Katalog

18 TartışmaEditöre Mektup CBT 1480/31 Temmuz 2015 Aydınlar ve modern ekonominin yükselişi Endüstriyel devrimde bilimsel ve teknolojik yaratıcılığı iyi eğitilmiş seçkinler sağladı. Teknolojik sınırda olan ekonomilerde en iyi ve en zekilerin eğitilmesi için yatırım yapmak, tüm dağılımın ortalamasını yükseltmek kadar önemli olabilir. Joel Mokyr Ekonomi Bölümü, Northwestern Üniversitesi, ABD 1 O n yıllar boyunca ekonomistler, ekonomik büyümeyle ilgili çoğu soruda kültürün etkisini yok saydı; ama son on yıldır, Büyük Zenginleşme’nin, yani 1850’den beri süren, hızlı ve daha önce görülmemiş ekonomik büyümenin, ortaya çıkmasında kültürün önemini yeniden keşfediyorlar (13). Geriye bakınca bu gelişme kaçınılmaz görünüyor. Bir zamanlar kişi başı milli gelirde bugün görülen farkları açıklamada kurumların önemli bir etken olduğu kabul edilirdi (4); kültür de kurumların temel aldığı inanç ve değerler anlamında bundan geri değildir. Yakın zamanlı bir makalede, Squicciarini ve Voigtländer (5), kültürün modern ekonomiyi nasıl etkilediğini göstererek bu düşünce için ek destek sağlıyor. Peki ama kimin kültürü önemli? Popüler kültür, yani büyük kitlelerin inançları, genel okuryazarlık ve kitlelerin eğitimi mi? Yanıt basit değil. 18. yüzyılın sonundan başlayarak süren ekonomik büyüme dalgaları çoğunlukla buluşlar ve bu buluşların gittikçe daha çok dayandığı bilim tarafından ilerletilmiştir. Viktorya çağında çoğu yazar, Endüstriyel Devrimin ortaya çıkışını, Watt ve Arkwright birkaç büyük mucit ve Galileo ve Newton gibi birkaç büyük bilim adamının yaptıklarıyla açıklamaya eğilimliydi. YARATICILIĞIN KAYNAKLARI VE BİREYLER 20. Yüzyılda (çoğu Marx’tan etkilenmiş) bilimciler, Orta Bilim Tuzağı Ethem Alpaydın [email protected] Ü lkemizin içine düştüğü söylenen Orta Gelir Tuzağından çıkmak için katma değeri yüksek, teknolojik olarak gelişmiş, yani başka kimsenin yapamadığı, ya da çok az ülkenin yapabildiği ürün ve servisleri geliştirip satabilmeliyiz. Bunun için de ülkemizde bilim ve teknolojiyi, başka ülkelerin erişmediği, ya da çok az ülkenin erişebildiği düzeye çıkarabilmemiz gerekiyor. Yani, Orta Gelir Tuzağından çıkmak için önce Orta Bilim Tuzağından çıkabilmemiz gerekiyor. Mokyr’in makalesi bunun nasıl yapılabileceği konusunda ipucu veriyor. Nüfusun ortalama eğitim düzeyini artırmak yanında en yetenekli, istisnai “seçkin”leri bulup teşvik edecek, yeteneklerini besleyip onları en güncel bilgiyle donatacak süreçleri geliştirmeliyiz. Dünya sıralamasında orta sıralarda yer alacak yüz üniversite daha açıp her yıl yüz bin lise mezununu daha üniversite öğrencisi Çığır açan yenilikler, ayarlayıcı ve uygulayıcılardan oluşan ikinci bir katman tarafından üretime uyarlandı (7). Yine de bunlar hâlâ toplumun küçük bir azınlığı en fazla birkaç bin kişi demekti, ve halk arasında yaygın bilinene kafa tutmuş, modern yaratıcılığın kaynaklarını kişisel çağı oluşturan yeni teknikleri ve makiolmayan kaynaklarda görüp böyle neleri yaratmışlardı. Hiç kimse bunu, bir kahramanlaştırmaya karşı çıktılar geleceği o zamanda görebilmiş, ve tekil bireylerin rolünü reddettiler. kendisi de bilim adamı ve usta bir Tolstoy’un Savaş ve Barış’taki şu alet imalatçısı olan Robert Hooke’tan savı ünlüdür: “Tarihin yasalarını daha iyi belirtmemiştir; 1666’da şöyaraştırırken gözlem öznemizi tümüyle le yazmıştır: değiştirip kralları, vaizleri, general“Hiçbir çağda ya da yerde, yeleri kenara itmeli ve kitleleri harekete tenekleri ve bünyeleri onları eşyanın geçiren sıradan, küçücük öğeleri doğasını ve nedenlerini araştırmakincelemeliyiz” (6). tan zevk almaya yönlendirmiş, bu Bu bakış açısına göre bireylerin araştırmalardan kendilerine ve insanönemi azdır; eğer ucuz çeliği olanaklığa fayda üretmiş çok sayıda insan lı kılan konverteri Henry Besemer icat eksik olmamıştır. . . Ama bu yeni 18. yüzyıl ansiklopedisinden (15) bu sayfa, bulunan dünya Cortes’inki gibi bir etmeseydi, bir başkası ederdi. kitap ciltlemede kullanılan aletleri resimliorduyla fethedilmelidir, disiplinli ve Peki ama buhar gücü, gazla yor. düzenli, sayıları az olsa da” (8). aydınlatma, çiçek aşısı, transistör ve Bu düşüncenin daha biçimsel bir gösterimi toplumdaki antibiyotik gibi gerçekten dönüştürücü teknolojik fikirleri insan kaynağının dağılımını göze almaktır. Genellikle Ricne açıklayabilir? Tekil bireyler hayranlarının sandığından hard Easterlin gibi ekonomistler insan kaynağını ekonomik daha az önemli olabilir, ama 18. yüzyılda yeni teknoloji büyümenin bir önkoşulu olarak görmüş ve genel okuryave yeni bilimi yaratan ve geliştirenlerin nüfus katmanının zarlık oranı ya da ortalama (ya da ortanca) bitirilmiş okul gerçekten de oldukça ince bir dilimi olduğunu reddetmek yılı gibi ölçütleri incelemişlerdir. zordur. Bu yaklaşım için iyi nedenler vardır; ama tarihi veri, Yaşam standartlarının yükselmesini sağlayan teknolojik tüm işgücüne odaklanmanın yeni bilgi üretimi için değil, iyileşmeleri yaratan insanlar ya çok iyi eğitim almış ve var olan teknolojinin benimsenmesi ve yaygınlaşması için bilgiliydiler, ya da çok yetenekli ve becerikliydiler; ve tabii daha uygun olduğunu gösterir (9). Yeni bilgi üretimi için çoğunda her iki tür özellik de vardı. Büyük Alessandro dağılımın sağ eteğindekiler, yani yaratıcı düşünen, en son Volta gibi bazı bilimciler alet yapımında da becerikliydi, teknolojiye ve bu teknolojiyi kullanım aşamasına taşıyaya da James Watt ve John Smeaton gibi bazı yaratıcı mübilecek bilgiye sahip az sayıdaki istisnai insan önemlidir hendislerin bilimcilerle iyi bağlantıları vardı. (10,11). Squicciarini ve Voigtländer (5), bu önermeyi hayali bir yapmak kadar üniversite sınavında ilk beş bine girmiş sınamadan geçirdi. Onlara göre yüksek kaliteli bireyler gence konularında dünyanın en üst düzeyinde bilimsel ekonomik ilerlemeyi iki biçimde üretmiştir. İlk olarak, yeni eğitimi sağlayabilmek de önemlidir. tasarıları üretip çalışmalarını sağladılar ve bunları büyük Aynı gerçek, üniversite öncesinde de geçerli: Fen ve ölçeklerde gerçekleyebildiler. İkinci olarak da, bu teknikleAnadolu Liseleri böyle istisnai öğrencileri daha genç yaşri küçük uyarlamalar ve ayarlamalarla sürekli olarak iyileşlarda bulup yetiştirmek için kuruldu, ama zaman içinde tirebildiler. Böylesi bireyler ekonomik ilerlemenin anahtar kaliteyi koruyamadan sayıları artınca önemleri kayboldu. oyuncuları olmuştur. Her liseyi Fen ya da Anadolu lisesi yapmak bir amaç olamaz; ortalama lise eğitiminin kalitesini tabii ki gittikçe yükseltmek gerekir, ama bu sırada en tepedeki en iyiler en iyi eğitimi alamazsa istisnai gençler sıradanlaşır. Türkiye’den bir Apple, Google ya da Samsung çıkabilmesi için önce Türkiye’den birkaç üniversitenin dünyanın en iyi elli üniversitesi arasına girebilmesi gerekir. Orta düzey üniversiteler gerçek mühendis değil, yurt dışında üretilmiş teknolojinin burada kullanılmasını sağlayacak teknisyenler yetiştirir. Bilimsel olarak en güncel eğitimi almamış ve en güncel teknolojiyi bilmeyen mezunların çalıştığı şirketlere verilecek ARGE desteği de istenen yenilikçi etkiyi sağlayamaz. Türkiye’den en son teknolojiye sahip ürün çıkabilmesi her yıl üniversitelerden kaç mühendis mezun edebildiğimize değil, her yıl mezun olan en iyi bin mühendisimizin ne kadar güncel fen ve teknoloji bildiğine bağlıdır. UYGULAYICILAR: BİR KAÇ BİN KİŞİ Squicciarini ve Voigtländer, böylesi aydınların sayısını hiç beklenmeyen bir kaynakla, 17771778 arasında Fransa’da yayımlanmış olan Grand Encyclopedie’ye abone olanların görece sayılarıyla ölçüyor. Aydınlanmacı düşünmenin simgesi görülen bu aykırı ve ilerlemeci çalışmaya yaklaşık 7000 Fransız aydını aboneydi. Squicciarini ve Voigtländer, bu abonelerin o zamanın uygulamaya dönük aydınlar sınıfını temsil ettiğini savunuyor: Ansiklopedi, yalnızca liberal felsefe değil zamanının teknikleri hakkında uygulamaya dönük bilgi ve tanımlar da içeriyordu. Yazarlar, Fransız şehirlerindeki abone sayılarının yeni teknolojiyi kullanan endüstriyelleşme sürecinin 18. yüzyılda uçuşa geçmesi ardından o şehirlerde ortaya çıkan ekonomik gelişme hızını öngördüğünü gösteriyor. BİR ANSİKLOPEDİ VE AYDINLARIN ROLÜ