Katalog

18 TartışmaEditöre Mektup CBT 1467/1 Mayıs 2015 Tıpta uzmanlık eğitimi ve akreditasyon Prof. Dr. Volkan Öztuna TTBUDEKUYEK Başkanı volkan oztuna <oztuna67@hotmail.com> A kreditasyon kelimesi, bağımsız bir değerlendirme kurulu tarafından kurumların ve/veya programların belirli kalite ölçütlerine uygun olduğunun onaylanması ve güvence altına alınması işlemini tanımlar. Türk Dil Kurumu sözlüğündeki karşılığı denkliktir. Bu işlem evrensel değerler üzerinden tanımlanan ve devamlı güncellenen ölçütler ile hareket eder. İki tür akreditasyondan bahsedilebilir. Birincisi kurum akreditasyonudur ve bir kurumunun idari, mali ve akademik altyapısını değerlendiren bir süreçtir. İkincisi eğitim programları akreditasyonudur ve öncelikli olarak eğitim kalitesini, programa katılan kişilerin donanımını, ve yetkinliğini değerlendiren bir süreçtir. Eğitim programlarının akreditasyonu (daha uygun bir ifade ile eşyetkilendirme), şeffaf ve kaliteli bir akademik eğitimi hedefler. Akreditasyon sürecinde değerlendirilen başlıklar aşağıdaki şekilde özetlenebilir (1): 1 Eğitim programının amaç ve hedefleri 2 Sonuçları değerlendirmeye yönelik standartlar. 3 Eğitim kadrosunun kalitesine yönelik standartlar. 4 Kurumun, eğitim altyapısına yönelik standartlar. Tıp eğitiminde akreditasyon sisteminin hedefi, eğitim kurumlarından yetkin doktorların mezun olmasını sağlamaktır. Ancak bu süreçte giderek artan teknoloji bağımlılığı, sağlık alanında metalaşma, sağlık politikaları ile eğitim politikalarının arasında eşgüdümün olmaması, yetersiz altyapı ve sınırlı insan gücü ile açılan yeni tıp fakülteleri ve sonuçta kurumlar ve eğiticiler arasındaki belirgin farklılıklar oluşması gibi büyük sorunlar ile mücadele etmek gerekmektedir. Bu nedenlerden dolayı, tıp eğitiminde standartların oluşturulması ve bu standartların kurumlarda benimsenmesine yardımcı olacak politikaların hayata geçirilmesi gerekmektedir. Bu açıdan, eğitimci Abraham Flexner’in, 1910 yılında başlayarak ABD ve Kanada’daki 115 tıp fakültesini 18 aylık bir sürede ziyaret ederek ortaya koyduğu rapor tarihsel önem taşır. Kurumlar arası farklılıkların belirlendiği bu raporda, tıp eğitiminin standartlardan uzak olduğu, eğitim programlarının içeriklerinin belirsiz olduğu ve belli önlemlerin alınması gerektiği vurgulanmaktadır. Bu rapor sonrasında tıp fakültelerinin sayısı 30 yıl içinde 155’ten 66’ya düşürülmüş, tıp eğitimi öncesi kolej eğitimi zorunlu hale getirilmiş ve tıp eğitiminin ilk iki yılı klinik öncesi temel bilimler, son iki yılı da klinik eğitim olacak şekilde yapılandırılmıştır. Daha sonra Amerikan Ta bipler Birliği, belli standartlar tespit ederek, hekimlik yapabilme lisans sınavlarını başlatmıştır (2). Giderek artan uzmanlık derneklerinin katılımı ile1970 yılında Amerikan Tıp Uzmanlıkları Yeterlik Kurulu oluşturulmuştur. 1981 yılında ise bu sistemin değerlendirilmesi amacıyla akreditasyon kavramı öne çıkmış ve eğitim veren kurumların hizmet ve eğitim faaliyetlerini değerlendirmek amacıyla bağımsız bir akreditasyon kurumunun olması gerektiğine karar verilmiştir. ABD sınırları içindeki tıp uzmanlık eğitim programlarını (uzmanlık ve yan dal uzmanlığı) değerlendiren ve akreditasyonlarını sağlayan özel bir konsey olarak Accreditation Council for Graduate Medical Education (ACGME) kurulmuştur (3). Akreditasyon sistemi ABD ve Avrupa’da farklı ilkelerle yönetilir. ABD’de eğitim kurumlarının akreditasyonu zorunlu iken, Avrupa’da ve ülkemizde bu sistem gönüllülük esası üzerinden yürür. Yani eğitim kurumları, kendi istekleri üzerine yetkili kurumlara başvurarak akreditasyon sürecine katılırlar. Önemli bir diğer unsur ise akreditasyon sürecinin bağımsız ve kurum dışı bir ajans/dernek/komisyon tarafından yapılmasıdır. Akreditasyon sürecini yöneten ve karara bağlayan yapılanmaların hükümet dışı kurumlar olması, bu sistemin olası siyasi baskılara maruz kalmaması ve verilen kararların günlük politikalar ile değişmemesi açısından önem arz eder. ABD’deki ACGME tamamen sivil ve bağımsız bir yapılanmadır ve bu süreçte “Residency Review Committee” ve “Institutional Review Committee” gibi yapılanmalar aracılığıyla değerlendirme yapar; ulusal standartları belirler, eğitim programlarını onaylar ve sürekli değerlendirir (4). Türkiye’de, TTBUDEK (TTBUzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu), tıpta uzmanlık eğitiminin yüksek kalitede, bilimsel temeller üzerine oturtularak, ülke düzeyinde eşdeğer olarak yapılabilmesi, değerlendirilebilmesi ve denetlenmesini sağlayacak özerk kuruluşlar olan Yeterlik Kurullarının (boards) oluşmasını hedeflemiştir. 2004 yılında bu çatı altında Ulusal Yeterlik Kurulunun (UYEK) çalışmalarının başlaması ile genel olarak o güne kadar dağınık bir yapılanma gösteren uzmanlık dernekleri arasında hem bir deneyim aktarımı olmuş hem de derneklerin otokontrol süreçleri harekete geçmiştir. Böylece, uzmanlık derneklerinin yeterlik kurulları eğitim programlarının hazırlanması ve bunların uzmanlık öğrencileri tarafın dan takip edilmesini sağlayan “asistan karneleri”, eğitim kurumlarının yeterli altyapı, insan gücü olanakları ve eğitim programlarını değerlendiren “akreditasyon” işlemi ve uzmanlık öğrencilerinin eğitimleri sonunda aldıkları bilgi ve uygulamanın ölçülebilmesini sağlayan “yeterlik sınavları” gibi konular üzerinde çalışmalar başlatmışlardır. Akreditasyon işlemlerinin yapılması için, TTBUDEKUYEK ortak çalışmaları ile “Tıpta Uzmanlık Eğitiminde Ulusal Standartlar” (5) başlığı ile bütün uzmanlık alanlarını kapsa yacak temel ilkeler belirlenmiş ve kurum ziyareti programları düzenlenmiştir. Kurumları, ziyarete hazır hale getirmek için gerekli olan rehberlere ve başvuru sırasında gerekli olan formların taslaklarına http://www. ttb.org.tr/udek/index.php?option=com content&view=article&id=205:ttbudekuyekemkurumlarziyaretprogramesaslar& catid=79:mevzuat&Itemid=146 adresinden ulaşılabilir. Tüm uzmanlık dernekleri bu genel tanımlamalardan esinlenerek kendi alanlarına uygun anahtar ölçütleri oluşturmaya başlamıştır. Bu programlar, kurumların son 5 yıllık eğitim faaliyetleri üzerinden hazırlanan raporları esas alır. Eğitim kurumları akredite olabilmek ve kurum ziyaretine hazırlanmak için faaliyetlerini daha düzenli olarak kaydetmeye, verdikleri eğitim kalite sini daha iyi bir seviyeye çıkarmaya ve belli dönemlerde kendilerini iç denetimden geçirme alışkanlığı kazanmaya başlarlar. Her bilim dalının kendisine has ölçütleri olmakla birlikte bütün disiplinlerde değişmeyen ana unsur asistan karnesinin periyodik olarak gözden geçirilmesi ve asistanların kazandığı teknik bilgi ve becerinin kaydedilmesidir. Akreditasyon sırasında değerlendirilecek belgelerden en önemlileri eğitim programlarını gösteren listeler, arşivler ve asistan karneleridir. Kurum ziyareti sırasında ilgili komisyon, eğiticiler ve asistanlar ile ayrı ayrı görüşerek rapor tutar. Ziyaret komisyonu, ziyaret raporunun ayrıntılarını ve asistan hekimler ile yapılan görüşmelerden elde edilen bilgileri gizli tutmakla yükümlüdür. Akreditasyon süreci eğer olumlu olarak sonuçlanırsa kurumun yetkinlik ölçütlerine sahip olduğu gösteren bir belge düzenlenir. Bu belge kurumun üst düzey yöneticilerinin de katıldığı bir seremoni ile takdim edilir (rektör/dekan/genel sekreter/ hastane yöneticisi). Kurumun, standartların üzerine çıkmış olan yenilikçi özellikleri varsa bu durumlar özellikle belirtilerek kalitenin yükseltilmesi için bir cazibe ve itici güç oluşturmaya çalışılmalıdır. Belgelendirmeye uygun bulunmayan kurumlar için düzeltilmesi gereken eksikler bildirilir ve yeni bir ziyaret tarihi belirlenir (6). Sonuç olarak sağlık hizmetlerinin kalitesi ve akademik hayatın geleceği, asistan eğitimi programlarının kalitesine bağlıdır. Tıpta uzmanlık eğitiminde niteliğin artırılmasına yönelik kullanılabilecek geri bildirim mekanizmalarından birisi de eğitim kurumlarının ziyareti ve akreditasyon programıdır. KAYNAKLAR 1. Aktan CC, Gencel U. Yüksek Öğretimde Akreditasyon. Ed: C.Can Aktan, Değişim Çağında Yüksek Öğretim, İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayını.2007. 2. Beck AH. The Flexner report and the standardization of American medical education. JAMA 2004;291:213940. 3. [Internet] http://www.acgme.org/acgmeweb/. Erişim:10.11.2014. 4. Kimatian SJ. Postgraduate medical education: How do we know it’s working? Anesth Analg 2006; 102(1):20912. 5. Sayek İ, Batı H, Editörler. Tıpta Uzmanlık Eğitimi Ulusal Standartları. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları; 2011. Herkes İçin Bilim Konuşmaları Birleşik Krallık ve Türkiye hükümetleri iki ülke arasında işbirliğinin ilerletilmesi için 2015 yılı “Birleşik KrallıkTürkiye Bilim ve İnovasyon Yılı” olarak belirledi. Ve bu yıl için ortaklıkları ve işbirliğini destekleyecek bir program öngördü. British Council bu önemli girişimi, bilim ve inovasyon alanında kamu bilincini ve merakını geliştirecek popüler bilim konuları etrafında, gelecek neslin öğrencilerine üniversite eğitimleri için bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik alanları arasında tercih yapma konusunda ilham vermek amacıyla düzenlenecek zenginleştirici etkinlikler aracılığıyla kamuoyuna sunacaktır. British Council bu başlık altında, Nisan 2015 ile Şubat 2016 tarihleri arasında altı farklı şehirde popüler bilim alanında farklı konuları odağına alan seminerlerde alanında önde gelen isimleri ağırlayacaktır.