Katalog

www.iku.edu.tr BİLİM KÜLTÜR VE EĞİTİM Ekonomide neden döviz kıtlığı yaşanmıyor? Prof. Dr. Durmuş Dündar T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı T ürkiye ekonomisinde “2001 Krizi”nden sonra büyük bir döviz rezervi olmamasına rağmen ‘döviz kıtlığı’ yaşanmadı. Üstelik kriz sonrası ekonomi büyük ‘cari açık’lar verdi ama hiçbir şekilde döviz kıtlığı gündeme gelmedi. Hatta 2011 yılında 77 milyar dolar döviz açığı verildi. Bu rakam 2005 yılının toplam ihracatı kadardır. Ekonominin döviz cephesindeki bu iyileşme net hata noksan kaleminin gizli kahramanları[!] sayesinde olabilmiştir. İşte olayın perde arkası ve analizi Ödemeler dengesi bilançosu, yurtiçinde ve yurtdışında yerleşik ekonomik birimler arasındaki mal ve hizmet ticaretiyle ekonomik birimler arasındaki faaliyetleri gösteren bir bilançodur. Ödemeler dengesini ifade etmek üzere, ‘ödemeler dengesi’, ‘ödemeler bilançosu’ ve ‘ödemeler tablosu’ eşanlamlı olarak kullanılmaktadır. Ödemeler dengesi bilançosu; cari işlemler dengesi, sermaye hareketleri dengesi ve uluslararası resmi rezerv hareketlerinden oluşmaktadır. Ödemeler dengesinin borçlu ve alacaklı tarafları eşit olmak zorundadır. Bu tablonun eşitlik kuralını net hata ve noksan (NHN) kalemi sağlamaktadır. Ancak Net Hata Noksan kalemi eşitliğin yanı sıra bir başka işlevi yerine getirmektedir. Bu işlev ödemeler dengesinin kalemlerinde kendine yer bulmayan dövizlerin yansıdığı ya da sığındığı kalem ya da hesap olmasıdır. Ödemeler dengesi belli bir zaman diliminde gerçekleşen akımları göstermektedir. Bilanço, muhasebe de stok verilerini de gösterdiğinden son yıllarda ‘ödemeler bilançosu’ tanımını kullanmaktan kaçınılmaktadır. İktisatçıların genel görüşü bu yöndedir. Türkiye ekonomisinde ödemeler dengesi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından derlenmekte ve yayımlanmaktadır. Bankanın “İstatistik Genel Müdürlüğü, Ödemeler Dengesi Müdürlüğü” verilerine aylık olarak ‘Ödemeler Dengesi Analitik Sunum’ başlığında www.tcmb.gov.tr sitesinden erişilebilir. Benzer ödemeler dengesi verilerine Hazine Müsteşarlığı, Kalkınma Bakanlığı ve Ekonomi Bakanlığı’nın resmi internet sitelerinden de ulaşmak mümkündür. Türkiye ekonomisi ödemeler dengesinde net hata ve noksan (NHN) kalemine ilişkin on yıllık (2004 – 2013) dönem veri lerine bakıldığındaeskiye oranla büyük döviz hareketleri gözlenmektedir: Ekonomide belli bir dengenin oluştuğu on yıllık dönemde Net Hata YIL DEĞER Noksan 2004 + 838 milyon dolar kalemi top2005 1.964 milyon dolar lamda 20 2006 228 milyon dolar 2007 +517 milyon dolar milyar 888 2008 +3.011 milyon dolar milyon dolar 2009 +2.879 milyon dolar olumlu baki2010 +1.405 milyon dolar ye vermiştir. 2011 +9.433 milyon dolar 2012 +1.197 milyon dolar Üstelik aynı 2013 +3.800 milyon dolar dönemde ‘Küresel Kredi (Mortgage) Krizi’ ve Avrupa Birliği’nde de ‘Avro Krizi’ yaşanmıştır. Bu krizlerin önemi birincisinin dünya para ve sermaye piyasalarının içinde olduğu global kriz olmasıdır. Dünyada yaşanan likidite bolluğu ile Türkiye dış borçlanmada sorun yaşayabilirdi, olmadı. Yani küresel kriz, 2009 yılında 4.7 ve 2008 yılında 0.7 büyüme dışında fazla etkili olamadı. İkinci büyük ama bölgesel krizin (ABAvro Krizi) önemi Türkiye’nin ihracatıyla yakın ilişkisiydi. Çünkü Türkiye ekonomisi ihracatının yaklaşık yüzde 40’ını AB ülkelerine gerçekleştiriyordu. Bu kriz 2005 yılında 100 milyon doları aşan Türkiye ihracatının hem küresel kriz ve hem de ABAvro Krizi nedeniyle 2009 yılında 55.6 milyar dolar gerilemesine neden oldu. Ancak 2010 yılında yeniden yükselişe geçen ihracat 2013 yılında 151.8 milyar dolarla yoluna devam ediyor. Bu yıl ise 165 milyar dolar ihracat bekleniyor. On yıllık dönemin sonunda yeniden toparlanan Türkiye ekonomisi 2013 yılında yüzde 4 büyüme ve Net Hata ve Noksanda 3.8 milyar dolar ile olumlu gelişimini sürdürdü. Bu dönemin Net Hata ve Noksan kalemini finanse eden mal ve hizmet sektörleri şunlardı: 1 – Turizm Sektörü, 2 – Alternatif Turizm Sektörü, 3 – Komşularla Ticaret ve Kuzey Irak, 4 – Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri, 5 – İşçi Gelirleri (İşçi Dövizleri), 6 – Bavul Ticareti (Laleli Sektörü), 7 – Yurtdışı Yatırımları, 8 – Servet Transferleri, 9 – Özel Döviz Gelirleri’dir. Net Hata ve Noksan kalemini finanse eden mal ve hizmetler sektörleri gerçek ticari işlemler sonucu Türkiye’de kalan döviz gelirleridir. Kimi zaman (), kimi zaman da (+) bakiye veren net hata ve noksan (NHN) kaleminde son 2013 YILI NET HATA VE NOKSAN 2014 YILI NET HATA VE NOKSAN 10 yılın toplamda 20.8 DEĞERLERİ (AYLIK) DEĞERLERİ (AYLIK) milyar dolar bakiye Ocak + 18 milyon dolar Ocak + 2.319 milyon dolar vermesinin nedeni Türk Şubat 1.983 milyon dolar Şubat + 1.995 milyon dolar Mart 1.854 milyon dolar Mart + 2.347 milyon dolar Kambiyo Rejimindeki Nisan 579 milyon dolar Nisan 1.118 milyon dolar liberal düzenlemeler ve Mayıs + 1.214 milyon dolar Mayıs + 743 milyon dolar milli gelirin artışıdır. Bu Haziran 1.768 milyon dolar Haziran 1.408 milyon dolar dönemde GSYH 304.9 Temmuz + 2.085 milyon dolar Temmuz + 1.993 milyon dolar Ağustos + 2.488 milyon dolar milyar dolardan 820 bilir. Türkiye ekonomisinde net Eylül + 2.659 milyon dolar milyar dolara yükselmiş Ekim 1.187 milyon dolar hata ve noksan kalemindeki ve yasalarla döviz ile Kasım + 1.093 milyon dolar döviz hareketleri ve gelişmedövizli işlemlere özgürAralık + 1.614 milyon dolar leri konusunda 2010 yılında lük verilmiştir. Ayrıca İstanbul Kültür Üniversitesi, EkonomiFinans komşu ülkelerdeki siyasal rejim sorunları Uygulama Merkezi’nin (EKOMER) hazırlaTürkiye’ye olumlu olarak yansımıştır. dığı araştırma raporunun son üç paragraNet Hata ve Noksan kalemindeki bu fında yer alan yorum, Net Hata Noksanın olumlu havanın oluşmasında öncelikle ihraanlam ve önlemini çok açık ifade etmektecat bedeli dövizlerin yurda getirilmesinde dir: “Dünyanın her yöresinde kazanç sağlazorunluluk koşulunun kaldırılması (2008) yan Türk girişimcisi ve emekçisinin zaman birinci derecede etkendir. Hizmet sektörlezaman anayurduna gönderdiği dövizlere rinin birçoğunda zorunluluk bir yana ‘dövizlerin beyanı’ bile gerekli değildir. Bazı karşı olumlu yaklaşımda bulunulmalıdır. sektörlerde döviz girdilerinin tahmini (bavul O dövizlerin iktisat literatüründe, kaynağı ticareti ve turizm sektörü) hesaplanma yön belirsiz paralar hesabında yer alması kıytemi de sapmalara neden olabilmektedir. metini ve saygınlığını yitirmesi anlamına İşçi gelirleri (işçi dövizleri) gibi düşük de gelmez. Bilakis cari açığın finansmanına ğerdeki girdilerin aslında çok daha fazla olumlu katkı sağlamaktadır. Dış ekonomik ilişkilerin görünmeyen kaolduğu dünya finans kuruluşlarınca kabul lemlerinden oluşan ‘döviz gelirlerini’ yurda edilmektedir. Örneğin döviz havalelerinde getirme zorunluluğu 1983’te kaldırılmıştır. 300 milyar doların üzerinde işlem yapan 2008 yılında ise son değişiklikle tümüyle itWestern Union’a karşı gerçek para harekethalat ve ihracatta libere edilmiştir. Kambiyo lerinin bir misli olduğu ileri sürülmektedir. Mevzuatı’nda bu konuda zorunluluk ve Ödemeler dengesi Net Hata ve Noksan yaptırım bulunmamaktadır. Yurtdışı döviz kalemini eşitlemek üzere kullanılan bu kagelirlerini sağlayan gerçek ve tüzel kişilerin lemin asıl işlevi (+) bakiye verdiği yıllarda aynı zamanda cari açığı da finanse etme Türk Vergi Mevzuatı karşısında yükümlülüksidir. O nedenle de Net Hata ve Noksan leri bulunmaktadır. Bu durumda Net Hata kalemi için kaynağı belirsiz ya da şaibeli ve Noksan kaleminin değeri ise, ekonomik dövizler tanımlaması son derece haksız ve siyasi konjonktür ile dövizlerin sahiplerive yanlış bir değerlendirmedir. Dövizlerin nin kararına göre pozitif ya da negatif bavarlığı kadar bir ticari işlemden oluştuğu kiye verecektir. Net Hata ve Noksan’ın kaynakları da doğrudur. Hatta bazı yıllarda Merkez konusunda ‘şaibe duymak’ gibi kavramlaBankası’nın belirlediği miktardan fazla olrın kullanılması gerçeği yansıtmadığı gibi duğu da ileri sürülebilir. Kimi zaman oluşan Türkiye ekonomisinin saygınlığını da etkile(–) bakiye Net Hata ve Noksan bu kalemde mektedir. Bu sebeple de bu konuda özelçift yönlü hareketliliği göstermektedir. likle kamuoyunu etkileyen ekonomi köşe Türkiye’ye kaçınma şeklinde (İran amyazarlarının daha duyarlı ve dikkatli davbargosu gibi) ya da kayıt formalitelerine ranmaları gerekmektedir. Hiçbir mal ve hizzamanı olmadığı için (Suriyelilerin servetlemet üretilmeksizin yabancıların Türkiye’ye ri) gelen dövizler ve servetler hatırı sayılı habağış yapmaları elbetteolamayacağına cimdedirler. Bu durumu 17 – 25 Aralık ve daha sonraki sınırlarımızdaki gelişmelerden göre Net Hata ve Noksan’ın kaynağı gersonra Net Hata ve Noksan’a aşağı yönlü çek finansman faaliyetleridir. Söz konusu dövizlerin yurda getirilmesi hareketlerde görmek mümkündür. ise mal ve hizmeti talep eden kişilerin terciSon iki yılın aylık Net Hata ve Noksan hidir. Mevcutta hiçbir zorlama hükmü olmanoksanları değerleri ile o günlerdeki siyasal dığı sürece bu böyle devam edecektir. ortamın kıyaslanması bu konuda fikir vere Fazıl Say Resital İyi ki Doğdun Fazıl 14 Ocak 2015 Saat: 19.00 Oditoryum ve Sanat Merkezi AKINGÜÇ Ataköy Yerleşkesi, 34156 Bakırköyİstanbul / 0212 498 41 03 Etiknlik biletleri Biletix tarafından satılmaktadır. Çağrı Merkezi: 0216 556 98 00