Katalog

Oyunlarının özü politika Bir Anarşistin Kaza Sonucu ölümü/ Dario Fo/ Çcviren: Yücel Erten/ Remzi Kitabevi, İst. 1990/ 104 s./ 7.000 TL. NALİL TURNANU LONDRA Toplumsal cleğişim arayışında bir oyuncuyazar: Dario Fo Dario Fo'nun oyun yazarı olarak kariyerinin tanı bir ciokümünü yapmak" diyor eleştirmen Suzanne Cuwan, "savaş sonrası Italya'nın tarihini yazmaya eşittir, çunkü O'nun yapıtları son otuz yılın en onemli toplumsal ve politik gelişmelcrıne yaratıcı birer karşılık olarak anlaşılabilir." Fo, tkinci Dünya Savaşı'ndan hemen sonra kulüp ve kabarelerdc tek kişilik komediler sahnelemeye başlamıs.tı. Cıörsel çekıcıliği de olan bu sirk ben/eri gösterılerinde Marxisl düşuncelerini yansıtıyordu. 1958de karısı Franca Rame ile bırlikte ilk topluluklaı ını kurarak haşrollcrini genellikle kendılerinin oynadıkları güçlü toplumsal elestiriler içeren oyunlarını Avrupa'ııın değişik kentlerıne taşıdılar. Fakat, oyunlarının politik ıletlerınden ötürü ABD'ye girişleri engellendi Fo ve Rame ikilisi aynı dönemde televizyonda popüler komediler de sunuyorlardı. Gösterilerinde açıkça diltr getirdikleri köktenci sol politi kalarından dolayı birkaç kez sansiire uğradılar 1960ların başkaldırı yiıldu sıcak ıklımınde Fo, "burjuvazi için soytarılık" yapmayacağını dııyurdıı; ticari tiyatro yu terk ederek toplumsal değışıme aracılık edecck bir sanat anlayışına yöneldi. Fo ve Rame, Italyan Komünist Partısı'nın desteğinde yeni bir topluluk kurdular. Bu döııemde politik iletisini olabildiğince genis bir izleyici kitlcsine ulaştırabılmek için oyunlarını yalınlaştırdı Ancak 1970 ydında Fo'nun partinın bürokraıik yapısına yönelttıği eleştirileri kaldıramayan IKP maddi desteğini çekince topluluk dağılmak zorunda kaldı. Fo ve Rame bu kez de Komün'ü kurdular. Fo'nun Komiin için yazdığı oyunlar 1970'lerın başlıca politik olaylarıyla (Şilı'dekı karşıdevrimci darbe, Filistin sorunu...) doğrudan ilgiliydi. Komün'ün oyunları büyük ttlçüde doğaçlamaya dayandığı ve izley iciden gelen tepkiye göre akış kazandığı için söz konusu oyunların yazılı metinleri sahnede olanın bütününiı kapsanııyordu. 1980lerde Fo ve Rame işbirliğinden aile kurumunu, kadınerkek ilijkilerini, verilı cinsel rol ve davranışları eleştiren "reminist" oyunlar doğdu. Bu oyunlarda, aile birimi (genelde kapitalist toplum) ıçindekı kadınerkek ılışkisı burjuva/i ve proletarya arasındaki çatısıııa ile kıyablanıyordu. Fo, bir söyleşıde, devrimcı ideallerın başarısızhğa uğramahindan sbnra insanların birbirleriyle olan ilişkilerinin daha fazla önem kazandığını belirtiyordu. Fernando Arrabal, David Hare gibi çağda^ politik tiyatronun diğerönemli yazarlarından tarldı olarak Fo, aynı zamanda, yazdığı oyunların oyuncusudur. Bu nedenle de Bertold Brecht ve Lenny Bruce arasındaki özel bir bölgede konumlanır. Tıpkı Bertold Brecht gibi Fo da toplumsal dcğişim arayı^ındadır. Berı yandan Lenny Bruce denlı skatolojiktir. Sahnede yaratılan cinsel anarşi dolayısıyla Fo ve Joe Orton arasında bir hısımlık bağı bulunduğu da ilerı sürülebilir. Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü (1970), Fo'nun Komün için yazdığı oyunların en unemlisi. 1969 ydında anarjıst demiryolu işçısı Giuseppe Pinelli, Milano'da bir bankanın boıııbalanmasuıdan hemen sonra kuşku üzerine polısçe gözaltına alınmış ve bir süre sonra da "pencereden duşerek oldüğu duyurulmuştu. Basın ve telcvizyon da bu kuşkulu öliimün örtbas edilmesınde polisle işbirliğine girişmışlerdi. "Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü...", polis ve kitle iletişim araçları arasındaki çirkin ve gizli ortaklığa Fo'nun tepkisi. Fo, oyunlarında populer tiyatro mirasından büyük ölçüde yararlanır. Sirk, mınstre! gösterısi, kukla tiyatrosu, pandomim, yoresel dil, commedia dell'arte ögelerini kaynaştırır. Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü'nde de popüler geleneğe yaslanıyor. Commedia dell'arte, sanatını çağdaş politik amaçlar için kullanıyor Bu komik strateji •O'nun izleyicisini sloganlarla eğitmeye çalışan bir oyun yazarı olmasını önlüyor. Bir Anarşistin Kaza Sonucu ölümü'nde politika dekoratıf bir öge ya da didaktik bir yama değil; oyunun özünü oluşturuyor. İzleyici ve oyuncuyu duygusal olarak bırbırinden çözen komik strateji, karakterlerin ötesine geçme olanağı sağlıyor. 16. yüzyıl zanni'sinin modern varyantı olan o yarı çılgın, yarı maskara karakterin anarşik taşkmlığı buyüyü bozuyor. Ve, izleyici bir kez büyünün etkisinden kurtulduğunda oyun salt hayatın değil, fakat aynı zamanda tiyatronun da eleştirisine döniişüyor. Modern zanni, izleyiciyi kahkahalara boğan g6z kamaştırıcı bir mücadele sunucunda görevlileri mutlak denetim altına almayı başarıyor; polisin vahşetini, insanlık dışı davranışlarını ve yolsuzluklarını açığa çıkarıyor. Sözcük ve nesne arasındaki gerçeküstü ilişki doğrultusunda sö/dizimlerini ve us düzenıni sel gibi boşalan enerjiyle yere çarpıyor. Gözaİtındaki işçi Pinelli, Milano polisinin insanlık dışı tutumu karşısında intıharı mı seçmişti? Hayır. öyleyse yureği sevinç dolu olduğu için mi bedenini bojluğa bırakmıştı? Soytarı ve deli kokteylinin ikon kırıcı coşkusuna dayanamayan görevliler gerçeği ağızlarından kaçırırlar: Pinelli pencereden ıtılmıştir. (Çılgın denetim altına aldığı .polısleri kışkınıcı bir şarkı (anarşinın türküsünü) söyleıneye zorlar. Budalaca özürler bulmaya çalışan gorevlilcrin sinir uçlarına dokunur. Polis kaylt ve dosyalarını pencereden dışarı atarak yoldaşlarını özgiirlüğe kavuşturur. Antonin Artaud, Marx Kardeşler üzerine bir denenıesinde anarşizm ve yergı arasındakı hısımlığa, şakanın lehlikeli çehresine parmak basmıştı. Fo da kahkahanın özgürleştirici etkisi ile anarşinın yıkıcı doğası arasındaki ortaklığı vurguluyor. Bir Anarşistin Kaza Sonucu Ölümü, üci Marx'ın, Karl ve Gro"Bir Anaroıstın Kaza Sonucu ölumu" Hadı Caman (usrte) Yeditepe Oyuncuları tarafından sahneye kondu Dario Fo'nun. polls ve kıtle ıletısım araçları arasındaki ucho'nun el ele tutuştukları gızlı ortaklığa bir tepkısl olan yapıt. populer tiyatro mlrasından buyuk ölçude yararlanıyor. çağdaş bir masal. D 57 S A Y F A S CUMHURİYET KlTAPSAYI