Katalog

www.iku.edu.tr BİLİM KÜLTÜR VE EĞİTİM Türkiye’de cari açık ğı) olarak nitelendirilmektedir. Bir ülkenin cari işlemler hesabındaki değişiklikler ekonominin performansına ilişkin önemli göstergelerden biri olarak ari açık veren ülke sayısının artması değerlendirilmekte, dolayısıyla iktisadi ve açığın sürekli hale gelmesi; bu kararların ve beklentilerin oluşmasında nun yanı sıra açığın ülkeyi dışsal belirleyici rol oynamaktadır. Bir ülkenin şoklara karşı zayıflatması ve özellikle ge cari açığının milli gelirine oranının %5 ve lişmekte olan ülkelerde yaşanan krizlerin daha büyük bir orana ulaşması ekonomi öncü göstergelerinden biri olarak gösteril açısından bir risk olarak kabul edilmekmeye başlanması, son yıllarda cari açık tedir. Bu durumun üç ya da dört yılık bir konusunun önem kazanmasına yol açmış süreçte, yavaş gelir büyümesi ve önemli tır. Türkiye’de de cari açık sorunu ve bu bir reel döviz kuru aşınmasıyla sonuçlanaaçığın finansmanında yaşanan zorluklar cağı düşünülmektedir. Ancak hızlı büyüme en çok tartışılan konulardan biridir. oranı, ihracatın GSYİH’ya oranı, tasarruf Bir ülkenin dış dünya ile ekonomik yatırım dengesi, finansal yapı, sermaye ilişkileri ödemeler dengesi adı verilen bi hareketleri hacmi ve yapısı cari açıkların lançoda izlenmektedir. Ödemeler dengesi sürdürülebilirliğini belirlemektedir. bilançosu; cari işlemler dengesi, sermaye Cari açığın sürdürülebilirliği açısından hareketleri dengesi, rezerv hareketleri ve sermaye akımları önemli bir yere sahiptir. net hata ve noksan olmak üzere dört ana Ancak kısa vadede bu tip akımlar sürdübölümden oluşmaktadır. Cari denge ola rülebilirliği arttırırken zamanla iki nedenrak da tanımlanan cari işlemler dengesi, den dolayı sürdürülebilirliğe negatif etki ödemeler dengesi bilançosunun en önemli yapmaktadırlar. Bu akımlar genellikle ana hesaplarındandır ve dış ticaret (ih portföy yatırımı yani sıcak para niteliği taracatithalat dengesi), hizmetler (hizmet şıdığından piyasa koşullarının değişmesi durumunda ani geri Türkiye’nin 2003 2015 Yılları Arası Cari Açık / GSYİH Oranı (%) çekilmelere neden olabilmektedirler. Bir diğer olumsuz etkisi ise, Türiye’de olduğu gibi ülke parasının değerlenmesine ve dolayısıyla ülkenin rekabet edebilirliğini azaltarak gelecekte cari açığın kapanması için gerekli olan ihracat gelirlerinin azalmasına yol açmalarıdır. Cari açık soruKaynak: IMF, World Economic Outlook, 2015. nunu ortaya çıkaran alımlarıhizmet satımları), yatırım (net fak ilk neden; iç tasarrufların yeni yatırımlar tör) gelirleri (dış yatırım gelirleridış yatı yapılmasındaki yetersizliğidir. Ekonomik rım giderleri) ve cari transferler (karşılıksız büyüme için gerekli tasarruf yapılamadığı olarak elde edilen dış gelirlerkarşılıksız takdirde cari işlemler açığı da artmaktaolarak yapılan dış giderler) dengelerinin dır. Bu açığın artışında etkili bir başka toplamından oluşmaktadır. Ülkenin cari neden ise; TL’ nin aşırı değerli hale gelişlemlerden elde ettiği gelirler, cari işlem mesidir. Aşırı değerlenen ulusal para, itlere yapılan giderlerden daha büyükse bu halatın ihracattan daha fazla artmasına durum cari fazla (cari işlemler fazlası); ve dış ticaret açığının büyümesine sebep daha küçükse cari açık (cari işlemler açı olmaktadır. Özellikle ara malları üretimin C Yrd. Doç. Dr. Begüm Erdil Şahin de ithalata olan bağımlılığımız bu dengesizliğine neden olmaktadır. İthalata dayalı gerçekleşen büyüme sonucunda yaşanan artışlar cari işlemler dengesinde ciddi bozulmalara neden olmaktadır. 2003 yılında 7,5 milyar dolar civarında olan cari açık, ilerleyen yıllarda sürekli artış göstererek 2007’de 37,7 milyar dolar, 2008’de 40,1 milyar dolar 2011 yılında ise 75 milyar dolar ile rekor seviyesine yükselmiştir. 2013 yılında 64,6 milyar dolar olan cari açık ve açığın GSYİH’ya oranı %7,8 iken, 2014 yılı sonunda cari açık 45,8 milyar dolara gerilemiş ve açığın GSYİH’ya oranı ise %5,6 olarak gerçeklemiştir. Cari işlemler açığı, 2015 yılı ilk çeyreğinde daralma eğilimini azalarak devam ettirmiş ve birinci çeyrekte önceki çeyreğe göre 0,7 milyar dolar gerileyerek, 45,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Dış ticaret dengesindeki iyileşme ve petrol fiyatlarında yaşanan düşüş cari açıktaki daralmanın temelini oluşturmuştur. Özellikle artan altın dış ticareti cari işlemler dengesine olumlu katkı sağlamıştır. Ancak altın hariç tutulduğunda, ihracat yılın ilk çeyreğinde azalmıştır. Bu durumda bölge ülkelerinde ortaya çıkan jeopolitik gelişmeler nedeniyle Irak’a ihracatın gerilemesi, AB ülkelerinde görülen zayıf büyüme oranları ve Euro’nun dolar karşısındaki değer kaybının sürmesi ve diğer taraftan Suriye’de yaşanan gelişmelerin yoğun olarak devam etmesi etkili olmuştur. IMF’in “2015 Dış Sektör Raporu” değerlendirmelerinde ise cari açıkta yaşanan bu düşüşe rağmen Türkiye’nin kırılgan yapısını sürdürdüğü, net uluslararası rezervlerinin hala düşük olduğu ve net uluslararası yatırım pozisyonunun benzerlerine göre zayıf kaldığı belirtilmiş ve cari açığın daha da aşağı çekilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Raporda ayrıca Türkiye’nin finansman ihtiyacı ve sermaye girişinin kısa vadeli yapısı dikkate alındığında sermaye akışında olası bir ters dönüşün etkilerini aza indirmek için, rezervlerin arttırılmasına ve yapısal reformlara ağırlık verilmesine ihtiyaç duyulduğu ifade edilmiştir. Özellikle önümüzdeki süreçte Türkiye’de yaşanabilecek siyasi karışıklıklar ve terör eylemleri, FED’in faiz politikasına ilişkin karar değişikliği gibi risk unsurları da dikkate alındığında söz konusu açık ülkemiz açısından ciddi bir risk teşkil etmektedir. www.iku.edu.tr /ikuaday 0212 498 4141 Aras, Osman Nuri, Mustafa Öztürk ve Eren Erdoğan. “Türkiye’nin Cari Açık Sorunu ve Soruna Çözüm Noktasında Yeni Yatırım Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi. 4:1, 2012, 91104. Erdil Şahin, Begüm. “Türkiye’nin Cari Açık Sorunu”, Ekonomi Bilimleri Dergisi. 3:2, 2011, 4756. Erdoğan, Seyfettin ve Hilal Bozkurt. “Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri: MGARCH Modelleri İle Bir İnceleme”, Maliye Finans Yazıları. 23:84, Temmuz 2009, 135172. Freund, Caroline & Frank Warnock. “Current Account Deficit in Industrial Countries: The Bigger They Are, The Harder They Fall?”, NBER Working Paper Series. No:11823, December 2005, 139. IMF. 2015 External Sector Report, June 2015. Obstfeld, Maurice & Kenneth Rogoff. Foundations of International Macroeconomics, Cambridge: The MIT Press, 1996. Peker, Osman ve Hakan Hotunluoğlu. “Türkiye’de Cari Açığın Nedenlerinin Ekonometrik Analizi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 23:3, 2009, 221237. Roubini, Nouriel & Paul Watchel. “Current Account Sustainability in Transition Economies”, NBER Working Paper Series. No:6468, March 1998, 158. TCMB. Ödemeler Dengesi Raporu 2015I, Ankara, 2015. Telatar, O.Murat ve Harun Terzi. “Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Cari İşlemler Dengesi İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23:2, 2009, 119134. Yeldan, Erinç. “Türkiye Ekonomisi’nde Dış Açık Sorunu ve Yapısal Nedenleri”, Çalışma ve Toplum. 4, 2005, 4760. Yılmaz, Ahmet ve Togan Karataş. “Türkiye Ekonomisinde 2001 Krizi Sonrası Süreçte Cari İşlemler Açığının Nedenleri Üzerine Bir İnceleme”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. 27:2, 2009, 6996. Yücel, Fatih ve Rüstem Yanar. “Türkiye’de Cari İşlem Açıkları Sürdürülebilir mi? Zaman Serileri Perspektifinden Bir Bakış”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 14:2, 2005, 483492. Çünkü cari açık ile ilgili asıl sorun açığın ne düzeyde olduğundan çok bu açığın ekonomide oluşturduğu temel kırılganlıklardır. Uzun vadeli sermaye girişleriyle finanse edilen cari açık büyüklüğü, tek başına, kaygı kaynağı olabilecek bir gösterge değildir. Ancak ülkemizde olduğu gibi kısa vadeli sermaye girişleriyle finanse edilen bir cari açık, taşıdığı ani sermaye çıkışı riski nedeniyle boyutu ne olursa olsun, sürdürülemezdir. Bu nedenle IMF raporunda da belirtildiği gibi cari açık sağlam büyüme temellerine dayalı yeni yapısal değişim politikalarıyla giderilmeye çalışılmalıdır. Yurtiçi üretimin ithalat bağımlılığının azaltılması amacıyla, sanayide kullanılan ithal ara girdilerin, rekabet koşulları altında, yurt içinde üretilmesini sağlayacak politikalar geliştirilmelidir. İhracat artışını sağlamak içinde sanayide araştırmageliştirme faaliyetlerinin yaygınlaştırılması sağlanarak özellikle yüksek teknolojili ara malların yurt içinde üretilmesinin desteklenmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. KAYNAKLAR