Katalog

Sağlık CBT 1485/4 Eylül 2015 17 Arı alerjisi Bazı duyarlı kişilerde, arı sokmalarında hayatı tehdit eden ve adına anafilaksi denilen ağır alerjik reaksiyonlar görülebilmektedir. Günümüze kadar yapılan çalışmalarda öngörülen bazı risk faktörleri bilinmekle birlikte hangi hastanın ısırılma sonucunda ne şiddette bir reaksiyon geçireceği tam olarak öngörülememektedir. Prof. Dr. Cansın Saçkesen, Dr. Ayşe Bilge Öztürk, Koç Üniv. Hastanesi Çocuk Alerji Bölümü Koç Üniv.Hastanesi Erişkin Alerji Bölümü %1’inde arı ile ciddi alerjik reaksiyon geliştiği öğrenilmiştir4. Ü rettikleri bal ve polenizasyon işlevleri ile arıların doğaya olan katkıları tartışılmazdır. Tabiata eşsiz katkı sunan bu canlılarla pek çok kişinin tanışması ise, yaşadıkları bir sokulma öyküsüne dayanmaktadır. İnsanların birçoğu yaşamları boyunca çeşitli arı türleri tarafından sokulurlar. Arı sokmalarında çoğunlukla sokulan bölgede ağrı, kızarıklık ve şişlik oluşur ve bu yakınmalar genellikle soğuk uygulama, oral antihistaminik kullanımı gibi basit tedavi yaklaşımları ile birkaç saat ya da gün içinde kaybolur. Bazı duyarlı kişilerde ise, arı sokmalarında hayatı tehdit eden ve adına anafilaksi denilen ağır alerjik reaksiyonlar görülebilmektedir. Günümüze kadar yapılan çalışmalarda öngörülen bazı risk faktörleri bilinmekle birlikte hangi hastanın ısırılma sonucunda ne şiddette bir reaksiyon geçireceği tam olarak öngörülememektedir. Arı alerjisi sadece erişkinleri değil çocukları da etkileyen bir durumdur. Ülkemizde çocuklara yönelik yapılmış bir çalışmada, 613 yaş arası çocukların % 57.7’sinin bal arısı, % 30.7’sinin ise yaban arısı ile sokulduğu bildirilmiştir. Bu çalışmada incelenen 864 çocuğun sadece bir tanesinde arı sokmasına bağlı ciddi alerjik reaksiyon gözlenmiştir5. Arı alerjik 317 yaş arası çocukların değerlendirildiği başka bir çalışmada ise çocuk olguların % 44’ünde ciddi sistemik alerjik reaksiyon tespit edilmiştir6. ERİŞKİNLERİ VE ÇOCUKLARI ETKİLER • Çöp kutularının yanında bulunmak • Açık havada spor yapmak • Arı kovanlarına yakın bulunmak • Yaban arısı kovanlarını pencere ve çatı gibi alanlardan uzaklaştırmaya çalışmak gibi faaliyetler arılar tarafından sokulma riskini arttırmaktadır. Arıların ancak kendilerini tehlikede hissettiklerinde saldırıya geçtikleri ve insanları soktukları bilinmelidir. Arı alerjisi sıklığı, coğrafi bölge, iklim, o bölgeye özgü arı türleri, o bölgede arıcılık yapılması ve bitki örtüsünün çeşitliliği ile ilgilidir1. Ülkemizde 5.3 milyondan fazla kovan vardır ve Türkiye, 83 bin ton bal üretimiyle dünyanın ikinci bal üreticisidir2. Özellikle arıcılarda bal arısı sokulmaları oldukça sık görülmektedir. Ayrıca havaların ısınması ve yeşil  alanlarda daha fazla zaman geçirilmesi sonrası  da yaban arısı sokmalarıyla karşılaşılmaktadır. Ülkemizde nüfusun yaklaşık %20’sinin arılar tarafından sokulduğu ve bunların %2’sinin de  ciddi alerjik reaksiyon geçirdiği kabul edilmektedir1. Ülkemizdeki arı türleri incelendiğinde en sık bal arısı olarak bilinen Apidea familyasından Apis mellifera (Resim 1) ile Vespidae familyasından halk arasında “yaban arısı” olarak ta bilinen Vespula vulgaris (Resim 2) türleri yanı sıra “sarıca arı” olarak bilinen Polistes dominiculus (Resim 3) türlerinin bulunduğu saptanmıştır. Ülkemizde yapılan bir çalışmada, bal arısı duyarlılığı %16.5, yaban arısı duyarlılığı ise %12.2 olarak bulunmuştur3. İstanbul’da yapılan 17.064 kişinin telefonla aranarak arı alerjisine yönelik bir anket sorgulaması ile değerlendirildiği başka bir çalışmada ise, incelenen hastaların ALERJİ SIKLIĞI DEĞİŞKENDİR Arının soktuğu yerde hafif ağrı, hafif şişlik ve kızarıklık herkeste görülen reaksiyonlardır ve normaldir. Ancak arı alerjisi olan kişilerde arı sokması sonrasında tüm vücutta yaygın kırmızılık, arının soktuğu yerlerden uzak bölgelerde şişlik, nefes borusunda veya dilde şişliğe (ödeme) bağlı nefes alamama, kusma, karın ağrısı, tansiyon düşmesi, sersemlik gibi bulgular görülür. Burada reaksiyon arının soktuğu yer ile sınırlı kalmaz, solunum ve dolaşım sistemi gibi hayati sistemleri de etkiler ve bu reaksiyona anafilaksi denir. Sadece arının soktuğu yerde hafif ağrı, hafif şişlik ve kızarıklık olması durumunda acil merkezlere başvurulmasına gerek yoktur. Üzerine buz koyulduğu takdirde bu yakınmalar hızla azalır. Arının soktuğu yerde birkaç gün içinde şişlik ve ağrının artması ve lokal ısı artışının olması sıklıkla arının soktuğu dokunun lokal reaksiyonu ile oluşur. Böyle bir durumda doktora başvurulması önerilir, ARI SOKTUĞUNDA NE ZAMAN ALERJİ DÜŞÜNMELİYİZ? antihistaminik ve gerekirse steroid tedavisi ile düzelir. Aşağıdaki bulgular olduğunda ise alerjik reaksiyonlar düşünülmeli ve hemen en yakın sağlık merkezine başvurulmalıdır. • Ciltte sadece arının soktuğu yerle sınırlı olmayıp vücudun diğer bölgelerine de dağılan yaygın kırmızılık, kaşıntı veya şişlik var ise • Dilde, yüzde şişme • Öksürük, hırıltı • Kusma, karın ağrısı, ishal • Tansiyon düşüklüğü, sersemlik gibi durumlarda acil olarak epinefrin enjeksiyonu yapılmalıdır, aksi takdirde hayati risk söz konusudur. Arı alerjisi ciddi bir durumdur. Tedavi ve korunma önlemleri öğrenilmelidir. Arı sokması ile ağır reaksiyon gösterip testlerde arı alerjisi saptanan kişilere tedavi uygulanmaktadır. Bu nedenle ciddi arı alerjisi yakınmaları olan herkes bir alerji uzmanına yönlendirilmelidir. Arı alerjisi olan kişilerde arı sokmalarını tümüyle engelleyebilecek bir korunma yöntemi mevcut değildir. Ancak yiyecek ve içeceklerin bulunduğu açık hava ortamlarında arılar ile karşılaşma riski artmaktadır. Bu nedenle özellikle sıcak havalarda; • Dışarıda yemek yemek ve içecekler içmek • Yalınayak yürümek • Bahçıvanlık (özellikle bitkilerin kesilmesi ve meyvelerin toplanması) KORUNMA YÖNTEMLERİ Arı alerjisinde şu ana dek etkinliği kanıtlanmış ve tedavi süresi tamamlandığında koruyuculuğu % 83100 arasında bildirilen tek koruyucu tedavi yöntemi aşı tedavisi (venom immünoterapisi)’dir7. En az 45 yıl süre ile düzenli aralıklar ile arı zehrinin (venom) kola enjeksiyonu sonucu koruyucu tedavi sağlanabilir. Arı alerjisi saptanan kişilere arı immünoterapi tedavisi düşük dozlardan başlanarak doktor kontrolünde hastanın üst kol dış yüzünde deri içine enjeksiyon şeklinde yapılır. Tedavi edici dozlara ulaşıldıktan itibaren aşı 46 haftada bir uygulanmaya devam edilir. Tedavi süresi en az 4 yıldır. Arı alerjisine bağlı ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) yaşamış hastaların aşı (immünoterapi) tedavisi tamamlanana dek yanlarında adrenalin (epinefrin) otoenjektörü taşıması gereklidir. Arı alerjisine yönelik aşı tedavisinin konusunda deneyimli bir alerji uzmanı tarafından başlanması ve düzenlenmesi gerekir. İmmünoterapi enjeksiyonu sırasında da alerjik reaksiyonlar görülebilmektedir. Bu nedenle immünoterapi tedavisi mutlaka doktor gözetiminde yapılmalı ve enjeksiyondan sonra hasta en az 30 dakika gözlem altında tutulmalıdır. Kaynaklar: 1 Kalyoncu AF. Türkiye’de Arı Allerjisi. Astım Al ARI ALERJİSİ TEDAVİSİ NASIL YAPILIR? Resim 1. Apis mellifera (Bal arısı) Resim 2. Vespula (Yaban arısı, Eşek arısı) lerji İmmunoloji 2013; ll:7175. 2 http://www. tarimtv.gov. tr/HD984turkiyebalureti mindedunyada2sirada.html.8 Mart 2012. 3 Kalyoncu AF, Demir AU, Özcan U ve ark. Bee and wasp venom allergy in Turkey. Ann Allergy Asthma Immunol 1997;78:40812. 4 Gelincik A, Erdogdu D, İşsever H ve ark. İstanbul’da erişkin nüfusta arı alerjisi. XIX. Resim 3. Ulusal Allerji ve Klinik İmmunoloji Kongresi 2012 Antalya. Polistes 5 Kalyoncu AF. The prevalence of (Sarıca arısı) Hymenoptera stings and allergy in primary school children in Ankara. Int Rev Allergol Clin Immunol 1998;4:1368. 6 Yavuz ST, Sackesen C, Sahiner UM, ve ark. Importance of serum basal tryptase levels in children with insect venom allergy. Allergy 2013;68(3):38691. 8http://www.eaaci.org/attach ments/887Hymenoptera%20PP%20 %20Prevention%20&%20Treatment%20 %28Part%20II%29.pdf