Katalog

13 küaplık "Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü"nü hazırlayan Turgut Çeviker ile bir konuşma 11 Iskeleti etlendirmeye calıstım ben yükünaltınagiren yayınevi hak eımemıştı. Ben hcr zaman bizim karikatürciılerden çoğunun, sanat ile uğra^aıı insnnlar ıııasında en az okuyun, en az ızleycn, sanaı VLkiillüı olaylarına en a/, ilgi gösteıen kişıler olduğunu düjünüyordum. 1 la/ııladığım diziye karşı gösterilcn bu duyiiısi/lık, dü^ünccmi pekiştirdi. Cıeçen günlcrdc televizyondaki bir varı^ma prugranıımla, Dclı dergisinden bir grııp karikaıürtünün, meslekleri ile ilgili tarihsel sorulardan sıfır almaları düşüncemi doğruluyordu. Düjünün ki birkaç eskı karikatürcü adı istendiğinde; Cemal Nadir ve Turhan Selçuk, birkaç eski mizah dergisı adı sorulduğunda; Akbaba vc Gırgır'dan ba^kasını söylemeyen bu genç arkadaşlann perişan haline ne demeli. Elbctte bajanlı hir karikatürcü olmak için tarih bilgisi çok işe yara mayabilir. Ama her sanat adamı bulundıığıı yeri ve bulunmak istediği yere gidişte tarihsel dıırak noktalarını bilnıek, hissetmek zorundadır. Sizin kitapl.irınızda yer alan çizerler ve çizgiler de, yıllardan beri küıüphanelerin karanhklarında beklerken, bunlardan kimsenin haberi yoktu. Bu di/.i ile gün ışğına çıktılar. Şu anda beklcncn ilginin olmayışı sanki bclirleyici dcğil gibi. Bir süre sonra, yani kendini, dünyayı ve gcçmişi merak eden yeni çizerler ve kişilerce, bu kitaplar, yeni baştan aranacak ve ilgi görccek midirdersiniz? • Bu ilgisizlik Türkiye'de mü/min hale gelmiş belleksizliğin bir sonucu olmalı Yukarıda söylediklerim beninı dahu çok duygularımla algiladıklarımın bir karşılığl. Oysa, bu işi göze alijim bu belkksizliğe bir tepki sonucunda oluşmuştu. Bu durunı kolay kolay aşılacak bir lenomen değil. 198ü sonrası yayınciltğıınıza baktığımı/.da Iletişim Yayınlan'nın ve Tarih Vakfı'nın varlığı bir bellek oluşturmada kararlılığımızın bir göstergesi gibi geliyor bana. Yine bu dönemde yayımlanmış bırçok yayına bakarsak ilgi alanlarını derinlemesine kavramaya çalışan bir açı gözlcriz. Geçmişin önemli yapıtlarının helli bir anlayış içerisinde bugüne taşınıyor olması gerçekten sevindirici. Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü debuakvaryumuîıiçerisindekı küçük bir kara balık. ilgisizlik, giderek ilgiye dönüşecektir. Zaten herkesin de ilgi göstermesi gerekmiyor. Bilmem kaç tane ka rikatürcü varsa bunların çoğu sadecc hevesli. Yarının karıkatürünü kuran çok az sayıdaki insanın arka planında bu dizinin hatırı sayılır bir katkısının olacağmı düşünüyorum. Bir de diziye sosyal ve tarihsel konularla uğraşan birçok yazar ve aydmın ilgilendiğini de gördük. Zatcn bu tür yayınlara gösterilecck ilgi, zaman içindesürüpgidecekıiı. Öte yandan bu onüç ciltlik tarih araştırması dizisini bugüne vardıran kisi vc bu işin saiıibi olarak. günümüz karikatür dünyasının ncrede durduğunu eesaretlc CUMHURIVET KİTAP SAYI 194 Turgut Çeviker yıllardır araştırdığı Türk karikatürünün ı Osmanlı dönemini üç ciltlik "Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü" ve bunu destekleyen üç antoloji ve yedi kişisel albümle tamamladı. Bu zorlu işin altındanbaşarıyla kalkan Çeviker'i kutlamak gerekiyor. clişim Sürecinde Türk Karikatürü" adiyla yayımladığınız üç büyük cilt inceleme ve on küçük cilt albüm olmak üzere, onüç kitaplık bir nehir dizi bitti. Nelcr duyuyorsunuz, ne bekliyordunuz neler oldu, amaçladığtnız hcdefe yaklaştınız mı, onavardınızmı? Şimdi evet, dizi bitti. İlk dört kitabın çıktığı günlerde yaşadığım sevinç çok tarklıydı Yıl 1986idi,bitişiscl993,aradayedi yü var. Ve bu süre içerisindc üç büyük cilt inceleme, on albüm yayımlandı. Yani bitiştc sevinçten çok hüzün duydum. Çünkü bitmişti. Sevince alışmıştım, bu yüzden bitişte sevinç duydum mu bilmiyorum. Ama hüzün duydum, çünkü diziye başladığım zamanki sıkıntılı, yıpratıcı ve sıkıştırılmış çalışma günlerini anımsadım. Yüzlerce gece sabahlara kadar süren çalışma sürecini anımsadım. Ilüzünlü ama yeni bir dönemin de başlangıcı olacak bu bitiş. Çünkü artık önümde 19231993 uzun yolu var. Nasıl olacak, bunun altından nasıl kalkacağım, büemiyorum. Ama bu yolu yürümek zorunda olduğumu hiliyorum. • Böylc geniş kapsamlı bir çalışmaya nasıl kararvermiştiniz? Yedi günlük bir düşünme sonunda Adam Yayıncılık'a evet demişum. Diziye girmede beni cesaretlendiren birinci neden Osmanlıca biliyor olmamdı. îkinci nedcn Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde Türkolojı okuduğum sırad.ı Milli Kütüphant'ye neredeyse haftada ü^ dört gün gidip, tarıh notlan alıyur oimamdı Bu bann lungi okyanusta yüzcceğım hakkında iyi bir fiSAYFA 10 11 G Yukarıda "Celısim Sürecinde Turk Karıkaturu" dlzlslnde yer alan 13 kitaplık tamamlayıcı albumden birı olan• Abdulhamlt Karlkaturlerı Antolojisl'nden bir örnek kır vermişti Üçüncü nedcn, karikatürü anlamak isteyen bir insan olarak benim böyle bir ödevi başarmaya ihtiyacımın olmasıydı. Dördüncü neden ise, Türk karikatürünün buna, anlatüamaz ölçüde ihtiyaç duyuyor olmasıydı. Kurban bendim. Cellatda... Bu arka plan ile yola çıktığımda, Memet Fuat ve Nazar Büyüm'e yayınevinde yayın planını sunduğumda, sanki şu süreci yaşamış bir ınsanın rahatlığı ile davrandığımı anımsıyorum. Acaba yapabilir miyim diye sonuçtan hiç korku duymadım. Çunkü tek seçeneğinı buydu. Ve sonunda düşi'ındüğüm, hatta düşünemediğim ya da hayal bile edeınediğim bir sonııç ortaya çıktı. Hayal edemediğim benim yazdığım mctın değildi, metnin temel taşlarını oluşturan belgelerdi Bcni şaşırtan karikatür tarihinın çok önemli girdap noktalarını yakalnyabümcktı vc bu beni o kadar sevindıriyordu kı adeta hcr gün bu scvıçten boğuluyordum. Bu ve başka nedenlerlc umduğumıın ötesinde bir yapı kurmayı başarabildiğimi banıyorum. Her kitabın yayımlandığı günlerde eskidiğini göriiyordum. Tabii ki bu öncelikle ulaştığım yeni belgeler açısından böyleydi. 1983 de on kitabı bitirdiğimde askere gitmiştim. 1985'te dönünce ilk dört kitabı ycniden yazmıjtım. Ve diğerleri de aynı şekilde yayın eöncesi yeniden yazıldılar. Ben askerde iken hepsi eski biçimleri ile yayımlanmış olsa idiler, sanırım kendimi hiç affedemczdim. Kitapların ilgili çevrelerdeki etkileri ve yankılan konusunda gözlcmleriniz neler? Bu kunuda da yine aynı biçimde soru yöneltmck isliyorum, yani bckledikleriniz ilebulduklarınız? Kitaplar karikatürcüler tarahndan büyük bir ilgisizliklc karj,ılandı Bu benim için vc yayınevi için çok şaşırtıcı oldı: Doğrıibiı bovle bir umııreamazlıgı nc Türk karikatürü, ne bu dizi, ne de böyle bir ağır