Katalog

Sağlık CBT 1471/29 Mayıs 2015 17 Dünyada ve Türkiye’de çocuk yoğun bakımı Çocuk yoğun bakım, yaşamı tehdit eden olası veya gerçek hastalık ya da yaralanması olan süt çocuğu, çocuk ve ergenlerin hayati sistemlerinin izlem ve desteklenmesi konusunda klinik bakım, eğitim ve araştırma yapan pediatrinin yan dalıdır. Prof. Dr. Demet Demirkol Ç Koç Üniversitesi Hastanesi Çocuk Yoğun Bakım Bölümü çekleşen önemli tarihsel gelişmeleri gözden geçirmek faydalı olacaktır. ocuk yoğun bakım hizmetleri ile hedeflenen hayatı tehdit eden hastalık ve yaralanma ile savaşan çocuğu asgari ağrı, endişe ve komplikasyonla tedavi etmektir. Bir diğer amaç çocuğun hastalığı sırasında ailesine kılavuzluk etmek, endişelerini olabildiğince gidermek ve rahat etmelerini sağlamaktır. Kritik hasta çocukların tedavi edildiği özgün alan çocuk yoğun bakım ünitesi, bu hizmeti gerçekleştiren yan dal uzmanı çocuk yoğun bakım uzmanı olarak tanımlanmaktadır. Hekim, hemşire ve diğer sağlık personelinin kritik hasta çocuk hayatını kurtarma ve tedavi etmesi ile ilgili filozofik, bilimsel ve klinik kavramların 2000 yıllık geçmişi vardır. İncil’de İlyas peygamberin küçük erkek çocuğa canlandırma uyguladığı yazılmıştır. İlyas peygamberin çocuğun üzerine eğildiği, ona soluk verdiği, çocuğun nefes almaya başladığı ve düzeldiği anlatılmaktadır. Miladi tarihle 117 yılında Yunanlı hekim Antyllus üst solunum yolu darlığı olan çocuk hastada, içi boş kamış kullanarak trakeotomi (hava yoluna delik açma) işleminin tekniğini detaylı yazmıştır. Dünyada çocuk yoğun bakımın nasıl ne neden kurulduğunu anlamada 15001900 yılları arasında ger Tarihsel gelişmeler modern tıbbın dolayısıyla da kritik hasta çocuğun tedavisinin temellerini oluşturmuştur (Tablo 1). Modern tıpta Tablo 1’de tanımlanan gelişmeler olurken 1801 yılında Fransız obstetrisyen Desault ilk olarak nefes almayan yeni doğanda bir tüp aracılığıyla orotrakeal entubasyon (havayoluna tüp yerleştirme) ve tüp içi solutma yoluyla başarılı canlandırma işlemini gerçekleştirmiştir ve yöntemin üst solunum yolu darlığına yol açan krup hastalığında havayolu darlığını gidermek için kullanılabileceğini belirtmiştir. Ne yazık ki yeni doğan canlandırma işlemi ve entubasyon ile ilgili bu gelişme 150 yıl boyunca dikkat çekmemiştir. Modern ilk çocuk hastanesi 300 yataklı olarak 1802 yılında Paris’de “Hôspital des Enfants Maladies” adıyla kurulmuştur. Elli yıl sonra 1852 yılında Londra’da İngiltere’nin ilk çocuk hastanesi “Hospital for Sick Children” adıyla açılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ilk çocuk hastanesi ise Philadelphia’da 1855 yılında kurulmuştur. ABD’de süt çocuğu ve çocukların bakım ile ilgilenen bir grup hekim modern tıptaki gelişmelerin çocuk hastalarda uygulanmasına öncülük etmiştir. Bu hekim MODERN TIBBIN TEMELLERİ lerden Abraham Jacobi 1860 yılında New York Tıp Fakültesi’nde ilk çocuk kliniğini kurmuş ve “Infantil Patoloji ve Tedavileri Profesörü” unvanını almıştır. Thomas Roth 1893 yılında “Pediatri Profesörü” unvanı verilen ilk hekim olmuştur ve Harvard Tıp Okulu’nda Pediatri Anabilim Dalı’nı kurmuştur. Geç 19. yüzyılda tıp ve halk sağlığı alanlarında gerçekleşen ilerlemeleri takiben 20. yüzyıl başlangıcında bilim adamları ve sağlık profesyonelleri tedavi edilebilir hastalıkların ve hayatı tehdit eden durumların tedavilerini bulmak için çalışmalar başlattılar. Çocuk felci hastalığının 19201930’lu yıllarda neden olduğu salgınlar dünyada yoğun bakım uygulamalarının başlangıcı kabul edilmektedir. Erişkin ve yeni doğan yoğun bakım, çocuk cerrahisi ve kalp cerrahisinde ilerlemeler yoğun bakım konusunda birikimin artmasına katkı sağlamış ve çocuk yoğun bakımın temelleri atılmıştır (Tablo 2). İlk çocuk yoğun bakım ünitesi, ilk erişkin yoğun ünitesinden yalnızca 2 yıl sonra 1955 yılında Göteburg Çocuk Hastanesi’nde kurulmuştur. Bu gelişmeyi Tarih 18801890 1919 1945 1946 1953 1953 1955 1958 1960 1970 ÇOCUK YOĞUN BAKIM NEDEN VE NASIL KURULDU? leyen yıllarda hızla büyümeye başlamış ve bazı büyük merkezlerde 2030 yataklı ünitelere dönüşmüştür. Çocuk yoğun bakım ünitelerinin Avrupa ve Avusturalya’dan daha sonra kurulmaya başladığı Kuzey Amerika ilerleyen yıllarda tıbbın bu alanında öncü konuma gelmiştir. Tetkik hastalarının ayaktan izlenmeye başlaması ve hastaneye yatırılan hastaların hastalık ciddiyeti yüksek olgular olması ile Amerikan hastanelerinde genel pediatri yatak sayısı 19802000 yılları arasında %40 oranında azalma gösterirmiş ve çocuk yoğun bakım yatak sayısı %70 oranında artmıştır. 19952001 yılları arasında çocuk yoğun bakım yatak sayılarında %24 artış olmuştur. Çocuk yoğun bakım ünitelerinin artması ile bu alandaki akademik gelişmeler hızlanmıştır. 1960’lı yıllarda ABD’de iki merkezde gayri resmi başlayan çocuk yoğun bakım eğitimi 1981 yılında Amerikan Pediatri Derneği’nde, 1984 yılında Amerikan Pediatri Akademisi’nde “Çocuk Yoğun Bakım” bölümünün oluşturulması ile yaygınlaşmıştır. Amerikan Yoğun Bakım Derneği ve Amerikan Pediatri Akademisi 1983 yılında çocuk yoğun bakım ünitelerinin yapılanması ve işleyişi konusunda önerilerin yer aldığı “Çocuk Yoğun Bakım Üniteleri Kılavuzu’nu” Tarih Gelişme 1543 Andreas Vesalius; akciğer kollapsı ve pozitif basınçlı ventilasyon etkisi 1553 Michaeal Servetus; kalbin pompalama sistemi ve dolaşımın tanımlanması 1559 Matteo Relado Colombo; pulmoner dolaşım ve kalbin fonksiyonunun açıklanması 1628 William Harvey; sistemik ve pulmoner dolaşımın tanımlanması 1661 Marcello Malpighi; alveolokapiller membran, pulmoner arter ve venleri birleştiren ince damarların gösterilmesi 1669 Richard Lower; kanın fonksiyonları, akciğerden geçişi, gaz değişimi, kan trans füzyonunun açıklanması 1711 Stephen Hales; arteryel kan basıncı, vasküler direnç, ventrikül volümünün tanımlanması 1754 Joseph Black; ayrı bir gaz olarak karbondiyoksidin gösterilmesi 1757 Albrecht von Haller; fonksiyonel anatomi tanımı 1759 Caspr Friederrich Wolff; embiryoloji tanımı 1768 Ağızdan ağıza solunum, kör orotrakeal entübasyon ve pozitif basınçlı ventilasyon uygulaması 1774 Joseph Priestley; oksijenin izolasyonu 1777 Antoine Laurent Lavoisler; havadaki gaz bileşenleri ve hayatın devamı için öneminin gösterilmesi 1819 Rene TH Laerinec; steteskopun icadı 1842 Crawford Long; ağrıyı gidermek için eterin kullanılması 1854 Florenace Nigthingale; hijyenik bakım ile infeksiyondan ölümlerde belirgin azalma 1862 FelixHoppe Seyler; gaz değişimi, asitbaz dengesinin tanımlanması 1865 Claude Bernard; homeostazın açıklanması 1867 Joseph Lister; cerrahi infeksiyon tanımı 1882 Robert Koch; infeksiyonun nedeninin mikroorganizmalar olduğunun gösterilmesi* 1891 Emil Behring; infeksiyon hastalarının ilk etkin tedavisi 1895 Wilhelm Konrad von Roentgen; xışınının bulunması* 1896 Scipione Riva Rocci; sfingamanometrenin (kan basıncı ölçeri) icadı Buluşları ile Nobel Barış Ödülü’nü kazandılar. Tablo 1. Modern tıbbın tarihsel gelişimi Tablo 2. Çocuk yoğun bakımın tarihsel gelişimi Gelişme Avrupa’da yenidoğan yoğun bakım üniteleri açılması Toronto Çocuk Hastanesi’nde Pediatrik Anestezi Bilim Dalı açılması İlk aort koarktasyonu operasyonun yapılması ve yoğun bakımda izlem Everett Kopp; ilk çocuk cerrahı Kopenhag’da ilk erişkin yoğun bakım ünitesi açılması Bjorn Ibsen; çocuk felci hastasında trakeotomi aracılı pozitif basınçlı ventilasyon uygulaması ile ölüm oranının %80’den %25’e azalması Göteburg Çocuk Hastanesi’nde ilk çocuk yoğun bakım ünitesi açılması Peter Safar; Kuzey Amerika’da sorumlu hekim tarafından yönetilen erişkin yoğun bakım ünitesinin kurulması Peter Smythe, Arthur Ball; Amerika’da yenidoğan yoğun bakım ünitesi *açılması Yoğun Bakım Derneği’nin kurulması 1960’larda Avrupa ve Avusturalya çocuk yoğun bakım ünitelerinin kurulması izlemiştir. Kuzey Amerika’da 1960’ların sonlarına kadar çocuk yoğun bakım uygulamaları ameliyathanelerin derlenme kısımlarında, yeni doğan ünitelerinin bir odasında veya genel servis içinde bir odada yapılmıştır. Ancak 1967 yılında Philadelphia Çocuk Hastanesi’nde pediatri ve anestezi eğitimi almış direktörün yönetiminde, ayrı hemşire ve asistan ekibi olan 6 yataklı çocuk yoğun bakım ünitesi açılmıştır. 1970’li yıllarda çoğu 610 yataklı olarak kurulan çocuk yoğun bakım üniteleri iler yayınlamışlardır. Gelişmeler, 1987 yılında çocuk yoğun bakıma yan dal statüsü verilmesi ile sonuçlanmıştır. Çocuk yoğun bakım ABD’de pediatri ihtisasını yeni bitiren uzmanlar arasında on yıldır en çok tercih edilen üç yan daldan biri durumundadır. ABD’de mezuniyet sonrası tıp eğitimini akredite eden kurum tarafından belirlenen kurallar gereği bir hastanenin çocuk sağlığı ve hastalıkları eğitimi verebilmesi için tıpta uzmanlık öğrencilerinin yapmak zorunda olduğu 4 yan dal rotasyonundan biri çocuk yoğun bakımdır. Yazının devamını haftaya yayımlayacağız