Katalog

14 Mimarlık CBT 1450 /2 Ocak 2015 Mühendislik ve mimarlık eğitiminde tasarım öğretimi: Sorunlar Prof. Dr. Kaya Özgen Prof. Dr. Nigan Bayazıt İTÜ Emekli öğretim üyeleri kayaozgen@gmail.com bayazitenigan@gmail.com T Yaratıcılık açısından mühendislik eğitiminin öğrencilerin bilimsel aynı zamanda tasarım becerilerini geliştirme yönünde hedefleri olması gereklidir. Hiçbir buluş birden bire oluşmaz. Her buluş ve gelişme daha önceki buluşlara ve gelişmelere dayanır. Üniversitelerde yeterince verilemeyen tasarım bilgisi eksikliğinin büyük kentlerde ve olanaklar Porsche Müzesi, Delugan Meissl 2008 (Foto: N. Bayazıt) elverdiğince meslek odalarınca giderilmeye çalışıldığı gözlenmektedir. Anmümkün olamıyor. Bu kapsamda, giderek cak meslek içi eğitim seminerleri şeklinde artan vakıf üniversitelerinde bu sorun daha yürütülen bu uygulamaların yeterli olduğuda büyüktür. Bunun sonucu mühendisliğin nu söylemek mümkün değil; daha da yayher alanında yetersiz projelerin yaygınlaştıgınlaştırılması ve yoğunlaştırılması zorunlu ğı, bunun da ülke açısından büyük bir kaygörünmektedir. Buna karşın son yıllarda nak israfına yol açtığı gözlenmektedir. Akademik yükselmelerin, mimarlık dı yönetimlerin, destek bir yana odalara karşı şında, yalnızca yayına dayandırılmasının tavrı düşündürücüdür. asarım sözcüğü İngilizcedeki design ve Fransızcadaki projeter sözcükleri karşılığı olarak kullanılmaktadır. Design sözcüğü Latinceden gelip, de+signare köklerinden oluşur, signare=işaret etmek demektir, signum=işaret kökünden türetilmiştir. Tasarımın sözlük anlamı bir plan ya da eskizi yapmak üzere zihinde canlandırmaktır; biçim vermek ya da üretilmek üzere zihinde canlandırılan bir plan ya da bir şeydir; bir sonucu hazırlayan adımların ortaya konulduğu zihni bir proje ya da şemadır (Bayazıt, 2008: 174). Dilimizde özellikle mimarlık ve güzel sanatlar alanında “tasarım” olarak yaygınlaştığı bilinmektedir. Başta mühendislik ve mimarlık olmak üzere tüm teknik eğitimde amaç uygun tasarım yapacak eleman yetiştirmektir. Bu da ancak yeterli bir eğitim alt yapısı ve öğretimle gerçekleştirilebilir. Yurtdışındaki seçkin örneklere bakıldığında tasarım eğitimi ağırlıklı olarak ilgili konularda yetişmiş uzman uygulayıcı teknik elemanların desteğiyle yürütülür. Özellikle ABD’de bunun örnekleri yaygındır; uygulamadan gelen seçkin teknik elemanların en üst düzey üniversitelerde, kontrat süresiyle sınırlı, doğrudan öğretim üyesi olarak istihdam edildiği durumlarla sıkça karşılaşılır. Ülkemizdeki dört yıllık yüksek öğretimde gerekli/yeterli tasarım bilgisinin verilmesi da, uygulamaya yönelik öğretim elemanı yetişmesini aksattığı düşünülmektedir. Bu bağlamda döner sermaye işletmeleri kapsamında yürütülen çalışmaların, uygulamadaki sorunların bilinmesi ve çözüm üretilmesi açısından son derece etkili olduğu ve özellikle alt kademedeki (araştırma görevlileri ve yardımcı doçent) öğretim elemanlarının yetişmesinde son derece yararlı olduğu bilinen bir gerçektir; bu açıdan bu tür uygulamaların daha da yaygınlaştırılmalı ve özendirilmeli. Ülkenin kalkınması/gelişmesi ağırlıklı olarak, tasarım yapacak nitelikli/yaratıcı teknik elemanlara dayanmaktadır. Bu bağlamda ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin de teknik elemanlarca geliştirilen/tasarlanan patentlerin belirleyici olduğu bilinmektedir. “Mühendisler çalıştıkları işi başarabilmek için yeni araçlar, nesneler, fikirler ya da işlemler üretmek zorundadır. Genellikle mühendislerin önlerindeki problemi çözebilmek için buluş yapmaları gerekmektedir. Bu nedenle yaratıcılık bilimin ve mühendislik eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Yaratıcılık, kültüre yeterince değer katabilecek yeterince yeni olanı yaşama geçirmektir… Uygulayıcı tasarımcılar ve aynı zamanda psikologlar tasarım için yüzlerce yaratıcılık tekniği geliştirmişlerdir. Gelişmiş ülkelerde mühendislik tasarımı öğrencilere uygulama ve kuramsal konular bütünleşik olarak verilir.” (Bayazıt, 2005). Buna karşın ülkemizin mevcut durumu hiç de iç açıcı değil. BILBAO.Puente Zubizuri (Campo Volantin), S.Calatrava,1998 (Foto: N. Bayazıt) Mühendislik eğitimi için gerekli alanların ve ortamın yaratılması gereklidir. Bunun anlamı bütün derslerin yaratıcılık prensipleri göz önüne alınarak geliştirilmesi gereklidir. Bu ders planlarının oluşturulması konusunda tamamıyla yeni bir yaklaşım gerektirir. Şöyle ki, ders planları, ödevler ve konuların öğretilme biçimlerinin değişmesi anlamına gelmektedir. Geleneksel olarak kabul edildiği gibi mühendislik tasarımı akışkanların analitik he BILBAO. Guggenheim Müzesi, F.O.Gehry,1997 (Foto: sapları, termodinamik, mekanik N. Bayazıt) vb hesapları değildir. “Tasarım düşürücüdür. Bu nedenle bütün dünyada firkarar verme mekanizması tarafından belirlenen enformasyonun teknik ve malarda çalışanlara verilen yaratıcılık eğititoplumsal açıdan geliştirilmesidir” (Ullman, mi, geniş ölçüde kabul edilmiştir. Öğrencilerin meslek pratiğinde başarı2003). Bütün mühendislik disiplinlerine uylı olmaları için yaşayarak deneyime sahip gulanabilecek tasarım araçlarının ve metotolmaları gerekir. Yaşayarak deneyimlenme larının geliştirilmesi konusunda daha çok ya stajlar sırasında ya da meslek pratiğinaraştırma yapılmasına konsantre olunması den gelen tasarım projeleri ile elde ediletavsiye edilmektedir”(Eagan ve diğ. 2002). bilir. Yukarıda söz ettiğimiz durumlar için Fiziksel sistemlerin artan karmaşıklığı aynı ekip halinde ve bireysel olarak uygulanazamanda yeni yeni yazılımların ortaya çıkbilecek geliştirilmiş yaratıcılık teknikleri varması nedeniyle yenilikçi tasarımları yapmak dır. ve ortaya koyabilmek için yeni ve daha koBunların içinden en başta yaratıcı problay anlaşılır araçlar gerekmektedir. lem çözme tekniği olan ve insanın bildiği bilgilere dayanan TRIZ’den söz edebiliriz. ÜRÜNLERİN MALİYETİNİN TRIZ’in en önemli özelliği güçlü bir metot %70’İ TASARIMLA BELİRLENİR olmasının yanı sıra, teknik enformasyon“Üniversite düzeyinde mühendislik eği lardan ve patentlerden hareket eden güçlü timi yaratıcılıktan uzak ya da ona karşı bir sistematik inovasyon aracı olarak, tasaolduğu deneysel araştırmalara dayanarak rımcıların düşünme süreçlerini güçlendirmeortaya konmuştur” (Cropley, ve Cropley, sidir. Altschuller adlı bir Rus bilim adamı 2000). Birçok firma yaratıcılığı yeniden tarafından bir milyon patent incelenerek keşfetti. Munroe’ya göre (1995) ürünlerin geliştirilmiştir. Bunun gibi tasarımı desteklemaliyetinin %70’i tasarımla belirlenir. Bu yecek ve yeni tasarımlara olanak verecek nedenle yaratıcı tasarım önemli bir maliyet binlerce yaratıcılık tekniği bulunmaktadır. ÖĞRETİMEĞİTİMİN HEDEFLERİ OLMALI