeynep Avcı: Sonra üyekaydına başjadınız. Onat Kutlar: Lveı üye kaydına başladık. O konuda çok hos, bır anım var. Bunu her zaman dosılar arasında anlaııvorıım da, herhangı bırvazınıdayazmadım. Ilk olarak ali Han'da, Gal.ıtasarav. Sahne Sokak'ta. Balıkpazan Sokagı'nda iki küçük oda tııttuk. O odayıçok ııcuza döşedik. Kıılcdıbi'nden, Bitpazarı'ndaneşyalaralarak. Bana sadccc bır lane yardınıcı verıldı ve bıı vardımcı da Galatarasay 1 ısesı'nde 12 \aşında bir öjjrencivdi. Hiç paramız yokııı çıınkü. () çocıık gelıvor vardını edivordu Kısa süre sonra bana bir vardımcı lazım ol du. Ve ben de Süreyya BerteM düşündüm ve onu bıılsun dne Alıan Küçükyalçın'a habcr verdım. Fakaı Altan Küçükvalçın kendısı geldi, lalıp oldıı. "Bcn çahşjııak ıstıyorum" dedi. kabııl ettık. Şınıdı ılk mcktuplarımızı vazıyoru/ üvelere. Alıan. ögrencı derneklerinden gelme bır çocıık. Bır leksır makinemizvar. üçüncü hamurbirkâgıdııki\c kesiyor. nnımlıı kâğıtları ikiye kesıvor, teksir ediyoronlarla. Yarım say'ta üçüncü hamur kâjSııla üvelere mektııp yolluyoruz. Aradan bır hatıa geçıı, Ali Neyzıden zehır zenıberek bır ce\'ap geldi. "Bız Sinematek'ı büyük bır heyecanla karşılavan insanlarız. sıncma severlcrız Bövle mektııp \azılır mı? Ne biçım mekıııp bıı? Yarım saytava \azmışsınız!" Ben desinirlenip Ali Neyzi've bır cevap vazdım: "Sız ne zanncdiyorsıınıız, çok parası olan bır yer mıvız gibilerındcn. Sonra Şakjr licv'c. kendımı çok haklı görerek, şıkayetıe bulundum. Dedım kı, "Bır üyenıızdcn bövlc bır mektııp gcldı " ŞakirBcvdınledı.dınledıvesonra dedı kı. "Bence son derecc haklı! Böyle ^cv olmaz. Böyle mekıııp gıder mı? Çünkü bır mektııp kıınımun imajını yansıtır, bizim par.ımız var mı yok mıı onları ilgilendimıez. Biz cn İMsını yapmak zorıındayız." Bö\lece. Sinematek ıı tızligi konıısıında ılk dcrsımı .ıldını. Ondan sonra nıekuıplan v.ır olan cn afcır bırıncı haııııır kâjtıtlura vazdık. vazı makinenıuj degıştırdık.özel bır karakter buldıık \'eonu kull.ındık. Ondansonraki biitiin yazışmalarSinenıatck'in parasızlıfını hissettirmeyecek kadar temiz, titiz.özenliyürütiildü." UtJııhıılDcrgıv. Snjn '94. SJ\I 9 SAYFA 9 Onat Kutlar ve Şakir Eczaabaşt, Sinematek dönemini anlatıyor risVgıllım, M ılfoftreııti d.ır.ık. f'.n ULiı/lılm Sim'matek'ıeoldııfSıı için onların ilk binalarındalilmsevıediyorıım. Bir lanesini hiç ıınıılmııyorıım; Satyajit R;ıy iiçlemcsi... Gösıerıden sonra çok hcycvanlandım ('stelik dogrıı diirüst çe\'irı yapıl.ımıyordu. I'rnnsızcn bilcn bır Hindı çevırılorı vapu ıııhat bırşekıldc. Sonra çıktımdışanvavooradal lenri'vı görıliinı.Onıı herkesıanıvorıabıı. Yanına vakla^ıım. "Türkiye'de böylo bir Sinemalek kıırıılabılir nıi?" dedını. Bıınun ü/oı inı^oda "Bıın dan öncedcbazı lcnıasiar oldıı, labıı kıırulur, nıçin kurmııyorsunuz? Bcn bıınıı yazdım." dedı. "Kıme" diyc sonınca, "Şakır Kczacıba^ı'ya" dedı. Sonra, ben Tiirknv've döndünı Daha önce bıı konııyıı 1 .angloıs ılokonuş.ınlardan bırının ılel liisevın Ba^ oldıı^tı .ınlaşılılı. I ürkive'vedönü^ünıde, (Şakir Bev'in adresini) Hüseyin Baj vey.ı A/i/. Albek ya da ("evat Çapan'dan aldım. Cîiılinı, onıı lnıldıım. Şakir Bey bana o meşhıır mekıııbu verdı. 'labii çok heyec.ınlandım. l.arıgloıs'ın Şakır Bcy'cyazdıjSı mcktııp "İHkcnızdc biitiin bunl.ır varkcn nıçın biiviik bırsınema<ılayıolnınvor"gıbı şeylerdensözedıvordu. Bıınun ü/cnncılk loplanıılar ba^l.ulı. Şakır Bev'in entensan bir ısr.ırını anl.ıl.iı.ağım. llk lopl.ınııl.ırdan birindc Şakir Bev. "Ben bıı işe girerim t.ık.ıı On.ıı Kutlar bıı jşlc bızzaı ıığra^ırsa" dcdi. Bcn o sırada Doğan Kardcş'ıcyazıışlcrısckreıcnvını Şııkir Eczacıbaşı: VeOnaı'a da bu sözii daha ıcmııçındcolanHollyu'tx>dlılmlcrısunıılııvordıı sınenıaseverlere. llsıelik starsistenıı ıçinde bıriki iyi tilmin yanına kötii lilm konarak pakeı anlaşnıalar vapıyorlardı. Şimdi 50'leredönüvtv rıım, o zanıan ben Sanat Yaprağı'nı çıkarıyorum, Tunç Yalman'Ia birlikte Vatan'da. Ve "Hoftman'ın Masalları"nı gctirdı Şan Sıneması. Bıı Tiirkıye ıçın tanı bır dcvrımdı. Fakaı bcnını dıişlerım çok çabıık yıkıldı. Sınemanın sahibı I urguı Demıra^t ı gördiiğiınıde "Çok kııtlarını boyle bir lilm geıirdigın ıçin", demı\ıim, od.ı "S.ıhi nıi. biz Amerikanlilnıi bulamıyorıız. ister istemez bunu getirdik" vanılını vcrdi. Bırakın Türkıye'deıvı tilm \ jpılmasını, diinyanın eniyı tilmlcrinın, yahııt önemlı klasıklcrının göriilmcsı çok zordu. Bırıkı mcraklı difinda kımscdünyadancolıı\orbılmı\ordıı. Onat Kutlar: Şakır Bev U'bcrabcr kıırııaıları haıırlamava ç.ılı^alım. Avnı amacı pa\laşan. avnı isıefipaylaşankişilerarıyordıık. Şakir r,c/Htıbıışı: Ama avnı zamanda adıda ağ\ırlıklı olııpderneg>ilgi çekecek kişileri. Onat Kutlar; Ins.ınları bir .ıraya getirmeyi dü^ündük labıı basta Mııhîin iKrıııgrııl) Bcy'ı söylemek lazım. Hcm sıncma, hcnı ııvaıro, hcnı cnıelekıiiel ılünvanın ıluavenlerınden bırı o sırada. Sab.ıh.ıııin F'vuboflu, Mazhar Şe\'ket Ibşiroglıı, Aziz Albek. Semıh 'lıığrııl. ("cv.ıt (,!apan, I lüseyin Baş... Şakir Bcy'le beni dc kaımak lazım. Sonra 1 ıınç Yalman, Adnan Bcnk. Bır Adnan daha vardı. Bız onıı d.ı kıırıı