Katalog

Arkeoloji CBT 1485/4 Eylül 2015 15 Artemis Tapınağı’nda ‘Sardes Senfonisi’! Dünyadaki en büyük tapınaklarından biri aklanıp paklanırken müzikle de bütünleşiyor… Görsel1 Artemis Tapınağı Özgen Acar Fotoğraflar: Sardes Kazı Heyeti D Tapınakta ilginç yazıtlar da göze çarpıyor. Antik Yunanca bir yazıtta Mnesimachus’a taşınmazlarının ipoteği karşısında 1325 altın “stater” ödünç verilebileceğinden söz ediliyor. Bir başkasında “Benim torusum (kaidede bir bölüm) ve temel blogˆum yekpare Görsel 4 A ve B Temizlik öncesi Görsel 3 A ve B Artemis sunağı temizlik bir tas¸tır ve ben, ve temizlik sonrası (altta) öncesi ve onarım sonrası (altta) öteki tüm (sütunlar) arasında ilk olarak ayagˆa kalkanım; halk tarafından degˆil, dostlar tarafından verilmiş taşlardan (yapılaGörsel 2 Metropolitan Müzerak)…” deniliyor. si’ndeki Artemis sütünu Lidce bir yazıtta ise biri erkek, biri kız çocuğunun sütunlara sırasında, uzun mücadeleden sonra 53 minde, ikincisinin İÖ 175150 yılları arakatkıları aktarılıyor. Günümüzde ise yıllasandığı 1924’te geri getirtmeyi başardı. sında, üçüncüsünün ise İÖ 150’de gerçekrın simsiyah yaptığı bir duvara döktürülen ABD’nin İzmir Konsolosunun kasasında ko leştiğini yazdı. runan Sardes sikkelerini de aldı. Ne var ki Son aşamada ikiye bölünen yapı “Rabia” çiziktirisi dikkati çekiyordu! Ancak Artemis Tapınağının bir sütunu orada kaldı. Roma İmparatoru Antoninus Pius’un eşi 1. tapınak sil baştan temizlenip aklandığı pakMüzenin “simgesi” oldu. (Görsel 2) Faustina’ya sunulan bir tapınağa dönüştü landığı için bu çiziktiri kayboldu. rülmüştü. Roma İmparatorluğu Döneminde tapınağın içinde değişikler yapıldı. (İS 17 SARDES SENFONİSİ! TAPINAKTA TEMİZLİK… Yaşamının yarım yüzyılı aşan 1959 Lidya Kralı Karun, Efes’teki tapına – 400) İmparatorlar ile eşlerinin 8.5m yükselliğideki heykellerinin de sergilenmesine 2011 döneminin yaz aylarını Sardes’de ğı başlatırken, kendi başkenti Sardes’de başlandı. geçiren, üç yıl önce yitirdiğimiz, kazı başyalnızca “Artemis Sunağı” ile yetinmişti. Bizans’ın Hıristiyanlığı Döneminde kanı Prof. Dr. Crawford H. Greenewalt Jr’ın Sardes’i işgal edip Karun’un intiharına yol (400 700) “Artemis kültü” gözden düs¸tü. emekleri unutulamaz. Prof. Greenewalt, açan Persler Dönemindeki Lidya yazıtlarına Tapınağa 5. yy’da çift apsisli, ufacık bir Sardes ’e uğrayan besteci Kamran İnce’ye göre kırmızı kum taşından yapılan sunak İÖ kilise eklendi. (Görsel 5) Bir ara akıl has ilginç bir öneride bulunmuştu. 7. yy’a uzanıyor. (Görsel 3A) ünyanın “Yedi Harikasından” biri, İzmir Selçuk’taki Efes “Artemis Tapınağı” idi… Londra’daki British Müzesi adına John Turtle Wood 1869’da ilk kazmayı vurduktan sonra geride bıraktığı, tek sütunlu büyük boşluğa, halk “İngiliz Çukuru” adını verdi! O tapınağın yapımını, tarihe “Karun gibi zengin…” sözü ile geçen Lidya Kralı Kroisos başlatmıştı. Gelelim Salihli’de, Karun’un başkenti Sardes’teki “Artemis Tapınağına”… (Görsel 1) Hititlerin ana tanrıçası Kubaba’sı, Friglerin Kibele’si yüzyıllar sonra “toprağın, bolluğun, bereketin tanrıçası okçu Artemis’e” dönüşmüştü. Sardes’deki Artemis Tapınağı ise dünyada bulunan en büyük tapınaklardan biri olarak kabul ediliyor. Bu tapınağı, ilk kez 1670’de İngiliz Thomas Smith inceledi. Arkeolojik çalışmayı 1910 – 14 yılları arasında Amerikan Howard Crosby Butler yaptı. Buluntuları New York Metropolitan Sanat Müzesine 56 sandık içinde gönderdi. Ancak İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Halil Edhem, üstelik İstiklal Savaşı Yılların ilgisizlik kurbanı sunağın kalıntıları şimdilerde Harvard Üniversitesinden Nicholas D. Cahill yönetimindeki uzmanlarca dağınıklıktan kurtarılıp onarıldı. (Görsel 3B Aynı uzmanlar, yüzyılların kir pası ile kapkara olmuş tapınağı da ak pak yapmaya başladılar. (Görsel 4AB) Bilindiği üzere ilk kez parayı Karun’un Lidleri basmışlardı. Arkeolojik kazılarda tapınakta bulunan İÖ 6.yy sikkesi tapınağın tarihini belirledi. Lidya, Perslere kadar en görkemli, en zengin yıllarını yaşamıştı. Görsel 5 Bizans kilisesi tahanesi olarak da hizmet verdi! 7. yy’dan başlayarak bina yıkıntı haline geldi, mermerleri kirece dönüştürüldü ya da devşirilerek başka yerlerde kullanıldı. Artemis Tapınağı, 800 yıl boyunca kullanılmasına karşın, hiç bir zaman tamamlanamadı. Tapınağın tamamlanmış sütunları, yapının doğusunda yer alan İon biçiminde yüksek kaideler üstündedir. Kaidelerin bazılarında; anlamı olmayan bezemeler ya da örgü, yaprak, semender, akrep, salyangoz gibi süslemeler görülür. (Görsel 6 AB) Görsel 6 A ve B İon süslemeli kaide Artemis tapınağı sonraki yüzyıllarda çeşitli evreler geçirdi. Perslerden sonra İskender’in ardından (İÖ 334 İS 17) yılları arasında büyüdü. Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal, tapınağın birinci evresinin İÖ 300’lerde, batıya bakan İon tapınağı biçi TAPINAKTA EVRELER… YAZITLAR, ÇİZİKTİRİLER… Bu öneriyi besteci İnce şöyle anımsattı: “Bana bir Sardes Senfonisi bestelememi önerdi. Bestenin ilk kez Artemis Tapınağında seslendirilmesi düşüncesini de ekledi!” Ne yazı ki 17 Haziran Çarşamba akşamı Artemis Tapınağında, İnce’nin yönettiği Bilkent Senfoni Orkestrası’nın seslendirdiği “Sardes Senfonisi’ni” Prof. Greenewalt dinleyemedi. Senfonide; Sardes, Artemis Tapınağı, Akropol, soylu kral mezarları, Bintepeler, Paktalos  Nehri de yer alıyor. (Görsel 7) Konserde ayrıca İnce’nin “Midas’ın Hükmü” operasından bazı parçaları Macar mezzo soprano Judith Rajk dinleyicilere sundu. Bugüne değin yerli ve yabancıların az uğradığı Sardes, Artemis Tapınağının temizlenmesinmesinden sonra, görkemli sinagogu, jimnasyumu, hamamı, yeni buluntuları, bu tür kültürel etkinlikleri ile yakın gelecekte tur zincirlerinde sıkça boy gösterecektir. Görsel 7 Tapınakta Sardes konseri