Katalog

Bilim Tarihi CBT 1450 /2 Ocak 2015 12 Osmanlılarda resim Osmanlı resmi ise, İslam resminin genel koşulları ve özellikleri üzerinde yükselmekle birlikte, hem kendine özgü bazı özellikler taşımış, hem de döOsman Bahadır nemsel bazı farklılıklar göstermiştir. [email protected] Osmanlı resmi her şeyden önce, İslam resminde o zamana kadar rastlanmamış bir biçimde gözsmanlılarda modern resim sanatının gelişelemcidir. Osmanlı sanatçıları, minyatürün yanı sıra memesinde dinin belirleyici bir etkisi oldu. kitap ressamlığına da yenilik getirerek surname, meKuran’da, Tevrat’ın yasaklaması gibi resmi açıkça yasaklayan bir hüküm olmamakla bir nazilname, hünername gibi yeni türler katmışlardır. likte, hadis ve fıkıh ulemasının yorumlarıyla resim ya Ancak bu yenilikler, Osmanlı resminin Batı’da gelisağı 9. yüzyılda kesinleşti. İslam dünyasında, yarat şen Rönesans resmine yaklaşmasını sağlayamamış manın ve biçim vermenin ancak ve sadece Tanrı’ya ve 16. yüzyıldan sonra da bazı kalıpların tekrarına ait olduğu düşünüldüğü için resimde veya heykelde düşülmüştür. Öte yandan Fatih döneminde görülen Batı etkisi, Fatih’ten sonra gelenekbiçim vermek de Tanrı’yı taklit sasel güçlerin sert tepkisiyle karşılaşayılıyordu. (Ancak ruhu olmayan rak önemini yitirmiş ve İran ve Arap varlıkların tasvirinde bir sakınca etkisi egemen hale gelmiştir. Daha görülmüyordu. Bitkiler ruhsuz sonra örneğin Levni’nin eserlerinde sayıldığı için resimlenebiliyordu. belirli bir Batı etkisi görülmekle birBitki ve çiçek motiflerinin İslam ve likte (kendisini yüzeysel bir şekilde Osmanlı sanat dünyasında yaygösteren anatomi ve perspektif dügın bir biçimde kullanılabilmesişüncesinin hissedilmesi) Osmanlı nin nedeni buydu). resmi, ortaçağ geleneğine bağlı kalAyrıca İslam inancına göre maya devam etmiştir. Tanrı suret almaz (onun biçimi Osmanlı resmi 18. yüzyıldan yoktur). Bu yüzden İslam sanatitibaren Batı’dan daha fazla etkiçısına, Tanrı’yı çağrıştıracak yüklenmeye başlamış, 19. yüzyılda ise sek değerlerin biçimsel olarak somodern resim, özellikle yüzyılın ikinmutlaştırılması yolu da kapalıdır. ci yarısından itibaren önemli sanatÖte yandan, Platon’un ideaçılarıyla kendisini ortaya koymuştur. lar teorisinin de İslam düşüncesinŞeker Ahmet Paşa ve Osman Hamde önemli bir etkisi bulunuyordu. di Bey gibi sanatçılar modern resim Platon’a göre bu evren bir imajlar evrenidir ve duyularımızla algıla Levni’den bir resim (18. yüzyı sanatının ilk ve önemli örneklerini sundular. 1882’de Sanayii Nefise dığımızı düşündüğümüz nesneler lın başlarından) Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi) gerçekte Tanrısal varlığın birer açıldı. II. Meşrutiyet döneminde ise yansımasından ibarettir. Bugün bizim dünyanın gerçek nesneleri olarak kabul etti ilk defa olarak öğretmen yetiştirmek amacıyla resim ğimiz nesneler, sadece “Tanrı yaratısı görüntüler” ve güzel sanatlar eğitimi görmeleri için Avrupa’ya olunca, İslam sanatçısı da Tanrı’nın yüceliğini ara öğrenci gönderildi. Doktor Nazım, 1909 yılında mak ve göstermek için ideaların soyut dünyasına 100 kadar Osmanlı öğrencisini Paris’e götürdüğü yönelebiliyor ve böylece İslam dininin temelleri üze sırada kendisiyle bir söyleşi yapan bir Fransız garinde resim yasağıyla çelişkiye düşmeyen bir soyut zetecisine, “Hatta dört öğrenci de Güzel Sanatlar ressamlık imkânı da doğuyordu. Ancak Tanrı’nın Fakültesi’ne kaydolmuş durumdadır” diyordu. Perspektif yöntemine ilişkin ilk girişimler, 15. yaratılarını kusursuz olarak resmetmek, “Tanrı’nın asrın ilk yıllarında İtalyan mimar F. Brunelleschi tagördüğünü görmeye kalkışmak” anlamına geliyorrafından başlatılmış ve daha sonra da diğer bilim du ki, bu da Tanrı’nın yüceliğine ve yetkinliğine orinsanları tarafından geliştirilmişti. Perspektif bilgisi tak çıkmak demekti. Osmanlı dünyasına ancak dört asırdan daha fazDolayısıyla dünyanın gerçekleri, hem zaten sadece “görüntü” olduğu, hem de kusursuz resmedi la zaman geçtikten sonra modern okullarda verilen lemeyeceği için perspektif düşüncesini doğuracak eğitimler aracılığıyla girebilmiştir. Osmanlılarda resim yapma ve sergileme üzeveya ihtiyaç haline getirebilecek bir gelişme olmadı. rine uygulanan baskılar ve perspektif bilgisinin Böylece bu üç temel etki, İslam resminin gelişeyokluğu, resim kadar, haritacılığın ve bugün teknik memesinin ana temellerini oluşturdu. Yani özellikle resim dediğimiz mühendislik disiplininin gelişimini canlı varlıklar başta olmak üzere nesnelerin tasvirde olumsuz yönde etkilemiştir. Mühendislikte teknik lerini yapmamak, fakat yapıldığında da tam veya resim, üç boyutlu mühendislik elemanlarının iki bokusursuz yansıtmaktan kaçınmak ve zaten bu dünyutlu olarak gösterilmesidir ve mühendislik eğitiminyayı genel olarak imajlar dünyası olarak kavramak de ve uygulamalarında çok büyük bir önem taşır. ve sunmak. Özgür ve modern resim, teknik resim ve harita Böyle bir resim anlayışının kaçınılmaz sonucu, olmadan, güzel sanatlar ile bilim ve mühendislik gerçeği gerçek olarak tanımlayabilecek öğelerin resimlerde kaybolması, nesnelere üç boyutluluk ve gelişebilir mi? OOOF OFF LİNE Tanol Türkoğlu [email protected] Perspektif bilgisi, yöntemi ve kuramının Osmanlı ülkesinde kullanılabilmesi için dörtyüz yıldan fazla sürenin geçmesi gerekti. Perspektif bilgisi olmadan modern resim, bilim ve mühendislik olabilir mi? genel görünüme derinlik kazandıran perspektif gibi anlatım araçlarının ve metotlarının aranmaması ve doğal olarak gelişememesi, orantısızlığın ve anatomi bozukluklarının ortaya çıkması olmuştur. Geriye renkler ve şemalar kalmış, resim de adeta sembol ve nakış bezemelerine dönüşmüştür. Sekiz Saniyede 2015 Gözlük, yüzük ya da saat gibi giyilebilir akıllı cihazlar, sanal gerçeklik, mobil ödeme yapıları, ev ya da otomobil ile entegre çalışan uygulamalar, fiziksel alışveriş anında dijital etkileşim 2015’te karşımıza çıkacak popüler uygulama alanları olarak görülmekte. OSMANLILARDA RESİM O Yeni bir yıl yeni umutlar, yeni beklentiler anlamına da gelmekte. Dijitalleşmenin her zamankinden çok daha süratle yaşamımıza girdiği bir dönemde (örn. ilk iPad 2010 yılında çıktı) yeni yıldan neler bekleyebiliriz? Öncelikle üzerinde durulan eğilimlerin başında giyilebilir cihazlar, nesnelerin interneti ya da akıllı aksesuvarlar adıyla anılan alandaki gelişmeler geliyor. Gözlük, yüzük ya da saat gibi temel aksesuarların akıllanmış ve dijital dünya ile entegre çalışan modellerinin yeni yılla birlikte daha geniş bir kesime ulaşacağı beklenmekte. Google’ın gözlüğüne de Apple’ın saatine de rakipler gelebilir. Akıllı telefonlarda sağlık, fitness gibi alanlara özgü uygulamaların yaygınlaşması bekleniyor. Buna ek olarak mobil ödeme imkânlarının da 2015 ile birlikte yaygınlık kazanması gündemde. Artık sadece bankalar değil, mobil cihaz üreticileri ve/veya GSM operatörleri de nerede ne harcadığımız konusunda bilgi sahibi olacaklar. Akıllı mobil cihazlar denildiğinde ev ile entegre çalışma uygulamaları da 2015 ile birlikte önem kazanacak. Böylece kişi evine giderken; ev bunu “bilecek” ve “gerekli hazırlıklara” başlayacak. Örneğin kapınızın önüne geldiğinizde kapının kilidi otomatik olarak açılabilecek. Bugün otomobillerde kullanılan bu model akıllı ev konsepti çerçevesinde evlerde de uygulamaya geçebilecek. Tabii burada klasik Türk kültürünün bariyerlerine takılma gibi bir durum var. Otomobillerdeki uygulamada, kapıyı kilitledikten sonra kapının kilitli olup olmadığını kontrol etmek Türk kültürüne ait güvensizlikten gelen bir özelliktir. Bu kontrolü yapmak kapının kilidinin açılması için gerekli olan eylemle aynı olduğundan, kontrol sonucunda kapı daima açılmaktadır. Benzer bir durum ev kapılarında da yaşanabilir. Otomotiv sektöründe internete ve dolayısıyla da sürücünün net üzerinde erişilmesini istediği bilgilere erişme imkânı veren araçlar giderek daha tercih edilir hale gelecek. 2015 ile birlikte sanal gerçeklik alanındaki uzun süreli geri kalmışlığın ortadan kalkması bekleniyor. Özellikle sanal gerçeklik için kritik olan kimi teknolojilerde son yıllarda yaşanan ucuzlama bu alanda önemli uygulamaların geliştirilmeye başlamasını sağladı. Facebook, Google gibi firmaların yatırım yapması da dikkatleri tekrar bu alanın üzerine çekti. Artık yerinizden kalkmadan üç boyutlu olarak dünya turuna çıkma imkânınız mümkün. İkinci ekran kullanıcıları, akıllı telefonlarını sadece birinci ekranın olduğu (sinema, tv vb) ortamlarda değil, her yerde kullanmak istiyor. Bu alışveriş süreci için de geçerli. Hal böyle olunca giderek daha fazla tüketici bir mağazaya girdiğinde mağazayla akıllı cihazı üzerinden etkileşime geçecek imkânlar bekliyor. 2015 bu beklentileri giderek daha fazla karşılıyor olacak. Öte yandan tüm bu gelişmelere bir tehdit oluşturacak husus da gündemde. Odaklanma sorunu. Artık tipik bir dijital yerlinin herhangi bir şeye odaklanmasının sekiz saniye sürdüğü belirtilmekte. Yani dokuz saniye olduğu kabul edilen bazı balıkların hafızası ile kıyaslandığında bir saniye daha az. Hal böyle olunca eskiden saatler olmasa bile dakikalar içinde gerçekleşen etkileşim o sekiz saniyenin içine sığdırılmak zorunda.