Katalog

Kavramlara açıklık * Açıklamalı Örnekli Edebiyat Bilgileri Sözlüğü / Emin Özdemir / Remzi Kitabevi / 324 s, / 15.000 TL / Kod No: 097.555 AYŞE SAYIN ilbiiimci, yazar, eğitimci Emin Özdemir'in "Açıklamalı Ö r n e k l i Edebiyat Bilgileri Sözlüğü", Remzi Kitabevi Yayınlan arasında çıktı. Ozdemir'le Türk ve dünya edebiyatındaki temel kavramları, akımları, kuramlan, yönelimlerı açıklayıcı nitelikteki "Edebiyat Bilgileri Sözlüğü" üzerine gorüştük. Emin Özdemir'in sözlüğü Türk ve dünya edebiyatını kapsıyor larak hazırlandı sözlük. Diğer yandan Batı'da da bu tür hazırlanmış kitaplar var. Maddelerı saptarken, bu sözlüklerde yer alan ve bızım dilımize giren terimlere yer verdim. Özellikle Türkiye'de 'dil' tartışmalıdır, bu konuda terimleri ve sözcükleri seçerken hangi ölçüte göre hareket ettiniz? Gerçekten de bizde, bir kavranıa karşılık birçok sözcük önerilmiştir. Ben burada kullanım sıklığını temel aldım. örneğin kendi özel yazılarımda "yazın" sözcüğünü kullanmama karşın burada "edebiyat" sözcüğüne yer verdim. Ama "yazın" maddesinde de "edebiyat"a gönderme yaptım. Yani eski ile yeniyi birlikte sözlüğe aldım. Öte yandan bizim yazın terimlerimızin büyük kısmı Osmanlıca. Bunlara yeni Türkçe terimler dizgesi yaratmak gerekiyor. Bir de bu, "tanımlayıcı" bır sözlük değil. Tanımların yanı sıra tum kavramları somutlayan açıklamalar ve öı;ıeklere yer verdim. Zaman zaman yeni terimlerin eskileri tam kapsayamadığı oluyor... Bu doğru. Kımı sözcükler var kı birçok anlamı birden ıçeriyor. Bız yeni sözcük yaratırken, bunlardan bir tanesı tam anlamını karjılıyor, diğerleri boşlukta kalıyor. Bu, dilin geçirmekte olduğu devrim sürecinin bır sonucu. Terimler bizde henüz kabuk bağlamamış, anlam bağlamamış, sıkıntının kökünde bu yatıyor. Ben daha çok kavramlardan, akımlardan, yönelimlerden, kuramlardan yola çıktım. Bizde eleştirel düşünüş gelişmemiştir. Eleştirel düşünüş, özellikle bu alanın terimleriyle olur. Işte bu sözlükte büyük ölçüde kavramlara yer verişımin nedeni elejtirel düşünüşü de gerçekleştirmek. Örneğin oğrenci okuduğu kavramı anlayamadığı için eleştiremiyor da. Kitabın bir başka özelliği de örneklerin büyük ölçüde çağdaş Türk yazarlarından seçilmesi. Köşe yazısı söz konusu olduğunda İlhan Selçuk, günlükte Öktay Akbal, Ataç girdi. Daha önce böylesi geni} kapsamlı bir çahjma yapıldı mı? Bu alanda ürünler verildi. Ancak bunlar büyük ölçüde tanımsal. Hem Türk hem de Batı edebiyatını kuşatıcı nitelikte değil. Dönemleri ve akımları kuşattığı için yazarları da içinde bulunduruyor bu sözlük. Yapıtın sonuna çok geniş bir " d i z i n " koydum, kavramlar, kişiler ve yapıtlar dizini. Daha önce bu alanda hazırlanmış sözlükler, açıklamalı ve örnekli değildi. Bugün okullarda edebiyat bilgileri reçete halinde sunuluyor, öğretmenlerin çoğu neyi nerede bulacaklarını bilmiyorlar. Bu anlamda çok boyutlu yapısı var sözlüğün. Sözlük, okul kitaplıklarına girecek mi? Kitabı hazırlarken Milli Eğitim Bakanhğı'nın önerisini düşünmedim. Türk ve dünya edebiyatı neyi gerektiriyorsa o maddeleri aldım. Milli Eğitim Bakanlıgı'nın bazı yazarlara vizesi olmayabilir. Okul kitaplanna, bu yazarların yapıtlanm almıyorlar. Benim böyle bir kaygım olmadı. Ama bir edebiyat öğretmeni, edebiyatın altyapısını, temel kavramlarını bilmek durumundadır. Kitapta her kesimden yazara yer veriliyor, Nâzım Hikmet de var. Tarık Bugra'nın, Şolohov'un D "Edebiyat Bilgileri Sözlüğü" nasıl bir amaç doğrultusunda hazırlandı ve neleri kapsıyor? Türk ve dünya edebiyatındaki temel kavramları, akımları, kuramlan, topluca tanıtmak için hazırlandı. Amacı böyle olunca, okur olarak daha çok lise ve üniversite edebiyat öğrencilerınin gereksinimleri göz önünde bulunduruldu. Bunun yanı sıra edebiyat bilgilerini yenilemek, tazclemek isteyen herkes içın de bır el kitabı niteliği olsun dıye düşündüm. Bu bakımdan ansıklopedık nıtehklı bır sözlük. Kitapta yer alan maddeler, ıkı temel grupta toplanıyor; bir kısmı geleneksel bilgileri, sözgelimi, halk edebiyatımızın, tanzimat, divan, cumhuriyet dönemi edebiyatında kullanılan temel kavramları kuşauyor. Ayrıca dünya edebiyatındaki gelişmeler, çağdaş kavramlar da sözlükte yer alıyor. Hatta zaman zaman, dilbilimin getirdiği kavramları da edebiyatla çok sıkı sıkıya ilişkili olduğu içîn aldım. Özetlc şunu böyleyeyim; sözlük hem Türk hem de çağdaş dünya edebiyatındaki temel kavramlar üzerine bilgi edınmek ısteyen ya da böyle bir terimle karşılaştığında ayrıntılı bilgi edinmek isteyen herkesin gereksinimlerini karşılayacak nitelikte. Bu sözlük nasıl bir gereksinim sonucu doğdu, eksikliği ne zaman duyumsamaya başladınız? Genellikle bizde kavramlar açıklık kazanmış değildir, kavram bulanıklığı var. Kendi öğrencilerimden de biliyorum, sözgelimi " r o m a n t i k " sözcüğünü kullanıyor. " H a n g i bağlamda kullamyorsunuz" diye sorduğumda yanıt veremıyor. O zaman gürdüm ki edebıyattaki temel kavramlar yeterince açık seçik olmadığı için öğrencıler, duyduklannı, gördüklerini anlatmakta, hem de okuduklanna ad koymakta sıkıntı çekiyorlar. Sözgelimi gazetelerin sanat sayfasında geçen terimleri görüyor, ama bu terimler hakkında bilgi edinmek istediğinde elinde somut bilgi yok. Ben böyle bir gereksinimden yola çıktım. Kitabı hazırlarken, hangi kaynaklardan yararlandınız? Bu çalışma aşağı yukarı 4 yılımı aldı. Bunları masa başında daha önce hazırlanmış sözlüklerden derlemedim. Türkiye'de çıkan eski, yeni dergileri taradım. Bunların içinde özellikle edebiyat üzerine yazılmış yazılarda geçen terimleri aldım. Ayrıca liselerde okutulan edebiyat kitaplanna baktım. Geçen anahtar kavramları saptadım. Dilin çevriminden ve kullanımından yola çıkıS A Y F A 4 Emin özdemir, 'Açıklamalı örnekli Edebiyat Bilgileri Sözluğü'nü Türk ve dunya edebiyatındaki temel kavramları, akımları. kuramları topluca tanıtmak amacıyla hazırlamış Özdemir, okur olarak daha çok lıse ve ünıversıte öğrencilerınin gereksımmlerım göz önunde bulundurduğunu belırtıyor. (Fotoğraf Barış Bıl) da adı geçiyor. Öğretmenine, öğrencisine saygısı olan bir bakanlığın bu.sözlüğü okul kitaplıklarına kendisinin alıp koyması gerek. Bugün bir çok yerde öğretmenler de öğrenciler de kaynak sıkıntısı çekiyor. D 1931 Erzincan doğumlu olan Emin özdemir, Pamukova Köy Enstitüsü'nden sonra Gazı Eğitim Estitüsü Edebiyat Bölümü'nü bitirdi. öğrenimini Colombia Üniversitesi'nde sürdürdü. Daha sonra Gazi Eğitim Enstitüsü ile çeşitli fakültelerde öğretim üyeliği yaptı. 1976 yılından bu yana Ankara Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu'nda bu görevini sürdürüyor. Kapatılan Türk Dil Kurumu'nda "Terim Kurulu" başkanlığı da yapan Özdemir, Türkçenin zenginleştirilmesi konusunda çalıştı. Edebiyat yapıtının dil ile Uişkisi, işlevi, toplumsal yapı ile bağlılığı gibi konularda araştırmalar yaptı. Özdemir'in şimdiye değin "Dil ve Yazar", "Türk ve Dünya Edebiyatı", edebiyattaki türlerin gelişimlerini anlatan "Yazı ve Yazmsal Türler", dil ve edebiyatla ilgili bilgilerin günlük yaşamda uygulanmasına ilişkin "Güzel ve EtkUi Konuşma Sanatı" dil devrimine ilişkin tartışmalara yer verdiği "Dil Devrimimiz", "Terim Hazırlama Kılavuzu", "Okuma SanaU", H Anlatun Sanatı" adlı kitaplan yayımlandı. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1 7