Katalog

Cağdasıımz Alexis de Tocaueville Kapak konusunun devamı. mümkündür Btrıncıu', giinümüz insanlarının hvpuııiıı de, onları aristokraunın tahrıhınc dogru bazen yavasça iten ve bazcn dc yuvarlayan, alteducceğini hcklcyemesck dc ayarlanacağı vc vavti^latılacağını umabılcccg'ımiz bilııımcz bir güç tarafuıdıuı u'irüklcndiklcrıdir; ıkıncnı, ycryıizıınıiıı hiitiiıı top lıımhın aıasından, cskidcıı bcri ıntıtlak yönetıındcn kurtulahdmck için hcr zaniıiıı cıı çok giiçlük çckccck olcmLınıı, gerçckten de aristokraunın artık buluııınadıg'ı vc bir daha hulunamayacağı topItımlar olacaklarıdtr, uihavct iiçünciisü dü, dcdi^inidcdlk.Çlllğin I dcspotlfl//Cİ hiçbir vcrdc btı toplumlarda (îldug'u kadar Zdnırlı etkılcr \><iptwı<ı\'ıit'(ik olmasıdır, zirti hcr tiirlü yöııe/im hiçiminden dc fazla olarak, dcdiğimdcdikçilik bıı toplumlarda, ouların özclltklc maruz haldıkları biitiin kötülüklvriıı gclişmesiııi kolaylaştırır vc böylccc, doğal bir cğıını ızlc\crck unltirı c.sascıı yöııcldiklcri yana dog'rıı tter." T<jcqueville'in farklılığı vc dchası, demokrasiyi, Devrim'in yıktıgı mutla kiyetçili£>in yerini alan bir siyasal rcjim olmaktan önce, Devrim'in tarih sahnesinden indirdiği aristokrasiden boşalan znman vc mekâna yerlescn bir tuplunı biçimi olarak görmesidir. Daha da önemlisi, bu gözlemle yetinmemesi, bir loplumsal düzenin nrtad.ın kalknıasıy la birliktc serbest kalan çclişkilcre vc bıı çelişkilcrin getireceği sonuclara i$aret etnıesidir: "tıısanlar bıı \acmokratık\ toplumlarda, artık hicbir kci\t, sıııtj, Umca ya da aıle bag'ıyla hırbırlcnnc hağlaı/m/j olmadıklarıııdan, oralardü, yalnızca kcndılcnıu düsiiıımeye ve her tiirlü kanııısal erdeınin hasttrdmt^ olduğ'u dıir hır btreyalık içme çektlmeye hcr zaıııarı fazlasıyla tcşııc bir şckılde, uılt kcııdi çıkarlarıııdan bd^kci scylc t'^rcıy ınamaya jazldsıyla yatknnlırlar Dcdigınıdedtkçilik, hıı cğjlivıc karşı mikadcıv ctmck şoyle dtırsun, onu karşıkomdnnız kı/tir, zira hcr tiirlü ortak tntkuytı, hcr tiirlü karşdıklı gerekstnmeyı, hcr tiirlii uzlaşma zortınluhıfyınu, hvr tiirlü htrliktc eyleme fıriatını yurttaşların cliııdvn tdır; bir bakınıa, onları özcl yalccvk kar^ısında olasıltkçı [probabılıstcl şan/m ıçiııc tıkar Yurttaşhır esasen bir kvııcinı çckıhııc c&ilınıındcdirler: <> da bir bakışı bcnimter. Pozitivist ya da sosyalist bir rcjimc dofcru giden karşı duonları başkalarından kopartır, birbirlcrulnnız hır dcvınımi habcr vcrnıcz. Bazı riııv k.arşt so&uk davranıııaktadırlar: o devinimlerin, sankı kendılıg'ındenmişceda onları dondurur." Görüldüğü gibi, sinc sürcgidcccklcrini, bazı kurumlartn "modcrnliöin" bu biiyük diişüniirii, (örncöın, toprak arıstokrastKi) olmüş, "post modcrn" zamatıları da habcr daha başkalarınınsa (koitıtlarııı cşitlvrıvcrmokicdir. mai) kaçınılmaz olduklannı ortaya koTocqueville'i yeniden keşletmek ycır. Ama, Max Wcbcr'in söylcdig'i gibi C ı i ı n u ı ı u ı / ııiN.ıııl.nı, dcıııokra.M d a h a söylersek, siyasal rcjimin taplumun deçıık bir özeiirlıık ortamı olarak algılamokralık dıırumuna ııygıın bir bvlirlcınaya ^aıtlaııdırılmış olduklanndan, nişi yoktur. Siyasal ü.s/yapı dcdiğimdcdcmokratik bir toplumıın dediğimdcdikçi ya da libcral olahtlır vc seçcneklcrdikyiligc, hcm dc kolayca kayıvcrcbilcden birinin ya da ölckinin ıhtiin gclmcreği saptaması, Tocqııevillc'in düşünsi, çe$itlı koşıtllara,gelencğc ve yaşayan ccsi içinde biraz Icrs, biraz çclişkili bir insanlara bağlıdır.Nıhayct vc bu özgiinçıkarım gibi tlurmaktadıı. Burada hic lüğündcn (itürü kaç kcz ittçla/ımıştırbir çclişKİnin bıılunmadığını görmek [ocqucvillv, politikayı vkonomiyv için, öncc 6O'lı yılların ba^ından itibabaSlamayı, SaintStmon'cuların yaptığı rcrı Tocquevillc'i ycnidcn kcşfederek gibi, islcrin yönlvndirilmvsinin insaniUİnccllcştirmiş olan Kaymonu Aron'a ların yönvtilmcsinin ycrıni a/acağı yollıı kıılak vermek gerekiyor: kchanctlcri, ya da Marx'ın yapttğı gibi, "Gcçcn yüzyüın sosyolo&lan arasmda toplunnal açıdan ayrıcaltklı sınıfla siyaTocquevılle zira bu sıfatı Auguste Cottı sctte yönctıci olan sını/ı hirhırıne karışte kadar hak cdiyor iic yonlü hır özgün tırmayı kcndisinc yasaklar. liik. scrgilcnıcktcdir. Modcrn toplıunu îmdi, Tocqııevi!le, demokratik bir Aııgustc Comtc'un yaptığı gibi sanayi toplumda "insanların, cşıtliğc karşı, tizilv değil, Marx ın yap/tgı gibi kapitalizm gürliik/cn daha co^kulu bir hağlılık" tade dc dcğıl, ıima koy/tlarm eşi/liğı ılc, şıdıklarına işarct ctmcktcdir. Bıı, onıın yani tcrimin toplııntsal anlamıyla, dcliski Kejim Fransası'nı İngiltcıc vc mokrast ılc tanınılar Otc yandan, Coın özclliklc dc Amerika ilc kıyaslarkcn tc vc Mar.y'tan farklt olarak, tarih vc gc ulaştığı bir bulgudur. üski Kcjinı IraııSAYFA 4 •* Tocqucvillc, mııtlakiyetçi merkezi yetçilig'in neden oldugu eşitlik tutkusıınıın, böylccc dcmokrarik merkeziyetçi liğe ve giderek dediğimdedikçiliğV, hcr türden totalirarizmlcrc ulaşabileccğini söylemektedir. Ustclik bu yönetsel dcdigimdedikçilik, halkın egemenliği ilc de tastamam bağdaşabilir. Eşitliğin yol açabilecegi bu yeni csaretten sakınabilmenin yolu, Toctjııcville'c göre bir tek şeyden, siyasal özgürlüktcn geçmektedir: "Yalnızca özgürliik dog~al halc gclmıs' olan kö/üliiklerc karşı ctkin bir şckildc »liicadclc cdip, toplun/ları, üstündcn kaydıkları ıııcyıldc durdurahilir. Cîcr çcklcn dc yurttaşları bırhirlcrtylc yak/nlapnaya zorlanıak iizcrc, ko^ulların hizatihı bag'ımuzlt'b saycsıııdc içinde yafadıkları yalnızlıktan çckip çıkartabilecck, onları canlandıracak vc hcr güıı, ttzlasnıanın, ortak calı^nıalann pratigindc, karşılıklı olarak hirhirlerini ikııa vtmcnin vc hirhirlcrinden tat almanın zorunlulug'uyla hır araya toplayacak tek $cy, yalnızca özgiirliiktür. Yalnızca özgürliik, vatanııı her an üstlerindc vc yanıbaşlannda oldug'unu onlara göstermek. ve hissettirmck iizerc, paraya tapınmaktan ve özcl işlerinin hcr giinkii kiiciik hayhuyıından hopartnıaya mıtk"flıçhır şeyın satedirdır onları, yalnızca özgürliik, za hıl olmadıSt bu titr man zaman daha cncrjik vc daha yiicc toplumlarda, herkcs tutkularııı, refaha karşı duyulan aşkın ıııişe gvçmc k.aygıu yerini ahnasını sag"lar; tutkuya, servct vc ytıkarı çıkma özedınımınden daha öncnılı hcdc/lcr gö.slcmiylc durmaksıtcrir vc insanların kötiilüklertnı vc crzın dür/ıiklendiğini dcnderini göriip yargdamaya imkân vchnu'dcr; vc para rcn ışıg't yaratır." da. bu toplun/larda, Alexis de Tocqueville yüz elli yıl önınsanları kcndı araeesinden günümiiz toplıımıınu habcr larıııda sınıjlandırıp verdiği için günceldir, çagdaşımızdır. farklılajtıran ha^ltKendi üıkesinde bile, ondokuzııncu ca işaret haline gclyüzyılın sonlarından 1950'lere kadar ıncsinin yanı sıra, tııhaf bir şekilde unııtulmaya bııakılan dıırmaksızın eldcn clc dolaşan, bircy/c bu büyük düşüniirü, Türk toplumurın yaşam ko^ulları nun da keşfetmesinin, katetmesinin zanıanı Bclrniijtir; keşfctmcsi, katermesi nı döuii\tiircn, ailclerı yükselten ya da zorunludur; iki biiyük yapıtı da Atııc rika'daki Dcmokrasiye Daır ile Eskı Rcdüşiircn üzvl bir oyjim ve Devrim Tiirkçeleştirildiğine günaklık kazandığınre, keşfetmesi ve katetmesi mümkündarı, onu clindc tutdür. mak ya da kazanmak icin umutsuz ve Çünkü, yine Eskı Rcjım'm önsözünsürekli bir çaba gös de yer alan aşagıdaki satırlarırı da katcrmcyc mccbur olnıtladığı gibi, Tocuueville, özellikle de mayan hemen hcbizler için, fevkalade yolgöstericidir. mvn hıç kimsv yok"Ozgtir olmavan dcmokratik top/umtur. Ne pahastna lar, zcngin ıncclmiş, tihlii, hatta gör olursa olsun zcnginkemli, baplaşık kitlelcrinin ağırlıffıyla lcşmc arzu.su, is ha giiçliiolabılirler; onlarda özel nitclikleyatının tadt, kazanç re, iyi aile bahalarına, namuslu tacirlerc aşkı, rcfah vc ınaddi zcvklcrin aranışı, vc takdire sâyan toprak sahiplcrine rastböylccc bu topluınlardakı cn ortak tutlanahilir; hatta onlarda iyı Hırıstıyanlar kulardaııdır. Bu tutkular, oralarda ko[iyi Müslümanlar!] bilc vardır, zira layca hiitiiıı sınıflara yayılır, o giinc ka bunlartn vatanı bu dünyada değ'ildtr vc dar cıı yahancı kalını^ vc eğcr durduru dinlerinin utkusu da, bunları [o iyi di/tlamayacak. olurlana, çok gcçmcden bü darlarıj cıı büyük örfscl yozlasmaların titn hır ultısu çılcdcn çtkartp yozla$ttra ortasında ve en kötii hükümctlcrin yöcak olanlanna bilc bula^ırhır. tmdi bu netimi altında üretmekten ıbarettir: Rotutkuları kollamak ve yaymak, dedığtm ma lınparatorluSu, çöküsünün nihai dcdikçiliSm hizutihi dogastnın gcrcSidir. kertesındc bunlarla doluydu; ancak, dc Bu ahntakla^tıncı tutkular nna yardımcı mcm yanlıs kaçmazsa, höylcsi toplumolurlar; insanların diişiincelcrini isgal larda asla görülmeyecek olan sey, biiyiik cdıp kamınal işlerden başka yo'ne çevi yurttaslar vc özclliklc de büyük bir rır vc ıhtılâllerin yalnızca jikri karsısınhalktır ve şunu da söylemektcn cvkinda bilc onları tirtir titrctirlcr. Yalnızca miyorum ki, cşiflık ve dedığtmdcdıkçltk dedığımdedıkçılık, gb'züdoymazlıg'ı kcbir/ikte olduğu sürecc, oralarda, yiirckyiflendircn, onursuzlugci mcydan okuya leriıı ve ka/alartn ortak diizcyi de hıç rak, onursıız cıkarlar clde etnıcyc iııtkân durmadan aşag'ılara diiscccktir." • vcrcn gizliliği vc karanlıh insanlara sağlayahıltr Dcdiğinnlcdikçılık olnıaEski Rejim ve Devrim / Alcxıs dc saydı, bu tutkular yalnızca giiçlii olacakl'oa/uevdlc / Türkçcsi: l'urhan Ilgaz / lardı, onunla birliktcyse, saltanat siirKesit Yayıncılık / 110 v CUMHURİYET KİTAP SAYI 302 sası'nda, eşitsizlik zihniyeti egemendi, asjanıalıdüzcn [hiycrarşi] içinde sıkı sıkıya örgürlenmiş bir topluııı vardı; Ingilterc ve Ameri ka'da yaşanan ise, cşitlik, aşamnlıdüzcndcıı. duyulan ncfret vc bireycili fiin gcliijmcsinc imkân veren atomizc bir topsal ortamdır. Bircvcilik, Tocqucvillc'c görc, yurtta^Iaıın hcr birini başkalarından ve kitlcdcn yalıtan, onu, ailcsi vc dost çcvrcsiylc bir kcnarda, kcııdi başına yaşamaya yönelten bir zilıniyctin dısa vıırumudıır; öyle ki, bireycilik içinde, yurttaş kendisi için yarattıöı kiıçiik toplumla vclinirken, asıl bü\ ük loplunıu bileısteye kcndi haline icrk etıiK'ktedir. ıtıeyv koyuldular." Eşitlik tutkusu