Katalog

maya başlamışlardır Bu donuşumun, kuşkusuz ışçı sınıfı açısından son derece onemlı sonuçları var Üretımın hem ışlevsel hem de mekansal olarak gorelı bağım sız kuçuk bınmler ıçındc gerçekleştırılme ye başlanması, zaten fordıst donemde ba§ lanmış olan cmek pıyasası parçalanmaları nın daha da derınleşmesıne, çeşıtlenmesı ne yol açmıştır Bugun kapıtalıst toplutn hem genel sınıf yapısı hem de ışçı sınıfının ıçsel yapılanması bakımından her zaman olduğundan çok daha heteroıen bır gorunum arzedıyor Kuşkusuz bazıları, hem fırma hem de sektorler bazında yaşanan yoğun emek pıyasası parçalanmalarına rağmen, ucretlı çalışanların nufus ıçındekı sayısal artışını, genel olarak ışçı sınıfının guçlenmesı bıçımınde yorumlamaktadır lar, ancak ıstıhdam, çalışma ve odullendırme koşullarındakı gıderek artarı farklılaş manın, hatta kutuplaşmanın bıleşık bır ışçı sınıfı kavramını aşındırdığı da ortadadır Yapısal olarak sınıflardan so/ etmek hâlâ mumkun ancak fıüı olarak, ozellıkle de sı nıfsal sorunların poluıka dılıne tercumesı bakımından durum son derece karmaşık Polıtık alanda baskın eğılım, esas olarak uretım surecı ıçınde ortaya çikan çalışma sorunları uzerınde odaklanan sınıf polıtıkasının yerını, sınıfları dıkıne kesen ve esas olarak pıyasa konumlarındakı eşıtsız Itkler uzerınde odaklanan statu polrkasına bırakması dogrultusunda Kapıtalızmın yenıden yapılanma sure cınde pıyasanın her zaman olduğundan daha fazla belırleyıcı bır konuma yukselışı nı doğuran dığer bır faktor ıse, ozelleşmış tuketıme dayalı bır ekonomık yapının ya da postfordıst bır tuketım modelının orta ya çıkmasıdıt dıyebtlırız Kapıtalızmın ar tık esas olarak bır "uretım toplumu" ol maktan çıkıp bır 'tuketım toplumu" halı ne geldığınden soz etmeyı mumkun kılan bu donuşum, ınsanların ılgı odağını uretımden tuketıme, emekten metalara, ure tım yerlerınden vıtrınlere çevıren guçlu bır çekım alanı yarattı Bunda, sermaye bırıkı mı açısından kapıtalızmın ılgısının uretım sureçlerınden hı/la metalaştırılan dığer toplumsal yaşam alanlarına doğru yayılma smın da buyuk bır payı var Kapıtalızm ar tık sadece bazı ınsanların "çalışması"ndan değıl, "dınlenme sındendekazanıyor Artık kapıtalızmın meşru olarak tamdığı hak lar lıstesınde "tembellık hakkı" da var Başka bır deyışle, tuketımın, dolayısıyla da pıyasanın on plana çıktığı bır "tuketım toplumu' yapılanması ıçınde kapıtalızmın "zaman polıtıkası"nın onemlı olçude değıştıgını, ha//ı erteleyen çalışmayı vc ta sarrufu vurgulayan purıten ahlaka dayalı katı bır çalışma etıkı" yerıne, faydacı ça lışma değerlerıyle varoluşsal boş zaman değerlerının daha butunluklu bıçımde adaptasyonunu mumkun kılan, daha ha? cı ve daha esnek bır çalışma etıkı' nın or taya çıkmış olduğunu soylemek mumkun gorunuyor Boyle bır csnck çalışma etı kı' nın ortaya çıkmasının dolayısıyla ın sanların yaşamında çalışmanın ya da verı ne getırılen ekonomık rolun merkezılığını yıtırmesının, toplumsal cşıtsızlıklerın algı lanma alanını uretun sureçlerınden tuketım sureçlerıne doğru kaydıran onemlı bır faktor olduğu duşunulebılır C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 9 0 Pıyasa eşıtsızlıklerını ve toplumsal aktor lerm pıyasa konumlarındakı farklılaşmayı on plana çıkaran "tuketım toplumu"nda sınıf polıtıkasının krıztnı dennleştıren başka bır onemlı faktor de, kulturel yapıda ya şanan koklu donuşumdur dıyebüırız "Tuketım toplumu"nun soluk alıp verdığı at mosfer olarak postmodern kultur, "farklılık" ve "çoğulluk"ların ındırgenemezlığını ta nımanın ıdeolo)ik araç larını uretmektedır Hangı anlamda olursa olsun Ötekı uzerınde po/ıtıf ya da negatıf he gemonya kurma yerı ne, onu tanımayı, Ote kı'yle ılışkılerın medenıleştırılmesını oneren postmodern kultur, şu ya da bu toplumsal sını i ın, şu ya da bu toplum sal grubun sozde "tarıhsel mısyonu"na da valı her tur toplumsal donuşum scnaryosu nun yapısını bozan bır etkı gosterıyor, bu tur senaryoların ıçerdığı totalıter tehlıkeyı açığa çıkarıyor Butun bunlardan çı kan sonuç, Gor/un saptamalarını buyuk olçude doğrular nıte lıktedır Kapıtalt?me alternatıf olabılecek bır toplumun yaratıcı gucu ya da oznesı olarak "proletarya' uzerındekı vurgunun yarattığı karmaşa, bızzat Marksıst teorının kendı ıçınde, bu sınıfın "dar" ve "genış" tanımı uzerınde ısrar edenler arasında geçen sonuçsuz tartışmadan da gorulebıleceğı gıbı son derece açıktır Ya Poulantzas, gıbı, uretıcı/uretıu olmayan emek ayrımını ıçe ren 'dar' bır ışçı sınıfı tanunına dayana rak, butun teorık ınceltmelerıne rağmen hâlâ ortodoks, ama "o beklenen tarıhsel an"a kadar mar)inal kalmayı goze alan bır yaklaşımı benımseyeceğız, ya da orneğın Wrıght gıbı, "genış" bır ışçı sınıfı tanımına dayanarak, anıak bu kez de çıkarları "anta gonıstık" bıçımde olmasa da en az bu ka dar sıcak bıçımde gelışebden farklı ışçı ke sımlerını kucaklayabılecek, dahası teorıde verılı bır sınıfın sozde "tarıhsel mısyo nu"na değıl, pratıkte verılı somut ınsanla rın ıhtıyaç ve taleplerıne dayanan, kesınlık le ortodoks olmayan yenı bır sosyalıst yak laşım gelıştıreceği7 Bu yenı yaklaşımtn gelıştırılebılmcsı ba kımından Gorz'un ortaya atmış olduğu duşuncclcrın son derece onemlı katkıları olabıleceğını duşunuyorum Gorz un şu goruşlerıne katılmamak ımkansız gorunu yor ' Ekunomık rasyonalıtenın kendmı ıfade etmesı gereken sınırlar konusundakı çatışma, şıddetınden bır şey yıtırmedı tğer sosyalızm, ekonomık rasyonalıtenın gereklerının toplumsal ve kulturel gereklı lıklere tabı olduğu bır toplum bıçımı ola rak kavranırsa, sosyahzmın guncellığı her zamankınden fazladır Bununla bırlıkte, somut tarıhsel ıçerıkler ve merkezı çatış manın aktorlerı değışmıştır Çatışma alanı, çalışma yerlerınden kolektıf hayatın daha genış ve daha hareketlı 'cephelerıne' doğ ruadımadımyerdeğıştırdı"(s 95) "Ça lışmada geçen zamanın, bıreylenn hayatında ışgal ettığı hızla azalan yerı dıkkate alarak sosyalıst hareket, çalışma hayatıyla, zcvklerı, ozlemlerı ve duşuncelerı oluşturan boş vakıt tıcaretı ve kultur endustnsı uzerınde zafer kazanmak ıstıyorsa kulturel hayatın , ılışkıse! ve topluluk ıçı faalıyetle rın gclışımıyle ılgılene cektır Meta rasyonalı tesınden ve para ılışkı lerınden bağımsız gundelık bır kultur ve ken dı kendıne orgutlenen kooperasyonlar bıçım lerı ıçın buyuyen alan ları yaratmayı kendıne hedef olarak seçmezse hıçbır şansı olmayacaktır" (s 104) Gerçek ten de, "şımdıkı zaman"la referanslarını yenıden kurmayı arzulayan bır sosyalıst polı tıka, bugun her şeyden once sıstemle ya da Gor7'un deyışıyle " me gamakıne"yle mucade le zemınının sadece uretım sureçlerıyle sı nırlı olmadığını, tum toplumsal yaşam alan larına yayılmış olduğu nu gormek zorunda Yoksa, "sosyalıst ol ma"nın yeldeğırmenlerıyle savaşan Don kışot'un ıronık kahramanlığını tekrarlama dışında başka bır anlamı kaknayacak KAPİTALtZMÎ KÖŞEYE SIKIŞTIRMANIN YENİ İPUÇLARI Kısacası, Gorz'un formule ettığı duşun celer, kapıtalıst sıstemı "koşeye sıkıştır ma " nın bazı yenı ıpuçlarını verıyor dıyebı lırız Kuşkusuz, bu ıpuçlarının sıstemı değıştırebılecek bır "orgu"ye donuşturule bılmesı ıçın ıçerdığı belırsızlık ve boşlukların giderılmeye çalışılması gerekıyor Bu nun da kolektıf duşunme ve tartışma su reçlerını gerektırdığı ortada Böylesı bır surece kuçuk bır kışısel "katkı" olması dı leğıyle, Gorz'un duşuncelerının ıçerdığını sandığım ıkı boşluğa ya da belırsuhğe ışa ret etmek ıstıyorum Bırıncısı, Gorz'un '(b)u koşullarda, 'sosyalıst olmak' ne de mektır'' Eğer bu, çalışanların ozgurluğu ıçın savaşmak ıse, o zaman sosyalıstler, kendılerını hâlâ, her şeyden once çalışma lanyla tanımlayan, kendılerını her şeyden once çalışan olarak hısseden ve çalışmalarını, en a/ından potansıyel olarak gelıştırı cı ve yaratıcı bır faalıyet olarak yaşayan bu % 15'ın ıdeolojık ve elıtıst so^culendır" (s 9) yakîaşımına katılmanın pek mumkun olmadığını duşunuyorum Çunku bu yak laşırrın ıçerdığı, kuçuk bır elıt ışçı azınlığı dışında, modern ınsanın yaşamında "ış"ın ve "ışle ılgüı kaygılar"ın onemını kaybettı ğı yargısı olgusal destekten yoksun goru nuyor Tam tersıne, bırçok ampırık araş tırma "ış"ın ve "ışle ügılı kaygılar"ın ınsanların buyuk çoğunluğu ıçın onemını hâlâ koruduğunu, hatta tam da Gorz tarafın dan ço7umlenen nedenlerle, yoğunlaşan ışsızlık tehlıkesı yuzunden gıderek daha fazla onem kazanmaya başladığını gosterıyor (2) Bu nedcnrle belkı de şunu soyle mek daha doğru olacak Modern kapıta hzm koşullarında "ış"ın ınsanların çoğun luğu ıçın taşıdığı anlam, dolayısıyla çalışma motıvasyonları buyuk olçude değışmış olabılır, ancak taşıdığı onem ne yazık kı pek değışmedı Dolayısıyla, sosyalıst polıtıkanın kendısını çalışma sorunlarıyla sınırla maları uzerındekı geleneksel ılgısını kay betmeme gereğını belırsızleştırmemelı Gorz'un duşuntesındekı ıkıncı boşluk ya da belırsızhğın, onun tartışmayı buyuk olçude geleceğe donuk refleksıyonlarla surdurmesınden kaynaklanır gorunmek tedır Bu da doğal olarak, bazı yerlerde onun duşuncesının "şımdıkı zaman'la bağlarını zayıflatıyor (3) örneğın Gorz kıtabının bırçok yerınde ozellıkle de "Hızmet Toplumu, ficılı Toplum" başlıklı bo lumde "toplumsal sıstemın ıtıraf etmeyı ve ustlenmeyı reddettığı zamanın serbestleş mesı" (s 46) surecının aldtğı sapkın ve eşıtsızlık yaratıcı bıçımlerı eleştırmekle bır lıkte, yenıden yapılanma surecı ıçındekı kapıtalızmın "yenı zaman polıtıkası"nı, ya nı hem çalışma hem de çalışma dışı zaman sureçlen arasında kurduğu/kurmaya çalış tığı yenı dengeyı yeterınce cıddı bıçımde çozumlemeye yonelmemektedır Gorz bazen kapıtalızmın yaklaşan "ıflası" uze rındekı vurguyu arttırmak ıçın kt bu onun belkı de geleneksel sol yaklaşımla paylaşmaya devam ettığı çok az ortak o/el îıkten bırıdır teorık tasvırlerınde kapıta hzm tarafını kaçınılmaz ışsızlık bulutuyla karartırken, sosyalızm tarafını da bugun sadece "çalışma ıdeolo)isı"yle perdeleme ye çalışılan yukselen bır "boş zaman uygar lığı" umuduyla aydınlatıyor Oysa sorun, kapıtalızmın "zamanın serbestleşmesı"nı "ıtıraf etmemesı, "ustlenmemesı" değıl, tam tersıne yenıden yapılanma surecı ıçın de hem kendını yenıleyecek hem de alter natıflerını koreltecek bıçımde benımseme sı.tanımasıdır YENİBİR SOS YALİST ETİK Kiiacası, kapıtalızm dun "çalışmaya" ıçsel bır anlam yukleyıp ınsanlara "gece gun duz çalışmayı" onerırken, bugun daha haz cı bır bıçımde "gece playboy olabılmek" ıçın "gunduz purıten olmayı" oneren, hat ta daha doğrusu dayatan yenı bır esnek "çalışma etıkı" sunuyor Sosyalıstlere du şen ıse, "playboy olmayı" da, "purıten ol mayı" da reddeden yenı bır "etık" oluştur mak • ( D E Hobsbawm, "Kullerden Doğan', Der R Blackburn, Çokuşten Sonra, Çev O Akınhay, Ayrıntı Yayınları, 1993, s 204 (2) A Demırer, "lş Devrımıne Doğru", tkusatDergısı 340,1993, s 53 (3) Gorz'un goruşlerının bu doğrultuda bır eleştırısı ıçın B Frankel'ın kıtabına ba kılabdır Sanayı Sonrası Ütopyalar, Çev K Durand, Ayrıntı Yayınları, 1991 Kapıtalızm, Sosyalızm, Ekolojı/ Yonelım BozukluklarıArayışlar/ Andre Gonl Çev Ijik Erguden/ Ayrıntı Yayınlan/ 161 s/45 000 TL SAYFA 17