Katalog

Orhan Pamuk'un "Yeni Hayat"ı ya da... Günümüz Türkiyesi'nden kesitler O r h a n Pamuk, "Yeni Hayat" romanındabir yandan günümüz Türkiyesi'nde yaygınlaşan taşralılık, şiddet eğilimi, televizyon, video kültürü gibi toplumsal konuları eleştirel anlatım tutumuyla verirken öte yandan ölüm, aşk, tutku gibi evrensel konulara romantik bir yaklaşım sergiliyor. "Yeni Hayat" bu ana nitelikleriyle Batı edebiyatındaki ikinci yeni romantikler, mesela Peter Handke çizgisinde ele alınabilir. PROF. DR. GÜRSEL AYTAÇ man, önce o kitabı okumasına sebcp olan Canan'ı sonra Canan'ın sevgilisi Mehmet'i aramak üzere yollara düşer, "seksen dokuz gün"ü otobüs koltuklarında geçirdigini öğreniriz. Yolculuk, "Yeni Hayat "ın odak mütıflerindenbiri. Kitabın ilk sayfalarında Osman'ın okuduğu kitapla kendinden geçişi, gözünün önünde yolculuk hayallerinin belirişi, tipik romantik bir imaj: "Bu dehşetle birlikte, kıtaptan yüzümc fışkıran ışıkta köhnemiş odalar gördüm, çılgın otobüsler, yorgun insaniar, soluk harfler, kayıp kasabalar ve hayatlar, hayatlargördüm. Bir yolculuk vardı, hep vardı, her şey bir yolculuktu." (s. 9) Thomas Mann da "Venedik'te Ölüm"ün Aschenbach'ını ölümüne götürccek yolculuğu benzer bir hayat tablosuyla anlatır. Hayatı sürekli bir yolculuğa, hedefi bclli olmayan bir uzaklara açılışa denk görmek ise esas romantiklerin temel eğilimlerindendir. Roman dokusu içinde nerdeyse bir ayraç işlevi yüklenen, figürlcrin özelliklerini ortaya çıkaran o esrarengız kitabın içeriğini tanıtmıyor Orhan Pamuk. Muğlak, yalnızca etkisi muazzam bir kitaptır bu. Sürckli, saçtığı ışıktan sözedilir. Belli ki yazar için önemli olan kitabın neden şözettığı değil, etkisi. Söz konusu etkiyi de Orhan Pamuk, benanlatıcıya karşımesafeli tutumuyla, ironik anlatımla, işliyor. Okuduğunun etkisine kapılma, hayatının akışını değiştirme, her düşünce doğrultusunda insan için mümkün. Bu konuda anılan kitaplann çeşitliliği, Orhan Pamuk'un "ctkilenırliğı" bir sorunsal olarak ele aldığını gösteriyor: "Felsefenin Temel llkeleri diye bir kitap okuyup bır gecede okuduğu her kelimeye hak verip ertesi gün devrimci Pro leter Yeni Öncüye katılıp, üç gün sonra banka soygununda enselenip on yıl yatanların hikâyelerini duymuştum. Ya da lslam ve Yeni Ahlak, ya da Batılılaşma Ihaneti gibi kitaplardan birini okuyup bir gecede meyhaneden camiye geçip, buz gibi soğuk halıların üzerinde gül suyu kokuları içinde elli yıl sonra gelecek ölümü sabırla beklemeye başlayanları da biliyordum. Sonra Aşkın Ozgürlüğü ya da Kendimi Tanıdım gibi kitaplara kapılanlarıdatanımıştım." (s. 17) "Yeni Hayat"ın kurgusundaki ana kutuplarolarakgördügümDerniryolcu Rıfkı Hat, Osman'ı çocukluğundan beri etkileyen kitaplann yazarı olarak hem Osman hem de dul karısı açısından (çok yönliı optik tcknığiyle) tanıtılıyor. Osman o kitaplann kendisini nasıl heyecanlandırdığından söz ederken Rıfkı Hat'ın karısı, onun yazarlık tu,r,kusundan nelcr çektiğini anlatıyor. Karşı kutup, oğiunu nasıl etkilendiği kitap yüzünden kaybeden Dr. Narin şöyle der: " Yalnız o kitap, oğlumu kandıran o kitap değil matbaadan çıkmış bütün kitaplar, hepsi bizim zamanımızın, bizim hayatımızmdüşmanıdır." (s. 126) O, bir yerde gizli düşmanlarının varlığını hep hesaplayan, bu düşmanlara karşı koymak amacıyla şiddet kullanmaktan kaçınmayan biri. Kitap yerine televizyonu yerleştirmeyi destekliyor: "Bizim kendi ruhumuzu ve çocukluğumuzu yansıtan bir televizyonun yapılmasını da ben istedim, ben yaptırdım o aracı. Oğlumu elimden alan kitap benzer kötülüklerin çıktıklan deliğe, kaynadıkları habis çukura kadar izlcnip yok cdilmesiniben istedim." (s. 129) "Yeni Hayat "ta kitap karşısında bir karşı kutup niteliğinde roman dokusuna ağırlıklı bir tarzda işleniyor relevi7yon kültürü. Orhan Pamuk, günumu/ Türkiye'sinde günlük hayatın önemli bir parçası halıne gelen televizyonvideo gıbı görscl medyayı eleştirel bir anlatım tutumuyla, zaman zaman da hicivci tonda ele alıyor. Romanın odak figürü Osman, Rıfkı Hat'ın dul karısınıziyaretegıttiğinde, kadının televizyon başından ayrılma yarakOsman'lakonuşmasmızorakısür dürüşü, anlamlı birsahne: "'Aman ne ıyi ettin!' dedı. 'Otur şoyle televizyonun karşısına. Benim geceleri gözümü uyku tutmuyor da bunlaıı scyredivorum. Bak makinenın başındaki kadın tam bir yılan. Olanlar bizim çocuğa oluyor, şu polise. Bunlar bütün şehri havayauçuracak...Çayvereyımmir)' Ama hemen çayı hazırlamaya gıtmedi. Bir süre televizyon seyrettik 'Şuna bak, şuutanmaza...'dedibirara \...]" (s.233) Orhan Pamuk, o "etkileyen kitap "tan söz ederken nasıl kitabın ncyi anlatarak etkilediğınden çok, etkilcdigi "insan'ın hikâyesini işliyorsa aynı şekilde televizyonvideo film olgusunu kişiler üzerindeki etkisiyle ele alıyor. Roman figürleri günlük yaşayışlarında televizyonun ycrini sık sık dile getirirken, hayatı otobüs yolculuklarında geçen Osman, kendi davranışlarını otobüslerde seyrettiği film kişilerininkiyle karşılaştırmayı huy edinmiş. Roman dokusu içinde televızyon ve film adeta birer leitmotif. Eserin sonlarına doğru yoğunlaşan bir romantik ironi.Orhan Pamuk'un anlattıklarına karşı koruduğu mesafeyi okuyucusuna belirgın bir şekilde gösteriyor. Bir kurmaca dünyayla karşı karşıya olduğumuzu hissettirıp yazma eylemiyle ilgili sorular yöneltiyor bize. Bir örnck, 238. sayfadan: "Elimdeki şekerlige bakıyordum, demeyeyim.okurbelkideinanmayacaktır. 1 Iatırlıyordum,diyeyim ncyihatırladığımı bilemeden. Gümüş şekerliğin aynasında bütün oda ve ben ve Ratibe Teyze küçülüp yuvarlanıp yassılaşıp yansıdı. Ne kadar sihirlidir, dcğil mi, bir an dünyayı, gözlerimiz dencn anahtar deliklerinden değil de, başka bir mantığın mer ceğinden görmek. Akıllı çocuklar bunu anlar, akıllı büyükler buna gülümser Aklımın bir yarısı başka bir ycrdcydı okur, diğer yarısı başka bir şeye takılmış tı. Size de hiç olur mu: Bir şey hatırlaya caktınız da, hatırlamayı neden çıkara madan bir başka zamanabıraktınız." (s. 238) "Yeni Hayat" benanlatıyla başlıyor ve dokusunda pek az yerde anlatım biçiC U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 2 5 0 R omanın epigrafi, Alman romantizminin öncüsü Novalis'ten bir özdeyiş: "Aynı masalları dinlemelerine rağmen ötekiler hiç böyle bir şey yaşamadılar." "Ötekıler" ve "şimdikiler", "Yeni Hayat "ın kutupları demiryolcu Rıfkı Hat, cumhuriyetin ilk on yıllanndaki akılcı, üretken ama aynı zamanda idealist diinya görüşü temsilcisiyken Dr. Narin kitaba, edebiyata düşman, şiddet taraftan, metatizik eğilimli duyguculuğu simgeliyor. Ayrıca demiryolları ve karayouan, hayat ve ölüm, kitap sevgisi ve televizyon tutkusu gibi çok sayıda kutup çiftleri bulmakmümkiin. Romanın odak figürü aynı zamanda benanlatıcısı "Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti" diyebilen, daha sonra bu değişimin aslında kitap vesilesiyle arkadaşlık kurduğu Canan adında bir kıza duyduğu aşk yüzünden olduğunu itiraf eden bir üniversiteli. Onun karşıt figürü ise Canan'ın evlendiği, Sams>un Sosyal Sigortalar Hastancsi'nden bir doktor. Onun hakkında şu satırlarvar: "Kitabı benim gibi hayatı kaymışlann yaptığı gibi değil, adam akıllı sağlam bir başka yolla sindirim sistemine katıp onunla birlikte huzu r ve tutkuyla yaşayabiliyordu bu adam. Hemen nefret ettim ondan. Benim bütün dünyamı değiştiren, feleğimi şaşırtan kitap bu adama nasılvitaminetkisiyapmıştı?" (s. 187) "Kitabı okuyarak hayatı kayan" benanlatıcının adının Osman olduğunu romanın sonuna doğru öğreniyoruz. Os10 SAYFA