Katalog

edebı gclcnek, bılını, bır nıekân dııygusu vc kapsayıcı bır ortak ınsanlık anlayışı ya ratmayonundckıaçıkpotansıyellerını"ge lıştıremcmesıaslago/ardıedılmemdıdır Bookchın'ın clc aldığı cn ılgı çekıcı so runlard.ınbırı.hıyerarşıvetahakkunıunta nınıladığı organık toplumlardan ortaya çıkma surcudır lahakkunı sıstcmlerının kokcninc ılrşkın onıekı tcurılerın gcnellık lc basıtlıkçı okiuğunu va ekonomık bır te nıelı (orncğın, hakını sınıflar, toplumun bır kcsınıı tarafından mulk edınılebılctck ve terlı bır artı urun yaratıklığı /aıııan ortava çıkmışlardır) va d.ı polıtık hır temelı (ornc ğın, hâkım sınıflar kerulılcrını lctıh voluyla kuınnışlardıı vebundan sonra tâbı kılınan grubun emcğınden sııreklı olarak bır artı urun çıkarabdmışlerdır) varsavdıklarını ılerı surcr Bookchıntoplumsalhıverarşının vedev letın tedrıu bırşekılde ortava çıkışının kar nıaşık bır tconstnı ortaya kovar Ba/ı nıad dı onkoşulların geıeklı olduğunıı ve saba nın gelıştı rılnıesı ve hayv an emeğının kulla nılması gıbı olgulara lavık oldukları yerın verılmesı gcrektığını kabul cdcr Ancak teknık gelışnıc ılc hıverarşının gelışınıı va da devlcrın ort.ıya çıkışı arasında basıt bıı ılışkıyoktur (Sorecchuvuk teknok>|ikılcr lcnıclcı kavdetnuş ba/ı toplunılar, gelc neksel yapılarını buyıık olçııdc korıırkcn, Aztcklcrgıbı başka toplunılar, bu tıır tck nolojık değışıklıkler olmadığı h.ddc sınıl sıstcmlen gelıştırmışleıdıı Avnı şekıldc fetıh dıışuncesı mcrkc/ı vonetımın gelıştı ğı toplumların ncdcn laıklı hıvcrarşı dcrc celeıı ve kısnun va <la tanı olarak pelışmış bır dcvlct gdıştırdıkkrını açıklama/ Bo okchın, eeçerlı bıı teorının sınıflı toplıı nııın vc dev letın organık toplunıdan orta ya çıkışının k.ınıı.ı^ık bırdıyalektığın sonu cu olması gerektıpını kabul etnıek vebovle bır gelışmeyı koşullandıran tunı tcknık, polıtık, ekonomık, kulturel psıkolojik ve epıstcmolojık etkenlerı dıkkate <dnıak /orunda olduğunu ıleı ı surc r I lıverarşının ortava çıkışınaılışkınonce kı teorılenn çoğp nesnel etkenlerı (tek nık ı konomık \e polıtık clkenler) la/lasıv la vuıgulamıştır Ancak Bookchın ın go ruşunc gore vonetıulık nıulk sahıplığı kışısel mulklcr. /cngınlık ve ka/anımdan kısacası ıktıdar veren ıu\m l< rj< n çok statıınun toplıılıık tımsılının dınselotorı tcnın sınıgesd ağıılığına\c ınall.ınn bırı kınıının vok cdılmcsınt dav.ınır (s 162) Bu kulturel bağlamın go/ardı ıdılnıesı hı vcrarşının gelıştırılmesının o/gul tar/ları nın anlaşılnıasını olanaksı/ hak gctırır ve toplıınısal hıçımlcı aıasında (ıılen varolan dan daha Imvuk kopukluklar olduğu şeklınde bır vanılsama vatatır Basıtlıkçı tutıı ııııın gozardı ettığı şey organık toplumdan aktarılan değcrlcrın scbatı ve toplıınısal ılışkılerın .ıkıkılaştırılnıasına \e polıtıkleş tırılnıesınekaışı tepkılerdcsıksık ortava çı kan tc/.diıırudıır ü lıalde tahakkum ustcmının evnnıının uaın bır taııhı vardır ve ona o/gurluk ve toplııluk değcılerı lehıne ılırenısın taııhı eşlıkedcr Bookchın'ın hıverar^ının ortava çıkı^ına ılıskın kapsaınlı tartısması bur.ıda t.uıı ola rak o/etlenenıeyetegı h.dde ba/ı tenıel noktalardan so/edılnıesı gerekıvor Bo okthın erkeğın avtılık ve savunnıada u/ nıanlaitığıılk ı>bolıınnındeıskınolan ıktı darılışkılcnnı varatnıapotansıyelıneıjaret edcr İoplunı erkeğın bır avu nuıh.ılı/ve CUM H UR I YET K İ T A P SAYI 259 sonundabırsava^u olarak mııaunıozum scmccğılımındcyaı"(s 169) Ikıncıbırıktı dar kaynağı, yailıların, guvenlık ve o/ korunmaekle ctnıek ıçın.doğalotorıtelen nı hıyerarşık bırtoplunüal konumadonuş tuınıc eğjınudır Yaşlılar, azalan fmksel guderının bırıkamcsıolarak toplumsa) ık tıdan ar/ıı cderler, sonuç olarak, guvenıl me/ konumlan, 'eros ve beden nefretı nın tohumlan"nı uretır (s 173) Şanıa nı/m gerontokraiinın ıktıdarını, toplıı nııın 'koıku konusunda u/man" (s 174) bırkesmıının clındctopladıgı ıçın hıyerar iikgelışımı hızlandırır Bu fcnonıenler, akrabalığa day.dı toplu lukorgııtlenmcsını vedoğaylahassasılışkı lerını gorece bo/ulmamış bır sekılde bıra karak organık toplumun vapısı ıçındc ıçc rılebılırdı, ama gerçek bır sınıf sıstenıının gclışmıı daha tanı bıı topluniial donuşumc ıılaşır Boylesınebuyuk defışıklıklen aı,ık l.ınıak lyn iehrın, devletın, otonter bır teknığın ve son derete orgutlu bır pıyasa ckononusının ortava cıkıjı" (s 181) gıbı ol gulan ım.ck'nıek gerekıı Aına aynta, ger (.eklıgın konuıta ve ıtaat yzgılcrınde" yb nıdenkavranı]astınldığı"baskKibırduyar lılık ve değerler bııtunu" uretcn nıekanı/ malaradadıkkatedıl nıesı gerekır (ıbıd ) Bookchın bıı tııı de ğcr bi(,ıiK iistenılen ne hâkınııvtt tpıstc nıolojılerı adını vcr nıektcdır Sonııı, olarak sınıllı toplunııın ortava <,ıkı jının an.ılı/ı neind etkenlerlc oznel ct kcnlcr (Bookthın ın daha sonra teknolojı analı/ınde gosterdıgı gıbı anıak analı/ anıacıvla avrılabıle cek bırbırının ıçıne gırnııs otkcnleı) aıa Miıdakı karnıa^ık dı v<ılektıgı sergılcr Üın alanınd.ı, ınsanbi(,ını tı tanrıl.ır kal.ın ,ını nııst değcrlerın verını Murray Bookchın alnıava, bi(,ınıselles nıib bıı rahıplık vt rahıpler sınıfı Şanıanız nıın verını .ıinıava bajlar Rahıbın vıbavaş ı,ının depcrlcrı pııierok toplıınHİ,.kı h.ıkını sınıgcsel kııvvıtler halıne gelıı aına lalııp lık belırlennııj bır alan ı^ıııdı varolabıldıgı halde s.ıv,ii<,ıl.ırın vt degerlerının ustunlıı gu. tıımtoplum ıızerındcgcrcck sınıf hâkı nııvetı anlanıın ı gclıvor ve karaktennın re nıcldcn donuşıımıınu gerektırıvordıı lîo okchın cpore Inıgelışınıekatkıdabulıınan bıı etken olar.ık ^ehrın ortava cjkısı neka dar vurgulansa vcn'dır Şehır ' terıtorva lıznı ıı,ın topr.ıgı vurttaşlık ıcın nıedcnı ku runılan gdıskın mııbadelc bıçınilen ı^ın pa/ar verını sınıflar ıı,ın scnıtlerın ve nıa hallclerın valıtılnııslığını ve devletın hev betlı vapıları ı«,ın al.ını hağlıvordu(s 190) Bookchın ın hıverarsının ort.ıv.ı (,'kısına ılıskın .ın,ılı/ı(tkılcvıcı olnıakla bırlıkte, te orıvc uvgulanabılırlıpıne ılıskın ba/ı acelecı gencllcmeler vukkme egılımı so/ konıısu dıır Yetırlı bırv.ınıtıngenellıklel.ı/lavad.ı a/ uırgulanan ctkenlcrın hutununun dık kate .ılınnıasını gerektırdıpını varsayarsak (hı/laortava(,ıkıste/ınekarsıetkılıol.ın)et kenlere atlcdıkn goıelı onenun zonınlıı olarak tıım dıııunılar ıcın geçcrlı oldugu doğru nıudur' Orneğın, ycrlcşık tarım toplunılarının yağmacı goçcbcgruplar ta rafından fcthının, "devlet "ın ve sınıflı top lumun ortaya çıkışının temelı olduğunu soylerkcn Oppenheımer'ın hatalı olduğu kabul edılse dahı, dığcr etkcnlerın gorece "a/gelışmış" olduğu ba/ı durumlarda fetı hın devruııcı bır donuşturucu kuvvct ol nıası olanaksi7 mıdır' Aynı şekılde, Carne ıro'nun teorısı basıtlıkçı gorunsc de Bo okchın nufus sorunlanna daha fa/la dıkk.ıt voneltebılırdı Orncğın Clastre, nufus et kılerı tenıelınde şeflıktcn dcvletc geçış du şunccsını reddcdcrkcn, nufus artışının şcflık ı^ıııJe hıycrarşık eğılımlen genışlet mc konusundakı sorumlııluğunu kabul eder Bu gıbı konuların daha fa/la araştınl nıası, Bookchın'ın analızını guçlcndırcbı lırdı Bookchın'ın son çalışması, tutarlı bır şe kdde.polınk, ekonomık, kulturel veekolo |ik bağlamlarında teknık sıstemlcrının kapsamlı bır analı/ı yonunde ılerlemekte dır Bıı çalışmateknolojının kulturel bağla mı konusunda o/ellıkJeaydınlatıcıdır An lanıların ve sımgelerın teknık olan "da cı sımleşnıc olçusunu vurgular ve bu alanda (nesnel toplunıs<d guçlcr olarak) teknık ıle (henı bırorgutlenme sıstemı olarak henı dc bırbılmcyolu olarak) teknık akılcılık ara sındakı ılışkıyı araştı rır Anlamlarvereknık tartışnıası tumetkın lıklere kulturel aklın nuf u/ etmcsınc ısaret eder Orneğın Bo okchın, Eskımo top lunıunda becerı nın' doğasını anla nıak ıçın teknık nıa haret ve araçsal evlenı anlavışlarının vctcrlı olmadığını ılerı sıı RT Avneauretınısu reeının tenıelınde va tan son dcreee geliş nıış toplııluk ve kışı kavranılarının anla şılnıası gerckır Dar teknık gorıışu teknoloıık gclışınıın etkıle rıne ılıskın geçcisı/ geneUcştırnıclerc vol açaı ^ u/evdekı ben/erlıkkr tcmcldckı anlaın farkhlıklarınıgı/lcvebılırve bırbırı ne bcn/enıevcn toplıınısal bıçımlcrkarıştı rıl.ıbılır Icknoloıık deternııni7iıı savısı/ ampırık gııçluklc karşılaştığı halde bu açıklama teonk vetersı/lığının ortava kon masınavardımeıolur Herhangı bır t.ırıhsel doncmdc "teknık olanın anlaşılnıası aletler nıakıneler va da herhangı bır dar anlamda teknolojıler den başka bırçok olguv.ı dıkkat edılmesını gerektırıı Lllul ve dığcr teknolojık pesı mıstlerın ıleıı surduğu gıbı teknık, modern toplumda gıderck hâkını bır guç halıne geldıvsc hunun nedenı teknoloıılerın val nı/cabuvukluğu hattakarmaşıklığı vean laşılama/lığı değıldır I eknolo)ilcrın ıçkın olarak ınsanlıktan çıkaııeı olmaları da de ğıldır Buvukolçııdc' hıverarşınınu/unev rımının nıhaı ıırunlerı olan scrnıavc ıle bu rokratık devletın, ınsan varoluşunun hc nıen her .danına teknık akılcılığı sokmuş olnıasının bır sonucudıır, boylelıklc tck nık alan sonunda bılıncı, kışılığı vccn mah rcmınsanılışkılerınııstılactnııştır Kapıtalızm, modern devlet ve ilerı tck nolojı gıbı gelışmelerınyıkıcı veozgurlestı rıcı etkılennın herhangı bır değerlcndır mcii, hcm gcrçcklesen olanaklar genışle mcsını hcm dcbenlık ınsan kulturu ve do fta u/erındckı aşındırıcı etkılerını dıkkate almalıdır Bookchın, ılerlenıc ve modern lık dogmalarının kanıtalıst ve Marksıst ta raftarlarını, "dınsel torenlenn sağladığı ruhsal arzu karsısında donuklaştırıcı, tıır deslcştırıcıbırkıtlcıletısLmını renklıbıref saneyaratıcıduyarlılıkkarsısındamekanıst bır bılımcılığı ve /engın bır sekılde bırbırı ne karışmış bır karsılıklı yardım sıstemı karsısında kışının cn vakın komşularının kadcrınc karşı soğıık kayıtsı/lığını vucelt me" (s 333) eğılımlerınc karşı uyarıvor Kuşkusu/ ba/ılan bu gıbı pasajlarda, tyı ıle Kotu arasındakı abartıh kar^ıtlıklardan /evk alan ve tamanıen gcrıleyıcı bır atavı/ mı açığa cıkaran bır "Yahudı Mesıhvarı' bakışın kanıtını bulacaklardır Ancak ı,ar pıcı bır şekılde kulturel /engınlık ve orga nık karsılıklı ılıskı kavbının buyukluğunc ısaret ctmcye vonelık bu tıır cabalar basıt lıkçı bır şekılde nıodcrn tojilunıdakı ılcrlc melerın reddıyle eşıtlcnnıeıneLdır Aslın da Bookchın "kapıtalı/nıınınaddıdu/en lenıesı "nın bi/e "sımdıye kadar bılınen en genış o/gurluk anlavışı" potansıyclını sun duğıınu ılcrı suruyor "O/crk bıreyın nıad dı vaşanıı ekolojık, akılcı ve sanatsal bır bıçınıdcşekıllendırnıeo/gurluğu"(s 335) Kısacası, ozgurluk alanı ulaşabdcceğı mı/ bır verdedır O/gurluk ve bolluk ıçın teknolojı anlamındakı maddı tenıel, clımı /ın altındadır ancak bovle bır hedefı ger çekleştırnıck ıçın gereklı olan toplıınısal bı çımlcr ve bılınç henu/ eksıktır Bookchın 'alternarıt teknoloıık r ık dahıl olın.ık ıı/ere teknık gelışını sapl.ıntısının bıı nıest levı gi7İevcccfiındcn korkmaktadır lemel soru buvuklıık değıldır Kendısıne uvgıın teknolo|ivı ıçerebılecek o/gurle>tırıu bır toplumun varatılmasıdır (kuçıık olan /o ııınlıı olarak gu/el değıldır vc toııl coıırt ııvgun bır tcknolojı voktıır) leknolojı kulturden avnlama/ ve bıı nedenle o/gur leştıncı teknoloıının yaratılınası valnı/ca vcnı tasarımların değıl avnı /anıanda venı anlanılann varafılmasını gerektırır Yenı tasannılar kolavca aıaçsal akdcdık sıstemı ıçındenıassedılebıhr O h.dde Bookdıın ın o/gurluk anlavışı ncdırJ Bııvuk olçııdc I legckı goruşun o/ gurluğun engellennıenuş nadc ve ozbı Iınç olarak goıuldııgu bırvenıdcn ınşası dır (s 119) Ama 1 Icgcl anlavışı ıdealı/mle hııkumsu/kıldığı halde Bookchın ona so mut psıkolojık, kulturel ve polıtık anlam verırken organısıst ıçcıığını (daha sonı.ıkı radık.ü dıışuncede yıtınlmıştıı) kc>ıunı,ık ıster loplumsal pıatığın hcdclı kcndı kendını gerçekleştırcn v.ırlıkların toplulu ğun.ı etkın bır şekılde katılabılcn gelışnııs kışının varatılmasıdır Bovksıne bır o/ oluşunı sıırccı, bırevsel ıradı ve ar/ıı ıle toplıınısal ıhtıvaç (va da /ev k ılkesı vc ger çeklık ılkesı) arasındakı tarıhscl olarak ko şull.ınılırılmış çclışkılerın nıhavet ustcsın dengclınnıeiinısağlav.Kakaraçtır Bıı, ıh tıvaçlar fctışı/mı "nden gerçekten akılcı bır toplııma nıh.ıvet ulaşılabılmcsı ıçın ıhtı vaçların bılınçlı bır şekılde vonlendırıldığı bı rduruma doğru bırharckctı gerektırır D.dıa oncckı çalışnıasında olduğu gıbı Bookchın, gcçmışın taııhsel dcneylerınde ınsan pot.ınsıyellenvle ılışkılı bol bol kanıt bulmaktadır Ancak burada daha ılcrı gıtSAYFA 17