Katalog

10 Mantık ve Felsefe sel değeri olmayan fikirler gerçek bilimmiş gibi sunur.” dini inançlarına ters düştüğünü söylerler. Bu insanlar dini değerlerini tartışmaya kapattıkları sürece evrim kuramını kabule yanaşmazlar. Peki çözüm nedir? Evrimi anlatırken öyle bir yol bulun ki karşınızdaki, kişiliğinin veya inanç sisteminin saldırı altında olduğunu düşünmesin. Örnek olarak toplumun tanıdığı ve saygı duyduğu bir kişinin hem dindar hem de evrim savunucusu olduğuna dikkat çekin. 4 İrrasyonel fikirlerine saldırmadan önce karşınızdakine değer verdiğinizi hissettirin Ortaya attığınız fikirler insanların kişiliğine bir tehdit olarak algılanıyorsa ilk tepki bunları reddetmektir. İnsan doğası böyledir. Dartmouth College’dan Brendan Nyhan, sıkı sıkıya bağlı olduğumuz inançları terk etme düşüncesinin bile rasyonel bir düşünceye sırtımızı dönmemize yol açtığını belirtiyor. Bu tehdidi ortadan kaldırmanın yolu, insanların kendilerini değerli hissetmelerini sağlamaktır. Başka bir deyişle her insanın hatalı olabileceğini, ancak hata yapmanın bizi değersizleştirmeyeceğini dolaylı olarak hissettirmek, fikirlerinizi kabul ettirmenizi kolaylaştırır. CBT 1475/26 Haziran 2015 11 RASYONEL DÜŞÜNCE REHBERİ: Akıl ve mantık dışı fikirlerle nasıl baş edebilirsiniz? İçinde bulunduğumuz dijital çağda bilgi hiç olmadığı kadar çok. Ancak birbiriyle çelişen bu bilgi karmaşası içinden doğru olanları bulup çıkartmak çok zor. Bazı hastalıkların tedavileri, çocukluk aşıları veya küresel ısınma gibi içinde bol miktarda komplo teorisi barındıran konular söz konusu olduğunda, başvurulacak en güvenilir kaynak yine bilimdir. Discover dergisi rasyonel/irrasyonel fikirler arasında ayırım yaparken göz önünde bulundurmamız gereken noktalara dikkat çekiyor. İRRASYONEL FİKİRLERİ SAVUNANLARLA NASIL BAŞ EDİLİR? Bir yakınınız, otizm veya cıva zehirlenmesi kuşkusu ile çocuklarını aşılatmıyorsa, bilimsel olarak bu korkuların yersiz olduğunun kanıtlandığını, aşıların yararlarının zararlarından daha fazla olduğunu anlatmaya çalışırsınız. Ne var ki bu yolu deneyenler bilirler ki insanları ikna etmek zor, hatta imkânsızdır. Eğer irrasyonel düşüncelere sahip bir kişiyle anlamlı bir konuşma yapmak isterseniz daha iyi taktiklere ihtiyaç duyarsınız. Bu taktiklerin işe yarayacağı konusunda garanti vermek zor olsa da, en azından “Denedim” deme şansına sahip olursunuz. D ergi bu makale ile akılcı olmayan düşünceleri ele veren ipuçlarının nasıl tespit edileceği, kanıtların nasıl değerlendirileceği, insanların kendi önyargılarını nasıl aşacağı, herkesin bir ağızdan konuştuğu, seslerin yükseldiği tartışmaların (Türk TV kanallarında sık sık tanık olduğumuz) anlamlı bir fikir alışverişine nasıl dönüştürüleceği yönünde dikkate değer öneriler sunuyor. İÇİNİZDEKİ “İRRASYONEL SESİ” NASIL SUSTURURSUNUZ? Yale Hukuk Fakültesi’nden Dan Kahan da birbiri ile çelişen konularla ilgili düşüncelerimizin büyük ölçüde daha önceden varolan sosyal veya kültürel grupların etkisinde kalmış olduğunu söylüyor. İnsanlar önlerine gelen kanıtların tümünü değerlendirmek için yeterli zamana sahip değildir; dolayısıyla karar verme durumunda, ait oldukları gruptaki güvenilir insanların görüşlerinden yararlanır. Kahan’a göre belirli bir düşünce veya duruşu, içinde bulunduğumuz grupla özdeştirdiğimiz zaman, bu görüşe ve duruşa her zaman yakın dururuz. Bu da aidiyet olgusunun kaçınılmaz sonucudur. Örneğin çevreci bir ideolojiye yakınsanız, sanayi hammaddesi için ormanların yok edilmesine karşı çıkarsınız; yok eğer muhafazakâr bir grubu temsil ediyorsanız, ormanların yok edilmesini doğal bir süreç olarak kabul edersiniz. Düşüncelerimizi kıskacı altına alan bu iç önyargıları bastırmak mümkün mü? Uygulamalı Rasyonalite Merkezi’ndeki (CFAR) uzmanlar bunun mümkün olduğunu düşünüyor. kanıtlar bütün olarak ele alınmaz Kanıtların tümünü bir bütün olarak ele almak yerine, bilimsel olmayan tartışmalarda verilerin içinden işe yarayanlar seçilir, araştırma yöntemleri veya sonuçlarla oynanır; hatta yanlış iddialar ortaya atılır. Örneğin aşıların otizme yol açtığını savunanlar, cıvanın bilinen tehlikelerini kanıt olarak öne sürerler. Oysa cıva artık aşılarda kullanılmamaktadır ve bilimsel araştırmalar otizm ile aşılar arasında bir bağ olduğu iddiasını çürütmüştür. Bu fikri savunanların açıklamaları, bilim insanlarının açıklamalarına ters düşer. Bu gibi çelişkili durumlar, irrasyonel fikirlerin güç kazanması için idealdir. 2) Veriye değil dolaylı anlatıma dayalı tartışmalar reddedilmelidir ABD’deki Bilimsel Eğitim Merkezi’nden yönetici Josh Rosenau, irrasyonel tartışmaların konuyu kanıtlarıyla birlikte ele almak yerine imaya (dolaylı anlatıma) dayandırıldığını ileri sürüyor. Rosenau’ya göre bilimselliği reddeden insanlar “Eğer evrim doğruysa ruhumuz yoktur veya hepimizin hayvanlar gibi davranması gerekir” şeklinde düşünür. Bilim aslında insanların nasıl davranması gerektiğini söylemez. Bilimin, insanların değer verdiği inanışları reddettiği yolunda dolaylı iddialar ortaya atılıyorsa, bilin ki bu güdümlü muhakeme olgusunun dışa vurumudur. İrrasyonel tartışmaları başlatanların en büyük kaygısı dünya görüşlerinin darbe almasıdır. Bunun için imalı konuşmalarla bilimin, insanların manevi değerlerini göz ardı ettiğini ileri sürerler. 3 İrrasyonel tartışmalar bilim insanlarının gerçek amaçlarına saldırır Bilimsel bulgulara duyulan güvenin önünü kesmek için irrasyonel eleştirilerden medet umanlar genellikle kişisel saldırı yöntemini tercih ederler. Bilimin kendisini eleştirmek yerine, bilim insanlarını bireysel çıkar peşinde koşmakla suçlarlar. Philadelphia Çocuk Hastanesi Aşı eğitim Merkezi’nden Paul Offit yaşam kurtaran rotavirüs aşısını bulmuştu. Aşı karşıtı gruptakiler, kendisini ilaç şirketleriyle işbirliği yapmakla suçladılar. Offit bu insanların ikna edilmesinin olanaksız olduğunu şöyle dile getiriyor: Rasyonalizm nedir? Rasyonalizm her ne kadar akılcılık ya da usculuk gibi kelimelerle ifade edilebilse de, felsefenin en önemli inceleme alanlarından biri olarak oldukça derin bir anlama sahiptir. Bilgiye sadece ve sadece düşünce gücüyle ulaşılabileceğini savunan bir felsefe yaklaşımı olan rasyonalizm, bilginin asıl kaynağının da akıl olduğunu söyler. Akıl yolu ile tümdengelim yöntemiyle evren hakkındaki cevaplara ulaşılmasının mümkün olacağını düşünen rasyonel yaklaşım, kesin olarak nitelendirilebilecek bilginin yalnızca akıl aracılığı ile edinilebileceğini savunmaktadır. İçinde yaşadığımız dünya ve tüm evren hakkındaki bilgiler, rasyonalizme göre ancak deney ötesi akılcı yöntemlerle elde edilebilir. Rasyonalizm kesin bilgi kaynağı olarak genellikle matematik bilimini gösterir ve gerçeğe sadece akılın kullandığı matematiksel denklemlerle ulaşılabileceğini söyler. Duyularla elde edilen bilginin göreceliliği nedeniyle rasyonel düşünce yapısını benimseyenler, bilginin kaynağı olarak aklı esas almaktadır. Kaynak:http://www.herturlu.org/rasyonalizmnedir/#ixzz3dKLeafXh masını öneriyor. Kişi bildiklerini açıklarken daha ayrıntılı bilgi vermesi istendiğinde bilgi açıklarının ortaya çıkacağını ve kişinin eksikliklerinin farkına varacağını ileri sürüyor. Bu farkındalık onu konu üzerinde daha derinlemesine araştırma yapmaya itebilir. 4 Yüzyüze tartışmak, yazışarak tartışmaktan daha yararlıdır İletişim uzmanı Chris Mooney’e göre sosyal medya üzerinden kurulan iletişimlerde genellikle vücut dilinin ve diğer sosyal ipuçlarının devre dışı kaldığına dikkat çekiyor. “Duyguların izlenemeyeceği ortamlarda diyaloglar ruhsuzlaşır” diye konuşan Mooney, “Gerçek bir tartışma istiyorsanız, birlikte bir şeyler içmeye, yemeğe çıkın. Facebook üzerinden tartışmayın” diyor. Reyhan Oksay Kaynak: Discover, Ağustos 2015 Mantıksız fikirlerle başa çıkmanın 6 yolu: 4 İyi bir dinleyici olun ve karşınızdaki ile bağ kurun Irvine’daki Kaliforniya Üniversitesi’nden Peter Ditto insanların fikir yürütürken genellikle akılcı değil, duygusal bir yol tutturduğunu söylüyor. Burada amaç, insanların sizi “kendilerinden biriymiş” gibi görmesini kolaylaştırmaktır. Kahan da benzer şekilde insanların kültürel gruplarıyla benzer düşünceleri kabule yatkın olduklarını işaret ediyor. İletişim uzmanları insanların birbirinin görüşlerine saygı duymaları gerektiğini söylüyor. “Nutuk çekmeyin. Kimse bu tür bir konuşmayı dinlemek istemez” diye konuşan Randy Olson, “Olayları birbiri ardına nakletmek yerine soru sorun. Karşınızdakinin neler söyleyeceğini merak ediyormuş gibi yapın. Kimseye tepeden bakmayın, onların seviyesine inin. Kendinizin lehine bir farklılık yaratmaya kalkışırsanız (örneğin kendinizin zeki, diğerinin aptal olduğunu ima etmek gibi) tartışmayı baştan kaybetmişsiniz demektir. 4 Karşınızdakinin nerede durduğunu görün, ona göre davranın. Bir insan irrasyonel inançlara takılıp kalmış ise, büyük bir olasılıkla sosyal grubunun ve kişiliğinin etkisi altındadır. CFAR’dan Julia Galef, uygun olduğu sürece kendi düşüncelerinizi bu inançları tehdit edecek şekilde ortaya koymamanızı öneriyor. Rosenau’ya göre bazı insanların kültürel, sosyal veya kişisel konularda bilimsel olmayan fikirlere yakın durması bilimden uzaklaşmış olduklarını göstermez. Örneğin bazı muhafazakârlar, evrim kuramının Irvine’deki Kaliforniya Üniversitesi’nden psikolog Peter Ditto, akılcı olmayan düşüncelerin kaynağının önyargılar olduğunu söylüyor: “İnsanlar bilim insanı gibi değil, avukatlar gibi düşünür. İnanmak istedikleri görüşe zaten sahiptirler; bu görüşü destekleyen her şeyden yararlanmanın yollarını ararlar. Güdümlü muhakeme önyargı sistemlerimizi besleyen tüm olguların süzgeçten geçirildiği düşünme tarzı standart bir bilgi işleme yöntemidir. Bir şey hakkında düşünürken mutlaka bir takım tercihleri veya duygusal eğilimleri referans alırız. Genel olarak herkesin düşünme tarzı budur.” İRRASYONEL TARTIŞMALARI RASYONEL TARTIŞMALARA NASIL DÖNÜŞÜR? Bilimsel araştırmalar kanıta dayalıdır ve yeni olgular ortaya çıktıkça değişime açıktır. Oysa irrasyonel açıklamalar varsayımlara dayaır ve yakın durduğumuz tarafı destekleyen olguları içerir. “Bu insanları ikna etmek için ne kadar fazla sayıda ve sağlam veri sunarsanız sunun. Eğer komplo teorilerine yürekten inanıyorlarsa gerçekleri kabul ettiremezsiniz.” 4 Bilimi karalamak için bilim insanları arasındaki anlaşmazlıklar büyütülür Evrim, modern biyolojinin temel taşlarından biridir. Ancak evrimin nasıl çalıştığını anlamak için biyologlar hâlâ ayrıntı peşinde koşmaktadır. Genetikçiler türleşmenin nasıl gerçekleştiği konusunda birbiriyle çelişen fikirler ortaya attığı zaman, evrimin olup olmadığını tartışmaz, yalnızca mekanizmasına ilişkin ayrıntıları tartışır. Ama okullarda evrimin okutulmasına karşı çıkanlar, bilimin işleyiş tarzının gereği olan bu doğal tartışmaları, evrim kuramını bütünüyle ortadan kaldırmak için gerekçe olarak kullanırlar. Kendi alanının en sözü geçen uzmanlarına ters düşen fi kirleri savunanlara da kuşkuyla yaklaşmakta fayda vardır. Bunlar bilim yerine inancı yerleştirmeyi hedefleyen bilim insanı görünümündeki irrasyonel gruplardır. 5 Tarafsızlık adına yapılan itirazlar tuzak olabilir Çocuklara herhangi bir kuramla ilgili bilgi verilirken, ters kutuplardaki farklı görüşlerin de öğretilmesinin gerekli olduğu vurgulanır. Ancak bazı durumlarda farklı görüşlerin savunulması bir tuzak olabilir. Rosenau bu konuda şöyle konuşuyor: “Bu yaklaşım aslında üstü kapalı bir tuzaktır. Karşıt düşüncelerin bilimsel terazide eşit ağırlığa sahip olduğuna ilişkin yanlış bir izlenim yaratmaya yarar. Örneğin akıllı tasarım kavramının evrimle eşit ağırlıkta olduğu yolunda imalarda bulurlar. Oysa akıllı tasarımı destekleyen tek bir kanıt bile yoktur. Eğer bunlara karşı çıkılmazsa bilim 4 Yanlışlara değil, doğrulara vurgu yapın Brendan Nyhan bir yanılgıya karşı çıkarken çoğunlukla yanlışlıkların ortaya dökülüp, reddetme yoluna gidildiğini söylüyor. Ancak bu konuda yapılan araştırmalar bir yanılgının ortaya konulup didik didik edilmesinin ters teptiğini söylüyor. Bu şekilde tekrarlanan yanlış bir fikir insanların akıllarında doğrulardan daha sağlam bir yer ediniyor. Nyhan bu hataya düşmemek için yanlış fikirlerin ısıtılıp ısıtılıp tartışma konusu edilmesi yerine, basit ve doğru mesajlara vurgu yapılmasını öneriyor. İnsanları uzun açıklama bombardımanına tutmak yerine çarpıcı, akılda kalacak basit doğrularla tanıştırmak daha etkili bir stratejidir. 4 İnsanlara bildiklerini açıklama fırsatı verin Ditto bazı insanların savundukları fikri çok iyi bildikleri yanılgısına düştüklerini belirtiyor ve durumu tersine döndürmek için o kişiye bildiklerini açıklama şansı tanın İrrasyonel tartışmaları ele veren 5 işaret: 1 Bilime dayalı olmayan tartışmalarda