Katalog

Uzunca bir süreden beridir, Kıbrıs'ın kültür ve tarihinden, mitolojisindcn, Türkiye ve çağdaş dünya şiirinden de Deslencn özgün bir Kıbrıs Tiirk şiirinin yaratılmasına öncülük cdcn birkaç şairdcn biri olan Fikret Demirağ'la şiiri vc şiir anlayişı üzerine yaptığımız söyleşiyi ilginç bulacaksınız. DR. BEKİRAZGIN "Hala koklerimi arıvopum" çalışarak, tck tck 'adacıklar' lıalindc, şiirinıizi oluMıırmak zorunda kaldık. Başka arkadaşları bilmem, ama beninı dıırumıım, konuınıım tam da buydu. Yıllarca, tek dergi, tck ycni kitap okuyamadan, tam bir ilclişimsizlik içinde yaşadım. Tek UetiLimnidi Ateşinden şinı kanalımız olan Bugüne/ Ftkrcl Türkye koridom biDemirag, / Caleri le kapalıydı. O koKültür Yayınları / şııllar çoğumuzu U5.s. genç yaşında çiirüttü, şiirden kopardr, çok azımız dayanıp bugüne kadar sürdürcbildik. Şiirimin çizdiği zikzaklara, inişliçıkışlı cgriye özür arıyor defiilim; yalnızca bir gcrçcfSİ N'urgulııyoruııı vc bu yüzdcn dc lıcp diyoıuııı ki hcr ürün, lıcr sanatçı, kendi koşıılları içinde dcğcrleıulirilmeli Ve iddia ediyoııım ki onca olumsıızluga ılünyada çok a/ şair, sanatçı dayanabilirdi. Mutlaka ço^ıı şiirden, sanattan kopardı; sürdürenıczdı Bır dc o vıllarda, kuşakıaşını Türki vclı şaırlcrın koşullarını düşünün, ya da bızdcn sonraki kuşagın (74 kujagı şairlerin) şansını! Ama, tabii, bu tiir 'içdökmcler' kimscyi ilgilcndiınıcv, lıcrkes ortaya koydııgıınıı/:ı bnkar. Aslıııda dofMiısıı <\.\ bıı... Neysc Beninı kuşağım, şiirlerini, 1950li vılların soıılarına dofiru yayınılanıaya başladı. Bcn, başlangıçta romantik, cgzotik şcylcr vazıvordum. "Köryordamı bir dö ncm'iındi. Sonra kısa bir süre (l%265) Attilâ llhan şiirinin o tchlikcli çekim alanı na girdıın. Dalıa sonra, Ikinci Yeni'ııin "Kıbrıs'taki uzantısı" da diyebileteğiıniz bir şiire gcçtinı. (îazi I'.ğitim'deykcn ()zdeınir Incc ylc taniMiıışlım, Ikinci N'cni'nin cn parlak dönemiydı; bunların da ctkisi oldıı. Ama beninı şiirinıde Ikinci Ycnicilik salt biçimsel bir etkilcnmc olarak kaldı; hcr zaman anlamlı bır şıır vazdını; o döncm sıirlc rımdc dc anlam oıı plandaydı. Bclirli bir şairden dcftil, lkmci Ycni'nin gcncl lıava sından ctkilcnnıiştim. (Jcıııal Süreya, o dö ncnıim için "tkıııci Yeni nin oıtalanıasını l)Uİmuş, onu yazıyordu" der, 1976'da, Politika gazetcsindeki bir yazısında. Cielelim "nedcn Ikinci Yeni?" sorıısıına. Bu sorııyu şimdi bcn ürettim ve yanıtlamak istiyonım, çünkü Kıbrıs Türk şiir tarihinc karşı sommlulujiunı var. Türkiyc'dc bu girışimi haklı kılacak, açıklayacak, burıa tc nıcl oluşturacak bir sürü ncdcn vardı: Sanırım cn öncnıli ncdcn, Carip şiirinin diliniıı, /amanla bir sürü ardılınııı üçüncü sınıl tak litçilcrinin elinde gidi'i'ek vozlaşnıası, şiirin ayaga düşnıesi ve (iaripçiler dahil (()rhan Veli zaten ölüydii artık), kenıli poctikalarını oluştııran ça^ılaşları Da^larca, Nccatıgil vb. birinci sınıF ozanlar harıç, vcnı kuşak şairlerin ycni bır şiir dıli arayışına gırmc gcrcksinimi duymalarıydı (halta, bir önccki kuşaklan llhan Bcrk bilc). Ikinci ncılense siyasaldı: DP döncııiiııiıı baskıcı orlamı. Bu ncdenler, Cîaripçileı in şiirden kovdıığıı birçok şiir dcğeıini vcniden kullanıma spktıı. Fıansız Cîerçeküstücülcrinin (ya da Ustgcrçckçilcrinın), Dvlan Thomas, F..E. (lıımnin^s gıbı Anglosakson şairlcrinın dc ctkisi oldıı. Hatta Lautrrcamonie, Rimba ud.. gibi şairlerin dc. Bclki Mallaıme nin dc. Sonunda imgcyc, ycni sözdizimlcrinc, egrctilemclcrc, söz bo/.tıştıırnıalarına da başvurulan, anlamıııı kolay kolay clo ver meyen bir şiir ııç verip seıpildi ve neredeyse 'akını' ö/elliği kazanıp l'ürkive'ıicki şıirı biiyiik ölçüdc otkilet.li. Kıışkıısuz, bcn Türkivc şiirindckı "Ikinci Ycni Harekctı'ni dcjjcrlcndirmc, helc hcle yargılanıa duruıııunda değilim. Bunu, Türkiye şiir ve cleştiri çcvrelcri yaplı, yapıyor da. Peki, ama, Kıb rıslı Türklcı'in şiiıinde böylc bir girişinıin lıaklı gerekçcleri ııeydi'r1 Var ııııydı? F.vet, vardı. Bclki başlangıçta bıraz özcntiydı, ama gidcrek bir k.ırşışiir'c, alttan alta 'mıılıalit bir şiir'e dönüştü. Neye, kınılcrc karşı mııhaletetr1 Kıbrıs'ta, toplumlararası düşmanlaşma ve çatışmalar hcr alanda şoven, ınilitarist bir anlayışı tırmandırmış, bu, şiiri dc etkilemişli. : (^zclliklc 196O'lı yıllara girilirken, "resmi görüş"ün dcstcklcdiği "nıilliyetçi şiir" diyebileceğimiz bir tür ortava çıknırş ve 'şiir' adına ortalı^ı kaplamıştı. Sanırım, dünvanın hıçbir şiirınde ornegi bıılunamayacak ılkclliktc bir 'manzume' dilı Kıbrıslı Türkjcr'ın 'tck cdcbiyatı' durumıına gelmişti. Ozkcr Yaşın, Orbay Dclice ırmak, Sülcyman (lluçamgil gibi biıkaç şairin bazı "nıilli şiir" lcmalı şiirlerini ılışta tutarsak, diyebiliriz ki, çok büvük bölümii çok ilkel, şiirdışı lıir dillc yazılmıştı ve resnıen ırkçılık, kan ve kın kokuyordıı (o dönenı Kıbrts Rum şıınnın durumunu bilıniyorum). Bizsc, hadi kcndinı için konuşayıın, bensc, bu kanbarut ortanuna "Üçün cü göz"le bakmayı seçmiştim: kana kan, şovenizme karşı şovenizm değil; barış, uzlaş•ıııı, çöziinı. Teıııalik planda karşı duruş. Bir tle estetik planıla karşı hareket gereki yordıı; 'şiir'i bu ilkel dilden kurtarmak... Zaten içiçe gelişen şevler bunlar. ()zbiçim ilişkisi. Yeni bir dil arayışı ve bıı ycni dilin Türkiye tkinci Ycnicılcrinın şiir diliylc bir ycrdc kcsişmcsi, bulıışınası böylc başladı. Belki 'riskli' dünya görüşümüzü o günlcrin çıldırnıışhk koşullarında nctlikle ortaya ko yanıadık (belki cesarelimiz dclilik dü/evin de olmadığı ya da seçcnek oluştıııacak gü cüniiz ve lıifinç düzeyimiz olmadığı için) ama Kıbrıs Türk şiirinc vcnı bır dıl gctirılik; şiiri, hiç dc^ilsc, dizlcri üzcrindc durur halc gctirdik, çünkü ycrlcrdc siırünüvortlıı. Ustclik, alttan alta 'mulıalil' bır tavır da gc lıştirdik. Anıa o döncm şiirimiz ya sııçlandı, ya atlandı ya da halifscıımck istcıuli: vetc rince dcjScrlcndırilmedi IV74 Ku}tiğı tımıfnıddiı ////'•' Ozellikle onlar taı.ılıııdan, aııı.ı |<eııcl olarak da... Zaten Ikinci Yenıcılık scriıvcnı de 1970'li yıllara gıreıkcn sona crdi. Zaten CUMHURİYET KİTAP SAYI 302 Türkçe şiirin Kıbnslı sesi Fikret Demirag: *~yQ}'> yıldır kchitıtnız ııretımin, \iirch. "S // ımij/ırıalıg/n, kcndinı yenileıne dıSırı Dükülmüş Ayııa Hüzün Ana / ^S ınımizınin, elkitı vc öııcii kımligUııle, Fikret Deınırağ / Yalnızlık, Gece Kıbrıs iiirb ^iirindc önenılı bir ycrııı var. Müziği/ Fikret Galerı Kültür l'ürkçe <jiır topra$ında farklı bir yatak açDetnıraS / Galcrı Yayınları / 2X5 s. nıak, ayrı bir damar olııştıırnıak ıcın ttfcras Kültür Yayınlıirı vcrcnlcrdcn bırtsın. Bıı ulkvnın siır geçnıştnt, SODO kinur yıl/ık larıhnıı, mıtolojik vc kııltiirel l'Mynaklarıut araştırıp dıırııyomın Bcniııı şiiıim zigzaklar çizcrek bazı Bir yandun da çag~ı»/ızı» sorıııılıirı, aanıizla aşanıalardan gcçcrck bugüne geldi. Inişlin, uırck/i, siirin giiııdenıinde Şiirınlc, Kıhçıkışlı biı cğrisi var. Neden" Çünkü benim rts'ın yuııı \ıra, Türkiye vc Almanya'da yakuşagıın da kcndi döncminin, özcl koşullayımhnuın Fiirkçc edcbiyat'nınat dergılerınde rınııı biı üniııü. lîiz, uzun vıllar kültürclsade zanıan zanıan göriiniiyomııı Btizt kıtapnalsal bir 'çöl oıtamı'nda, kültürsanatın sıların da Türkiye'âekı yayınevlerınce basıldı. fır noktasında, 'köryordamı' yol aldık. Kıbrıs ta cn çok okunun sairlcrdcn bimtn, Uzun vıllar, kapatıldığımız 'köykır cnklavkitapların ycnı ycnı basıı/ılnm ulaşıyur ları'nda koyıı bır yalnızlığı, yalıtılınışlığı val')6()V4 yıllurı arnsıııdd 17 yir kitabın, bir şadık. Dosloycvski'lcr, Rilkc'lcr, Kafka'far, dc "Scçıtıc Şiir/cr" (l')')4) kitabın yayınıldiıHoıııcıos'lar okuyarak gcçirilcn bir ilkdı Şiirlerin 10'dan çok dilc çevrildı lllkegcnçligimiz dc nlmanııştı. Tnplıımlararası ıııizdc birçok cdcbiyatsanat derghinin yagcrginliklcr, taıı.şnıalar ortamında. kaçgöç ynnlanmu\nıa. sanatçı ve yazar örgiitlerının içinde, askcılıkcephc görcvlcrındc, kapakunıhınnına oncüliık. cttııı, tic örgıittiıı dc tıldığııııız vc dünvatlan yahtıldığınıız cnk ba$kıiıılık'lıirında bıılıınduıı Özctlc, bıı ti/kc lavlardakı nııluanst, baskıcı, czici ainıoslcr dc cdcbıydtııı, sanatm ıııtelıklı bir birikııııc ıçındc uzun vıllarınuz gcçli. Yalnız dünya kavuymısı, k.urwnld\ııid\ı için cpcy ııg~rn$ııı ılan dcğil, adanııı öbür bölgclcrindcn bilc oldıı Kıbrn Tiirk siiri hakkında yetkiyle ko habcrsizdik. Kcndiıni/.i donalaLağnııız, ponıtstıbıleıek birkaç kijideıı birisin. Bıı şiiriıı ctikalaı ııııızı olu^tııracagımız eıı clverişli tarihhıi, geçirdigi \ilrcçlcri kndca özcllcr miyaşlarınıı/ıla ( 1 9 6 M % 8 : 2528 vaşlan...) sin' salt kcıuli kendiınızle, içimizlc 'konuşarak', tek clcştırnıcnımız gcnc 'kcndinıız' olınaya ()zotlemc bı<lımınclc dc olsa, bunu, bir konuşmanın sınırları içindc yapabilmck zor tabıi. Kıbrıs Tiirk şiirinin gcçmişivlc ilgilı araştırmalar, sonııçlarıııı yeni yeni verıyoı. Bu araşlınnalarııı cıı eskisi bile, yaklaşık bir ÎO55 yıldaıı e.skiye gilmivor. Sonunda orta ya cıkan tablo ^övlc: !jıı ana kıul.ırki bulj^ıı vc bilgilıMİmİ7.e göre, Kılırıslı I'üıklcr'in şıiri, a^af>ı vukarı 18. yüzyılın baslarına kadar gidcn bir gcçnıişc salııp. Cîcncl olarak, cok zcngin vc nitclıklı bir şiır mirasınuz var diycnıcyiz. Ku^kusıız, uörccc dc^crli sairlcr dc ya^adı bu topraklaıda, aıııa gcrck ( ) s nıanlı Doncmi (Divan, Tckkı.1, I lalk ^iiri gclcnc^i VL sözlü gflfiıck) ^airltri, geak yüz yılımı/ın ilk yarısında, gerekse 194()'lı, •50'li, 6()'lı yıllarda ki bu sonuncıı dilimdc hen dc varım ortava çıkan şairlcr, gcnclliklc tck bır şıır korıdorundan (Türkiye) beslcndıklcrı; Osnıan Tiırkay, Tancr F. Baybars.. gibi birkaç ayrık örııck dı^ında, dünya şiirîylc ili^kilcıi Türkivc kaynaklı çevirilcrlc sınırlı kaldıgıııılan, lıir de, ıızıın yıllar iİL'ti^iıııin sınırlı olu^ıından, Türkiye şiirini licp hir kıışak ı;erıden (bir başka dcyijjlc, şiir cp.ilimlcriniakımlannı hcp bir 1015 yıJ arkadan) ızlcmişlcr. Bunun sonucu olarak da, kınıı şairlcr taratından zanıan zaıııan özgün ürünlcr dc orıaya kunma.Mna kar^ııı, bu doııcınlcritı ^airlcri, gcııclliklc, i/lcıliklc ri Tiırkiyc şiiriüin gcıiknıcli, cılız, scılıık kopyalarını ya da varyasyonlarını ürctmişler. Vctcrli toplıınısal vc dilscl ik'tiijimin ol maınası yüzüııdcn, yakııı vıllara kadar nc Kıbrıslı Türk nc dc Kıbnslı Rum şairlcr birbirlcrirıın •şiirivlt tamşabılmışlcr. I liç kıışkıısuz, toptancı vc özct yargılar çok sa£lıklı olnıuvor; kinıi şaırlcrc, bazı dönemlcrc vc ürünlcrc biraz lıaksızlık cdilıııi^ oluyor, ama sınırlı bir ccrccvc içiııdc başka carcsi dc yok. tyi ürünlcr kcıulilcrini enin dc SDnunda koıur vc savunur, diyc ılüijünüyorıım. Ayrıca, hcr dönenıi kcndi kosulları içinılc de£crlcndirnıek ncrcktieini dc aklınıtla tutuyorıım. Bcn, bu vcsilcylc, buradan, şıır tarıhimız icındc ycr alan, bu tarilıi olıışlııran, bu birıkınıc katkısı olan tüm şairlcrınıızi saygıyla anıııak istıyorum. Hcr birı, kcndi döncnıının kosulları içiııdc, bilgi vc yctcncği oranıııda bu şüıc bir taş cklc ıııcyc çalışlı vc şoylc ya da böylc biı biri kim, biı ıniıas nlıışlıı Bıı çcrçcvcdc, \cniıı \ı/r \criivcniiie gclır Fikret Demlrağ "Yeterli toplumsal ve dilsei ıletışimin olmaması yüzünden, yakın yıllara kadar ne Kıbrıslı Türk ne de Kıbrıslı Rum şalrler birbinerinin şilriyle tanışabllmisler" dlyor. SAYFA 10