Katalog

Tarihe önyargısız yaklaşım Prof.Dr. Victor Morales Lezcano yapıtında, İspanya'nın Fas ve Türkiye üstüne nasıl bir gcrüntü oluşturduğunu tarih ve yazın kaynaklarında inceliyor. BÜLIŞIK "XIX. Yüzyıl îspanyası nda Afrika ve Doğu Eğilimleri" y "Uluslararası incelemelerde en heyecan verici ve kapsamlı konu ülkeierin başka ülkeler, halklar, kültürlcr üstüne kendilerınce oluşturdukları görüntüdür. Öyle bir görüntüdür ki bu, bir kez oluşturuldu mu bir daha değiştirilmesi kolay değildır. Üstelik dünya sahnesindeki oyuncuların dış politıkasına da, uluslararası ilişkilerine de rengını veren odur." Başka ülkclerin kendi görüntülerı olarak benımsedıklenne eş olmayan, sık sık da önemlı bir önyargı payı ıçeren o imgeler acaba tarıhın hangi dönemlerinde, hangi kaygılarla, kimler tarafından, nasıl oluşturulmuşlardır? Africanismo y orientalismo espanol en el siglo XIX (XIX. yüzyıl tspanya'sında Afrika vc Doğu eğilimleri) başlıklı kitabına (Madrid, UNED yay., 1988) böyle girış yapan Prof.Dr. Victor Morales Lezcano "dünya sahnesınin" Ispanya adlı oyuncusunun başka iki Akdeni/ ülkesi üstüne nasıl bir görüntü oluşturduğunu tarih ve yazın kaynaklarında inceliyor. Söz konusu ülkeler Afrika'nın kapısı sayılan komsu Fas ile tarıhte Doğu'nun güçlü temsilcisi sayılmış olan Türkiye. Yapıt, "bir siyasal öykü olmamakla birlikte", diplomatlar ve dış politika oluşturucuları acısından esınleyıcı nitelikte: Yazar, bırkaç yıl önce kendisiyle yaptığımız şöyleşide (1) de belirdiği gibi, kaynaklan dünün ve bugünün siyasal dünya görüşleri çerçevesindc incelemeyi seçiyor. Nitekim, İspanya gıbi, Fas ile Türkiye de tarih boyuhca egemenliği uğruna nice kanlar dökülmüs olan "kültür potası" Akdeniz'in kilit noktalarını elde tutmuş, hâlâ da tutan ülkeler. Bu nedenle, özel bir önem taşıyorlar. Oysa bu önemin gerektirdiği bılgınin varlığından hele Türkıye söz konusu olduğunda cok uzağız. İspanya ile Türkiye XVXVI. yüzyıllarda denizlerde iki taraftan da birbirine eş bir coşku ve şiddetle çatıştıktan sonra bir durgunluk dönemine girmişler, uzun yüzyıllar boyunca karşılıklı ilgilerini yitirmişler. XIX. yüzyılda İspanya'nınkinden daha modern ve etkin bir sömürgecilik serüvenine atılan Batı Avrupa ülkeleri Doğu'dan esinlenmis bir düşünce, yazın ve sanat dağarcığı oluşturmaya başlarkcn, dünya sannesinde gerileyen Iber ülkeleri dıkkatlerinı Afrika'ya yöneltmişlcr. Böylelikle, "Afrikacılık" İspanya için "Doğuculuğun" yerini tutmuş. "XIX. yüzyıldakı Afrika eğilimi yalnız üniversitelerimizde, askerı akademilerımizde, bilim ve yazın çcvrelerimizdc Kuzey Afrika üstüne nelcr d.ıha dogrusu, ne kadar az şey bilındığını öğrenmck acısından değil, o eğilimle pek güzel ortaya dökülen, düslemlc zorbalık birleşimi ideolojik karmasayı kavrayabilmek acısından da önemli" diyor yazar açık yurıklilikle. Bu arada ispanya'nın, Endülüs'te yüzlercc yıl sürmüş bulunan Doğu varlığından kaynaklanan özel konumunu da hatırlatıyor, ülkesinin bu açıdan da bir kilit noktası oluşturduğunu vurguluyor. Kitabın ikinci bölümünde, Türklerın Avrupa'ya yöneldikleri XIV. yuzyıldan başlayarak fetıhlerle büyüyen korkunun yarattığı Türk görüntüsünün Batı ya/ınında ve bılıncakındakı gelışımıne kısaca dcğıniliyor. Ardından XVIII. Prof Lezcano yapıtının Türkiye bölümünde, XIV yüzyıldan başlayarak fetıhlerle büyüyen korkunun yarattığı Turk goruntusunun Batı yazınında ve bılınçaltındakı gelışımıne öeOmıyor B Cennetin Kılıçları: Şeyh Şamil'in Kafkas westerni Sovyetler Birliği'ndeki glasnostperestroyka nareketinin ardından, özellikle Müslüman cumhuriyetlerde patlak veren dinimilliyetçi özerklik ve bağımsızJık yanlısı ayaklanmalar, tüm dünyanın dikkatini bugünlerde Sovyet Müslümanlarına çevirmişken Cennetin Kılıçları başlıklı bir tarihı roman güncellikle dudak dudağa geldi. Fransız yazar Romain Gary'nin Amenkalı eşi Lesley Blanch tarafından yazılan kitap, Şeyh Şamil' in hayatını anlatıyor. aktarmaya da özel önem göstermiş. "Vahjigüzel dağlık" bölgede, Rus carlarına karşı yürütülen gerilla mücadelesini anlatan kitap, Çeçen, Çerkez ve Avarların nıerkezi otoriteye (çarlığa) karjı direnişine yer verirken savaşın dini yönüne de eğiliyor. Rus ürtodoks kilisesi ile Kafkaslar'daki Müslüman halklar arasındaki bu savasın, bugün de sürdüğünü yazan Fransız Nouvel Observateur dergisinden Catherine David, romanın siyasal güncellikle "olağanüstü bir şekilde örtüştüğünü" belirttikten sonra, kitabın "son derece sinematografik bir üslupla" kaleme alındığını yazıyor. Kitabın ana temalarından biri de karşılıklı rehin alma. Şeyh ŞamiFin oğlu Cemaleddin'in, Rus sarayına rehin olarak kacırılmaMnın ardından, Şeyh Şamil'in 20 yıl sonra Romanov Hanedanı'nın müttefiki olan Çavçavadze prenslerini kaçırıp rehin alnıası ve bu rehinelerin birbirlerine zıt dünyadaki yaşamı, yine Müslüman/Hıristiyan çelısmcsini gündeme getiriyor. Sonuç olarak Şeyh Şamil ve hayatı, Kafkas westernine heyecanlı bir konu olmuş. Yani Amerikalı gözlüklerle Kafkaslar'dan eski bir cenk... Les Sabrej du Paradis / Lesley Blanch / J.C. Lattes Yayınevi / 494 sayfa / 129 frank, Paris, Şubat 1990. yüzyıldakı "Türk modası" ve XIX. yüzyıl romanukcrınin hayalci yaklaşımları ızlenıyor. Üç ilginç tspanyol yapıtını ele alıyor Victor Morales: 1557'dc yazılmış olan ve yazarının kimliği hâlâ tartısılan Viaje de Turquia (Türkiye yolculuğu) (2), San F'crnando Kraliyet Akademisı'nden joseph Moreno'nun 1782'de Türkİspanyol iliskılerini canlandıran anlaşnıayı ı/lcyen Viaje a Constantinopla'sı (Istanbul Yolculuğu), "Abbası Ali Bey" takma adıyla anılan Domingo Badia'nın ilk kez 1814'te Paris'te Fransızca olarak yayımlanan Voyages en Afrique et en Asie'si (Afrika ve Asya'ya Yolculuk), Avrupa'da "Türk imgesı"nin olusumu avısından hcr biri başlıbaşına önem tasıyan bu yapıtların derınıne ıncclcnıııesı gerekir. Ispanyol tarihçı bu yolda ılk anlanılı .niımı atmıj bulunuyor: J.Goytisolo'nun bu yakınlaıda yayımlanan Estambul Otomano'sı (Osmanlı Döneminde IstanDu ' ) C) git>î, bu yapıt da tarihe kendi tarihınc ve bajkalarınkine önyargısız biı yaklaşım çabasının övjjudeğer ürünü. D (1) G.IŞ1K, "Türkİspanyol ılıjkılerının dünü, bugünü, yaııııı", Milliyet Sanat, 15.X.I986, s.1718. (2) Bkz. G.1ŞIK, "Yazın vc çevırı tarıhındc bir gızcmlı seruvcn: Türkiye yolculuğu", Metis Çeviri, Yaz 1989, ss. 5264. (3) Bkz. G.IŞIK, "Juan Goytısolo'nun kalemındcn Osmanlı döneminde Istanbul", Cumhuriyet Kitap, 9 11 1990, s 9. Modern tarihçi Victor Morales Lezcano Madrid'deki UNFD Üıııversıtesı Modern Tarih Bölümu profeşöı'lerinden ve İspanyol Doğubilımcıler Derneğı üyesı. Özellikle son yıllarda ülkesinin Akdeniz havzasındakı İslam ülkelerıyle ılı>k.ıleri üzerine incelcmclcriyle tanınıyor. Avrupa Toplulugu'na katılışının, Ispanya'yı yalnızca bu kıtaya yonelik tek boyutlu bir polıtikaya yöneltnıemesı, onu tarıhselkültürel bağlannın bulunduğu Akdeniz ülkelerınden u/aklastırnıaması gereğini savunanlardan. Türkiye o ulkelerın aıasında ayrıcalıklı bir yer tutuyor. Cumhuriyet doneminden ve o dönemdekı Türkİspanyol ılışkılerınden başlayarak, daha geri tarihli kaynaklara doğru uzanan değı^ık çalışınaları var. 1986'da X.Türk Tarih Kongresi'ne bildiriler sunan Prof. Dr. Victor Morales Lezcano'nun önümüzdekı aylarda konferanslar vermek üzere yine yurdumuza gelnıesi bekleniyor. 1 Dağıstan bölgesinin "gerilla peygamberi", "Allah'ın çtlgın savaşçısı" gibi sıfatlarla tanımlanan Şeyh Şamil'in, "gerilim, heyecan, kan, intikam, aşk ve nefret" dolu hayatını kalcme alan yazar, tarihi gerçekleri olduğu gibi C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 6 SAYFA 15