Katalog

M. Belge'hin yeni kitabı: Türkiye Dünyamn Neresinde? Sosyalizmin tarih öncesi sona erdi Türkiye Dünyanın Neresinde Murat Belge / Birikim Yayınları 246 s. TOrklyv tUlnyimttt MERDAN YMMROAg Mıırat Belge'nin Ririkim Yayınlan'ndan yeni çıkan "Türkiye Dünyanın Neresinde" adlı kitabı, kcndisinin de belirttiği gibi 1989 yılında yayımlanan "Türkiye, Sosyalizm ve Gelccek" adlı kitabının devamı sayılabilir. İlk kitabında, ciddi sarsıntılar geçire n ama heniiz çökmemiş olan "Doğu Avrupa Sosyalizmi"ni eleştiren Belge, buradan hareketle, "solun ne olması gerektiğini yeniden düşünüyor" ve sınırh bir alanda da olsa yeni bir sosyalizm tanımına ulaşmaya çalışiyordu. Belge'nin yeni kitabında bu çabanın kimi somut örnekler ve gözlemlerle desteklenerek devam ettiğini söylemek mümkün. Kitabın bu özelliği onu daha baştan ilginç ve tartışmaya değer kılıyor. Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa Sosyalizminin çöküşünden sonra, Marksistler arasında tarihsel bir ara bilanço çıkarma ve sosyalist teoriyi yeni Murat Belge den kurma çabaları görülmeye başlandı. Bu çabanın son günlerde (belli ölçü de) Türkiye'de de arttığı söylenebilir. Marx'ı ve Lenin'i de içine alan bir tartışma; yeni bir gelecek projesi ve sosyalist kimlik oluşturma arayışı, şimdilik belli bir sistematik kazanmamış olsa da giderek gclişiyor. Kitap, bir anlamda okuyucuya çalışmanın ana bildirisini sunan ve ona bir perspektif kazandırmaya çalışan "Panorama" bölümüyle başlıyor. Bıınu, Birikim dergisinin Mart 1991 sayısında da yayımlanan "Sosyalizm Sonrası Sivil Toplum" başlıklı bölüm izliyor. "Dünya ve Türkiye Arasında Bir Köprü ülarak 1968" başlıklı bölüm de, daha önce Toplum ve Bilim Dergisi'nin 41. sayısında (1988) yayımlanmıştı. Belge bu bölüme yeni bir ek yazarak kitapla arasında bir köprü kurmaya çalışmış. Bu iki bölümden başka, daha önce Ekonomi ve Politikada Görüş dergisinde yayımlanan ve kitaba "Laiklik" ara başlığıyla alınan kısa bir yaziyla, yine Birikim dergisinin Ocak ve Eylül 1990 sayılarında yayımlanan iki makalesi de yeni çalışmada yer alıyor. Son iki makale "Toplum" başlıklı böliimü oluşturuyor. Kitapta yukarıda sayılanların dışın da, "Devlet: Fundamentalizm", "Milliyetçilik" ve "Ekonomi" adlı bölümlerde yer alıyor. Kitabın adını oluşturan sorunun yanıtı da esas olarak bu bölümlerde aranıyor. Kitap, yazarının da belirttiği gibi, uluslararası bir bağlamdan yola çıkıyor ve " 1989'dan sonra belirmeye başlayan bazı yeni yönelimleri saptayarak Türkiye'yi bu çerçevede kavramaya" çalışıyor. Türkiye'nin sorunlarını, "siyaset geleneğimizin kalıcı bir öğesi" haline geldiğini söylediği "Fundamentalizm" bağlamında tartışmaya başlayan yazar, bu tartışmayı "Türk Kimliği'"ni sorguladığı bölümle geliştiriyor. Bunu izleyen bölümde, "Cumhuriyet tarihi boyunca bütün toplumu çok olumsuz biçimde belirleyen" milliyetçilikle hesaplaşmaya çalışan Belge, Kürt sorunu dahil birçok sorunun çözümünü demokrasiye ve "yurttaşlık bilincinin" geliştirilmesine bağlıyor. Yazar, 246 sayfadan oluşan kitabının "Ekonomi" başlıklı son bölümüne ilişkin olarak da (önsözde) şunları söylüyor: "Burada yapmaya çalışüğım, 'ekonomi'nin teorisinde ve pratiğinde, dünyada ve Türkiye'de, 'insan'dan nasıl soyutlandığını kanıtlamak; buna bağlı olarak, artık kullanılmaz hale gelen 'ekonomipolitik' kavramı içinde düşiinmeye çalışmak. Böylece, şu ya da bu 'ekonomik politika'yı önermeden önce ekonomiyi nasıl düşünmemiz gerektiğine dair bir tartışma başlatmak istiyorum."(s,10) Uzunca bir süredir entelektüel bir kısırlığın yaşandığı ve Marksist teoriye ilişkin az sayıda telif eserin yayımlandığı Türkiye'de Murat Belge'nin kitabı sadece bu yanıyla bile önem taşıyor. Kuşkusuz daha kapsamlı bir tartışmayı hak eden bu çahşmayı bütün yönleriyle bir eleştiri tanıtım yazısında değerlendirmek mümkün değil. Bu nedenle ben bu yazıda kitabın ağırlıklı olarak daha aktüel ve önemli bulduğum bir yönü üzerinde duracağım. Belge 70 yıldır yaşanan sosyalizmin genel bir eleştirisini yaptığı kitabında "sosyalizmin bir tarzının kesin olarak sona erdiğini" ilan ediyor. Yazar, Marx'ın bir sözünden esinlenerek, "Sosyalizmin tarih öncesi sona erdi" diyor. Marx, Engels'lebirlikte yazdığı Alman tdeolojisi adlı kitabında, sosyalizmle birlikte insanlığtn tarih öncesinin sona ereceğini ve gerçek tarihin yeni başlayacağını söylüyordu. Belge ise tarihin böyle gelişmediğini belirterek, "iktidar olmuş sosyalizmin" çocukluk ve ergenlik çağlarını yaşadığını ve bı dönemini aştığını söylüyor. Yazar, bü • A Etnlk çatışmalar R A Ş T I R M A Dar Üçger e Üç İsyan (Kürdisı,: ılaEtnik Çatışmal .) / Faik Bulut Belge Ya>ınları/454s. Faik Bulut, çalışmasında Mar Şemun'un Isyanı, Sımko İsmail Ayaklanması ve Bedirxan Bey Başkaldırması'nı hem coğrafik anlamda, hem de siyasi a^ıdan dar üçgen olarak tanımlıyor. Bulut, böylesine dar alanda hareket etmenın yenilgiye mahkum olmayı getireceğini belirterek; özgürlük isteyen herkesin ön< e kendi evinde özgürlüğü uygulaması gerektiğini belirtiyor. Yazar, n.illi çatışmaları ErmeniAsurKürt kapışm ıl.ırını, egemen güçlerin entrikalarını ortayi koymayı amaçlıyor ve üç tipik isyan olayı üitüne özgün tahliller sunmaya çalış VJT. tüı) aşananlara karşın sosyalizmin bitn ediğini, tersine yeni başladığını savuı uyor. Yazarm bu çalışmada esas olar.ık, bütün bu olup bitenlerden sonra 'Neden hâlâ sosyalizm" sorusunun ya.ııtını aradığı söylenebilir. Belge'nin •>u soruya verdiği yanıtın Marksizm içinde karşılığını bulmak zor ise de, son günlerde dünyada bir eğilim ola S A Y F A C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 123