Katalog

Rus demokrat eleştirisinin yaratıcılarından Belinski'nin "Yazıla Rus yazınının gözde kalemi MMMNAZER İyi bir edebiyat izleyicisi misiniz? Sizden daha ötesini isteyelim: Necip (soylu) okurlar arasında mı sayıhrsınız yoksa? Bu soruların yanıtı eğer edebiyat eleştirisiyle ilgilenıniyorsanız eksik kalacaktır. Kuramsal, eleştiri ve deneme düzlemlerinde yapılacak okumalar olmaksızın 'okuma kültürü' bütünlük Yazılar /Vissarion Grigoryeviç Belinski / Çeviren: Mazlum Beyhan / Yön Yayıncdık / 224 s. gösteremez. Okuma kültürünün kütüphanesinde 19. yy Rus klasik edebiyatı vazgeçilmez bir yer tutar (Bunun pazarlamacıların gözde serisi olduğunu da unutmayalım). Bu muhteşem 'roman uygarlığı'nı okurken o uygarlığın esprisi içinde yer alan bazı büyük sanatçıları da ihmal etmemelisiniz. Evet, eleştirmenleri kastediyorum. P 0 R T B E L İ N S K İ 'Cılız beden attında gladyatör 1 • 1811 yılında doğdu. Okulda tarih, coğrafya ve Rus edebiyatı dışındaki derslere fazla ilgi duymadı. • Erken bir ciddilik, bağımsızlık, onuruna aşın düjkünlük, çılgıncasına okuma, gençlik yıllarının ana özellikleri oldu. • Moskova Üniversitesi'ne gırdi. "Dmitri Kalinin" adlı bir oyun yazdı. Oyun, üniversitenin şerefini küçültücü bulundu. Okuldan kovuldu. İnanılmaz bir yoksulluğun içine düştü. • Fransızcadan çeviriler yaptı, özel dersler verdi. 1834'te ilk uzun eleştirisini yaytmladı ve üne kavuştu. • Mali durumunda değişiklik olmadı. Geniş bir hayran kitlesinin yanı sıra elejtirileri nedeniyle düşman da kazandı. 1836'da Bakunin'lerin çiftliğine zorunlu konuk oldu. • 1843 yılında evlendi. • Mayıs 1847'de dostları tarafından Salzbrunn kaplıcalarına gönderildi. Ama tutulduğu verem hastalığında en küçük bir düzelme olmadı. • 28 Mayıs 1848'de öldü. Edebiyat kuramı ve edebiyat eleştirisi tarihinde Gogol'e yazılan bir mektubun olağanüstü önemi olduğunu bilir misiniz? Mektubun yazılış tarihi bir buçuk yüz yıl kadar esküere dayanıyor: 15 Temmuz 1847. Mektubu kaleme alana gelince, Vissarion Grigoryeviç Belinski'dir bu kişi. Belinski çok değer verdiği Gogol gibi bir yazarın gerçekçiliğe ve dünya görüşüne sırt çevirdiği "Dostlarla Mektuplaşmalardan Seçilmiş Parçalar" adlı kitabını eleştirmektedir mektubunda: "Siz Rusya'ya o güzel uzaklığınızdan bakmaya alışmış bir insansınız. Bildiğiniz gibi nesneleri görmek istediğimiz gibi görmenin en kolay yolu onlara uzaktan bakmaktır. Siz, o güzel uzaklığınızda, Rusya'ya tümüyla yabancı olarak kendi içinizde, kendi dünyanızda ya da sizinle aynı kafadaki insanların çevresinde tekdüzelik içinde yaşıyorsunuz. Bu bakımdan da şunun farkında değilsiniz: Rusya kurtuluşunu mistisizmde, asketizmde (1), pietizmde (2) değıl uygarlığın ilerlemesinde, eğitim, insanseverlikte görüyor. (...) Kamçı vaizliği, cehalet havariliği, irtica şövalyeliği, aydınlanma düşmanlığı, Tatar yöntemlerinin övgücübaşılığı... Ne yapıyorsunuz, siz? Nerede durduğunuza bir bakın: uçurumun kıyısındasınız! Bu görüşlerinizle Ortodoks kilisesine destek vermenizi anlayabilirim: Ortodoks kilisesi her zaman kırbacın destekçisı, despotizmin yaltakçısı olmuştur. Ama İsa'nın ne işi var burada, onu niye karıştırıyorsunuz? İsa'yla kilisehele de Ortodoks kilisesiarasında ne gibi bir ortaklık kuruyorsunuz? (...) "Müfettış" ve "Olü CanJar"ın yazarı olan siz, şu iğrenç Rus ruhban sınıfını, Katolik ruhban sınıfıyla karşılaştırılmayacak ölçiide üstiin bulup bu kepaze insanlar için övgüler düzerken içten olabilir misiniz?". Lenin'in 'Rus sosyal demokrat hareketinin öncüsü' dediği Belinski kimdir? Turgenyev, Belinski'yi şöyle anımsıyor: "Orta boylu, ilk bakışta göze epeyce çirkin, hatta çarpık çurpuk görünen bir adamdı. Göğsü çökük, bedeni kuru bir dal gibiydi. Başı hep öne eğik dururdu... Veremin bütün belirtilerini taşıyan biri olduğunu anlamak için hekim olmaya gerek yoktu... Tabloyu tamamlayan bıtmez tükenmez öksürüklerini de unutmamak gerek..." Belinski, hiç kuskusuz ki gündeşi olan Herzen ve ardıl'.jı Çernişevski ve Dobrulyubov'la birlikte Rus demokrat eleştirisinin yaratıcılarındandır. O Rus demokrat eleştirisi ki Lukacs'ın da sonradan işaret edeceği gibi 'sosyalist gerçekçilik' eleştiri geleneğine kaynaklık yapacaktır. Puşkin ve Gogol gibi bütün çağların en iyi şair ve edebiyatçılarının yetiştiği bir dönemin adamıdır Belinski. Puşkin ve Gogol'u eleştiriye tutmak şansını yakalamıştır. Belinski'nin Rus romanının 'şahlanış döneminin (18501860) hemen öncesinde yaşamış olması dikkat çekicidir. Şahlanış döneminde Turgenyev, Gonçarov kendini göstermiş ve Tolstoy eserlerini yeni yeni kaleme almaya baslamıştır. Dünya edebiyatının devlerinden Dostoyevski ilk romanı olan "İnsancıkları" Belinski'nin ölümünden bir yıl önce yayımlamıştır (1846). Yani Belinski her bakımdan ilginç ve görkemli bir dönemde eserlerini vermiştir; Rus felsefi solunun gerilimli yıllarıdır aynı zamanda bu'dönem. Dilimize Mazlum Beyhan'ın Rusça'dan çevirdiği Belinski'nin "Yazılar" adlı kitabından söz ediyorum. Kitap tanıtımından çok, Belinski yazısına dönüşüveriyor kaçınılmaz olarak. Edebiyat eleştirisinde temel kriter Nıkolay Gogol Belırskı Gogoi'e yazdığı ünlu mektubunda şöyle dıyordu "Müfettış ve Ölu Canlar'ın yazarı olan siz, şu ığrenç ruhban sınıfını, Katolık ruhban sınıfıyla karşılaştırılamayacak ölçude ustun bulup, bu kepaze insanlar için övgüler düzerten ıçten olabilir mısınız'" leri ileri sürmüş biri de başlıbaşına ele alınmalı. Bu eser pek çok bakımdan geç yayımlanmıştır. Rus demokrat eleştirisi yerine, Ekim Devrimi sonrası Sovyet edebiyat eleştiri ve kuramlarından örnekler yayımİandı bir süre Herzen ve Çernişevski yayımlandı, yayımlanmasınaama sözgelimi Dobrulyubov, Belinskiden önce yayımlandı. Eleştirinin Mozart'ı denilebilecek bu önemli kişilik Belinski çizgisinin sürdürücüsüdür oysa ki. 1987'de Dobrulyubov'un ülkemizde yankılar yaratan sayılı eleştiri kitaplanndan biri olan "Oblomovluk Nedir" adlı eseri yayımlandığında eleştirmenlerimizden Fethi Naci haklı bir dilekte bulunmuş: "Yayınevi Belınski'den de bir seçmeler yayımlasa ne iyi olur..." demiştir. Yayınevinin bu dileği ciddiye aldığı bellidir. Şimdi okuyucunun bu iki eseri Önceliği Belinski'ye vermek koşuluyla birlikte okumalarını salık verelim. O zaman hem dünya eleştiri geleneğinde tartışılmaz bir yeri olan Rus demokrat eleştirisini hem de 19. yy Rus edebiyatını düzgün bir takvimle izleyebiliriz. Okuyucu sağlıklı tarihsel izlemenin dışında neler bu ' lacaktır bu kitapda? a) Bir kere o dönem Rus edebiyatının tartışmalarını izleyebilecektir. Doğalcılık okulu, Slavseverlik akımı gibi hareketler hakkında ^ok yetkili birisinden (Belinski'den) bilgi alacaktır. b) Uzunca bir doneme damgasını vurmuş ve kuruculuğunu Puşkin'in yaptığı Sovremenni (Çağdaş) adlı dergi çevresinde pek çok yazar hakkında bilgi sahibi olacak ve eleştirilmelerine tanık olacaktır. Edebiyat okuru için eleştiri izlemek vazgeçilmez olmalıdır. Eleştiri, kompleks bir yazı türüdür. (İçinde biyografik, felsefi, toplumbilimsel, bizzat edebi özellikler barındırır). Eleştiri okuru sıradanlıktan kurtarır. Sıradanlıktan uzaklaşan bir okur, yeryüzünün tanık oiduğu en saygın insani ilgilerden 'okuma kültürü'nün de erdemli sürdürücüsü olacaktır. Dünya, kültürün gösterdiği eprimeler karşısında buna çok ihtiyacımız var gibüD 1 Ask«izm: Çilecilık (çev) 2 Pietizm: Afin dindarlık yanlılığı (çev) 31987, Çeviren: Alaettin Şenel CUMHURİYET KİTAP SAYI 32 S A YFA 17