Katalog

ERGİN KOPARAN D anım.ırkn cdebiyatı, lıcnıcn hcnıi'n biitiin Kuzcy Avrııpa vc tskandinav ülkeleıi edebiyatları gibi, az tanıdığınuz edebiyatlar arasında ycr alıyor. Yüzünıüz, Batı'da daha çok Fransız ve Ispanyol edebiyatma dönük olmıış hcp... Oysıi Avrupa'daki diğcr ülke cdebiyatlarını bilnıemek bir eksiklik. Ornegin, Danimarka'yı... rnegin, Danimarkayı... ()kııl kitaplarında bi tck masalcı Arıbir (kl derseıı'in adı ögıetilir bizc. Oysa Anderadı ögıetil y l seıı dışıııda öncmli adlaı; güçlü bir düzyazi ve şiir geleneği var Danimarka'da. Adından şöylc bir söz edilen Andcrscıı de bi/.e yansıyan masalcılı^ından daha ötcde bir saııatçı, bir ge/gin, bir ressam. Daııimarka cdcbiyatını, günümüz yazar vc .şairlcrinı dcrindcn etkilemiş bir kişi lik. Daniıııarka şiiri, ılünya iizerindc az sayıda insaıun konuşlıığu dillcrinin dezavantajını hissetmekle birliktc güçlü biı sese, söyleyişc s.ıhip bir şiir. Daniıııaıka şiirinden çok az adı tanıyabildik bu güne kadar. Tek tek dergilerde ya da seçkilerde ycr alan Danimarkalı şa irlcri bir yana bırakırsak, Türkçede kitaplaşınıs iki şair, ülkcınizde yaşayan Hcnrik Nordbrandt ilc Nâzım ve diğer Türk şairlerinden çeviriler yapaıı Erik Stinus. Stiinus'un iki kirabı, Nordbrandtın dört kitabı birden dilinıizde yayımlandı. Türk şairleri dc Daıüınarka diline daha fazla çevriliyor. Son yıllarda Daniıııaıka edebiyan ilc Türk edebiyatı arasında ycni köprüler kunılııyor. İki cdcbiyat, (Danimarka'da yaşayan biııleıcc birinci ve ikinci kıışak Türkün kaçınılmaz olarak oluşturduğu' kültiir akrabalıfimm gcrcklcrini ycrine gctirmeye b.ışlauı. Danimarka'da yaşayan Türk edebiyatçıları, iki dil arasıiKİaki küllür köprüsünüıı güçlenme si için cllcrindcn gelen çabayı gösteriyor lar. Bu kişilcrden biri (bdki dc öndc gelcni) Daııimaıka'da yaşayan Türk yazarı Mıırat Alpar. Alpar, lıcnı Türk şiirini, cdcbiyatını Danimarka'da tanıtıyor, hcm dc Danimarka şiirmin ülkemizde tanın ıııası için çaba sarfedıyor. Mıırat Alpar'm son ürünü Ondört Çagdaş Danimarkalı Ozan geçen günlcrdc yayımlaııdı. Ondört Çagdaş Danimarkalı Ozan, tck tck dergilerde ya da scçkilcrde ycr alan Danimarka şiiıieıi dışında dilimizdcki ilk Danimarka şiiri antolojisi. Antolojidc şu çagdaş şairlcr ycr alıyor: Per Ilöjnolr, Bcnny Andcrscn, Jörgcn (justava Brandt, Uffc I lardcr, F.rik Stinus, Ingcr (^hıistcnscn, Lcan Nilesen, Peter Poulscn, Kristcn Biürnkjaer, Laus Strandby Niclsen, Hcnrik Nordbrandt, Marianne Larscn, Pia Tafdrup vc Sören Ulıik Tlıonısen. Seçkilculc vc ılcrgılcıdc yayımlanan Danimarkalı şairlcı olınakla birlikte yukarıdaki şairlcrdcn yalıuzca ikisinin şiir leri dilimizdc kitap olarak yayımlanabilmiş. Henrik Nordbrandt'ın dört, Krik Etinus'uıı iki kitabı ı,cvri]miş. Bu kitaplar şunlar: Hcnrik Nordb randt, Aşk Şiirdir Bütün Şiirlcr ve Ayaklarımın Altına Scrdim Dünyayı, Türkçcsi: Muıat Alpar, Adam Yayınları; Çevre vc Dörtlüklcr, Türkçcsi: Hngin Koparan, BDS Yayınları. Erik Stinus, Şiirlcr, Türkçesi: Adil ErdemZenin Taşpmar, Toplum Yayınları; Yaşamı Diriltmck l<,indir Şarkılarım, Türkçesi: Murat Alpar, Yordanı Yayıncılık. Murat Alpar, antolojiye aldığı şairlcrin ortak yönlcrinin ilk şiir kitaplarını ikinci Dünya Savaş/ndan soııra yayımlannıaları olduğunu belirtiyor. Hepsinin dc ycnilikçi akunın etkisiııde yazmalarına karşın, duyarlık, acılım, ezgisellik ve deyiş yönünden birbirlcrinc bcnzeınediklerini de vurguluyor. Yine Murat Alpar'dan öğrendijSimizc görc Daniınarka'ua yenilikçi şiirin ilk kıpırtıları 1940'larda görülüyor. Gerçek anlamda yenilikçi akım isc 1940'larda ortaya çıkıyor. Dışa kapalı gelenekçi şiire Erik Stinus Henrik Nordbrandt nimarka'ya gidcn Henrik Nordbrandt'tan bir şiir: "İSKENDERİYE ILGIMI / Aşk deniz kıyısında bir kente benzer: / Başka başka biçimdc, nice / yerlcrc çıkan bir sü rü sokak. / Vc bir sürü sokaktan pck çok kişiye / ulaşan nek çok kişi. Deniz kıyısındaki / bir keıı tin parçaları dcncbilecek / bir sürü şey. Aına bir tek deniz." Vc ülkcmizdc ol dukça tanınan biı başka şair Erik Stinus. Stinus, bir Üçüncü Dünyalı gibi dünya halklarının sorunlanm cle alan; buna karşılık bu sorunları Batılılar gibi karmaşık fclscti bo yutlarda düşüncn, soyutlamalar yapan ve lıem Danimarka hcm dünya şiirinden beslcnen ince örülmüş bir şiir diline sahip bir şair. "ÇATIDAKI ADAMLAR / çatıda dengedc durmaya çalışan o adaııılar ne casus / ne de ellerinde silah var. Ne papa, ne bir kral, / ne de bir devlet adamı bu kente konuk olup onur verecek / bu gün / ara sıra aktarılnıası gerekir kiremit lerin, saçaklarla / çatallı televizyon boy ıuızlarınm onarılması gerekir / yoksa o adamlar senin güzelli^in gibi bir güzelliĞi, / lısıldaştıgımız sözcüklcr gibi sözcük lcri / düştc görüp dansedcrck bulutlar dan çıkıp gcfen / göksel uyurgezcrlcr midir?" Murat Alpaı, Ikinu Ilünya Sava şı'ndan sonrakı Danimarka cdcbıvatında, yaşam vetoplumla ılgilı çcşitli göriişlerin, lıcnı şiiri hcm ötcki edebiyat türlerini yönlendirdigini belirterek kabaca dört ana görüşten söz cdilcbilecegine işarct ediyor: "a) Gözlenebilen, mantıkla acıklanabilen, özdckscl dünyanm dışında uir boyııt oldu^unu ilcri sürcn doğaötcsi görüş. b) Çıkış noktasını, 'Bcn kimim.>' sorusundan alan ve bireyin kendi yaşamı üzerirıc karar vcıebilmcsi olanağına ağırlık vcren varoluşçu görüş. c) Çıkıs noktasını gene kimlik sorunundan alan tınbilimsel ya da Freudçu görüş. Bu görüşün, varofuşçu göriişren ayrımı, yetişnıe, eğitim ve toplumsallaş manın birey üzcrindeki etkisinc çok ağırlık vermesidir. d) Bireyin ve topkımun durumunu, toplumdaKİ çeşitli ekonomik gücler arasındaki çatışmanın sonucu olarak gören Marxçı görüş. Bütün bu görüslcr hcp yan yana yaşamasıııa karşın, belli bir sürede baskın çıkan görüş o süreye damgasını vurıııakta dır. OrneŞin, 19401950'lcrdc, lıcnı şiir de, hcm şiir vc toplum üzerine tartışmalarda, doğaötesi görüş ile varoluşçu görüşün etkisi büyüktür. 1960 1970'lerde Freudçu ve Marxçı görüslcr baskmdır. 1980'den güniimüze dek uzanan sürede ise, özellikle Marxçı ve liberalist ülkülerin geçersizliği ve dünyanın tutarsızlığı görüşü gündeıııdedir. Günümüz Danimarka şiiri, genelde, bireyci bir şiir görünümündedir." Danimarka şiiri, güçlü bir şiir. Danimarkalı şairlcrin, şiir tekniginden, dili kullanış Dİçimlerinden öğrene cegimiz şeylcr var. Murat Alpar da, On dört Çağdaş Danimarkalı Ozan'da Danimarka şiirini özcnli bir seçim ve başarılı çevirilerle yansıtmış. Dilimiz için büyük bir kazanç sayılnıab bu kitap. • Ondört Çağdaş Danimarkalı Ozan (Modern Danimarka Şiiri Antolojisi)/ Derlcycıı ve çcvırcn: Murat Alpar / tyi Ştyh'r Yayınalth, Aguatos İ995, 200 s. SAYFA 7 Danimarka şiiri, güçlü bir şiir. Danimarkalı şairlcrin, şiir tekniğindcn, dili kullanış biçimlerindcn öğreneceğimiz şeylcr var. Murat Alpar da, "Ondört Çağdaş Danimarkalı O/an"da Danimarka şiirini özcnli bir seçim vc başarılı çevirilerle yansıtmış. Dilimiz için büyük bir kazanç sayılmalı Murat Alpar'ın dcrlcmesi. * karşı çıkan yenilikçi şairler 'biz kalıta konmadık' sfoganı ile ortaya çıkıyorlar. İkinci Dün ya Savaşı, ycni bir gerçeklik yaratmıştır. Bu yeni gerçekligi dile getirebilmek için yeni bir sanat gerekir. Kimi Danimarkalı şairler, senıbolizmi benirnsiyorlar; kimi şairlerse Sartre'ın, çagın sorunlarıııı toplumcu bir yaklaşımla ele almak gercktiglni vıırgulayan görüşünü uyguluyorlar. Daha sonraları, gerçeküstücülük, dadacılık, so nıut şiir gibi yenilikçi şiirin çcşitli kolları da Danimarka şiirinde etkeıılik kazanıyor. Danimarkalı şair Ole Wivel'in, 'Sözcüklerdc kışhyor/ayrıldıöımız gerçek' dizclcriyle anlattığı, sözcüklerin geleneksel anlamları ve çagrışımları sorunu yenilikçi şairler tarafından ele alınıyor. Çağın kaos diye nitelenebilccek gerçcğinin, ancak ölçülü uyaklı, geleneksel biçimi kırarak, özgür koşukla yakalanabilece^ini kavrıyorlar, Sözcüklere yeni çağrı şımlar kazandırmanın yolu, söz dizimine tanınan özgürlükten, dolayısıyla özgür koşuöun özgürce uygulanmasından geçiyor. Yenilikçi Danimarka şiiri, bu nedenle şiriin biçiminc değin ilginç dcneylerle dolu. Finn Brandt Pedersen, geleneksel şiirycnilikçi şiir karşıtlıgına şu yorumu getiriyor: "Geleneksel şiirin biçimlc ilgili kuralları, sınırları belirlenmiş bir çerçeve içinde açılım anlamına gelirken yenilikçi şiirin biçimi oluşturma yöntemi, sınırsız boş bir uzayda, tas üstüne taş koyar gibi, bir yapıcılık gerektirir. Böylc bir biçim anlayışının, çağdaş insanın kendi durumunu algılarnasıyla çakışması, sanırım, rastlantı değildir. Yenilikçi ozan kendisini, elindeki gereçlcrle, kaosu biçimlendirmcsi gcreken bir kişi gibi görmektedir." Antoloji den 'Danimarka'nın emekçi ozanı' diye bilincn Lean Nielsen'den bir şiir okuyalını: "2ü KRON YOLLADIM / insan hakları mı bu yıl / nasıl kullandıgımı soruyorsun / 80000 kron vcrgi ödedim / 45000 kron içkiye verdim / 20000 kron da sigaraya / Meyhanelerde bira ısmarladım susayanlara / böylc gitti sanırım 1000 kron da / 100 kron kadar da sokakta / kursılaştıgım parasızlara / Kilise aracılı^ıyla bir dc / 20 kron yolla. dım / açlık çcken ülkelere." Danimarka Yazarlar Birligi Başkanı da olan 1940 doğumlu Peter Poulsen'in 'yüksck sesle okunmak için yazılmış' izle nimi veren şiirlerinden de bir ömek: "IRKÇIL1KLA SAVAŞ / Kilise duvarında bir grafriiti. / HAITA 19 IRKÇILIKLA SAVAŞ HAFTASI / Elimdeki Mayland takviminc göre, / yılın 19. hattası / 6 ile 12 mayıs arası / hcr iki gün de dahil / Bu haftanın başlangıcı gecen yıl / Mayısın 7'siydi. / Irkçtlıkla savaş r>u yıl / bir gün önce başlayacak demek ki / Or talığı göz önüne alırsak / uygundur sanırım böylesi ' Çağdaş Danimarka şiirinin en öncmli adlarından biri, ülkcmizde de en çok tanınanı llenrik Nordbrandt. Danimarka iklimine, tekdüze solgun renklerine dayanamadı^ını söyleyen; F,geAkdeniz yörcsinin çeşitli ycrlcrinde yaşayan ve ancak gereKtigindc, o da kısa sürelerle Da Danimarka şiirine açılan nencere Ondört Çağdaş Danimarkalı Ozan Dört ana göriiş Danimarkalı şahHer CUMHURİYET KİTAP SAYI 302