Katalog

18 Cumhuriyet tarihi KURTULUŞ’TAN KURULUŞ’A III Kasabada (Turgutlu) aydınlanmadan sağlığa, tarımdan ticarete... Salih Özbaran, [email protected] Açılan yolların, kurumların ve konutların aydınlatılması hiç de kolay bir iş değildi. İl Meclis tutanaklarındaki kayıtlardan ve dönemin İzmir gazetelerinden yararlanarak elektriğin Turgutlu’daki macerasını özet olarak şöyle verebilirim: Turgutlu Belediyesi’ne ilçeyi aydınlatma imtiyazı 1930 yılında verildi. 1931 yılına ait Anadolu gazetesinde çıkan bir habere göre de, kasabanın “fenni şeraiti haiz [modern koşulları taşıyan] elektrik projesi yaptırılması” işine Belediye el atmış, başkanlığın verdiği ilanda, 12 Aralık 1931 tarihinden itibaren 21 gün müddetle ve kapalı zarf usulüyle münakasaya [eksiltmeye] konduğu bildirilmiş, işi üslenecek olanların Belediye’ye başvurmaları istenmişti. Bundan sonraki yıllara ait olan ve elde ettiğim bilgilerin özeti şöyle: 1932 yılında bir çırçır fabrikasında üretilen elektrik bazı kurum ve evlere verilirken Turgutlu’da aydınlanma 200 elektrik ve 300 gaz lambasıyla yapıldı. Söz konusu yılda kasabada dört telefon santralı ile 22 tanesi merkezde olan 43 telefon makinesi bulunmaktaydı. Hat uzunluğu 229 km idi. 1937 yılında elektrik santralının açılışı yapılmış, 1938’de de elektrik fabrikasının temellerinin atılacağı bildirilmişti. Anadolu’nun 6 Temmuz 1937 tarihinde “Turgutlu ışık meselesi hallediliyor” başlıklı özel haberindeki ayrıntı bizleri biraz daha aydınlatmaktadır. Suyun eski yöntemlerle kasabaya getirilmesinin tarihi şüphesiz ki biraz gerilere gidiyor. Osmanlı döneminde Irlamaz Çayı’nın yatağı üzerinde sızıp toplanan, sonra dinlendirilen ve oradan künkler aracılığıyla şehre ulaştırılan suyun tarihçesi değildir buradaki konumuz. Cumhuriyet’le birlikte peşine düşülen ve zamanla elde edilen sağlıklı suyun ulaştırılmasıyla ilgili bazı bilgiler aktarmaktır. Öncelikle, 14 Teşrinievvel (Ekim) 1927 tarihli Anadolu gazetesinin haberini yansıtayım: Su meselesi hükümet kurulalıdan beri çok önemli meseledir; ekteki fotoğrafta görüldüğü üzere, Irlamaz Çayı menbaından gelen su “fenni tertibatla sıhhi bir hale getirildikten sonra” Selvili Tepe’de is’ad edilecek (yukarı çekilecek), oradan şehre verilecektir. Ancak 60 bin lira bütçesi olan belediyenin bu işi halletmesi mümkün değildir. Ama kaymakamın “hayırkâr” girişimi ve halkın “takdirkâr” yardımıyla ürün satışlarından alınacak yardım 150.000 lirayı bulmuştur ve bu para kasaba Ziraat Bankası’na yatırılmak üzeredir. İlgili AYDINLANMA 1932 yılında bir çırçır fabrikasında üretilen elektrik bazı kurum ve evlere verilirken Turgutlu’da aydınlanma 200 elektrik ve 300 gaz lambasıyla yapıldı. kanun, Dahiliye Vekâleti’nden çıkmıştır. Aynı gazetenin 6 Ağustos 1931 yılına ait bir haberi temiz suyun Kasaba’ya yaklaşmakta olduğunu müjdelemektedir. İzni sona eren Turgutlu Kaymakamı Haşim Şerif’in zaman kaybetmeden giriştiği işlerden birisi su sorunu olmuştur. Proje, Nafia Vekâleti’nce onaylanmıştır ve yakında şehir içinde boru döşeme (ferşiyat) işine girişilecektir. Ancak bu iş kolayca gerçekleşmeyecektir. Nihayet 1937 yılındaki Anadolu haberinden öğrendiğimiz kadarıyla, umut sürmüştür, hedefe yaklaşılmıştır: Belediye reisimiz B. Cevdet Öktem’in kasaba suyu üzerindeki çalışmasından halk çok memnundur. Valimiz de alakadar olarak Projesinin yapılması için Amerika’da tahsil gören Mühendis B. Hasan Halet’i tavsiye etmiş ve o da bu işi deruhte eylemiştir [üslenmiştir]. 1938 yılına ait İl Meclis tutanaklarından anladığımız kadarıyla su tesisatının yapımı tamamlanmış, çabalar bu Cumhuriyet kentinde halkı temiz suya kavuşmuştur. Genelde Kurtuluş Savaşı’nın yokluklar içindeki manzarası ve ardından kasaba yangınının görüntüsü düşünüldüğünde başa çıkılması gereken sağlık sorunun ne denli derin olduğunu hayal etmek hiç de zor olmamalıdır. İlaç, hekim, hemşire eksikliği yanında ölümcül ve salgın hastalıklar Türkiye Cumhuriyeti’nin devraldığı mirasın ne denli kötü ve başa çıkılması gereken engellerin ne kadar çetin olduğunu göstermektedir. Ancak kasabalılar kararlıydılar; sağlıksız koşulların ve hastalıkların hakkından gelmeye azmetmişlerdir. Kısa bir kronolojik özetle durumu ortaya koymaya çalışayım. Şüphesiz ki hastane ve eczane olmazsa olmazlardandı. 1924 yılında Reis Cemal Bey’in yardımıyla üstü Belediye olan bir eczane yapılırken, ertesi yıl vilayet merkezinden bir hastane yapımı için 2.000 liralık ödenek istenmişti. (Anadolu, 16 Nisan 925). 1926 yılında vilayette Sıhhiye ve İdare Encümeni’ne kasabadan Abbas ve Mustafa Arif beylerin seçilmiş olması, kasabadaki sağlık sorunlarına merkezin dikkatinin çekilmesi bakımından önemli sayılmalıdır. Kasabada 19261927 yıllarında 10 yataklı revirin varlığı, daha sonra da oranın Belediye’ye devriyle 15 yataklı hastaneye dönüştüğü bilinmektedir. Çoğu zaman dar kalan bütçelerin çok önemli sorun sayılan sağlıktaki beklentilere cevap vermesi her zaman mümkün olamamıştır. Manisa 1930 yılı sağlık bütçesinde yeterli ödenek bulunmadığı için Turgutlu’ya hastane inşası önerisinin reddedilmesi buna bir örnek sayılmalıdır. Ama eldeki olanaklar, azimli çabalar sonuç vermiş, kasaba salgın hastalıklara karşı savaşmıştır. 6 Ağustos 1931 tarihli Anadolu gazetesi “Kasabada Sıtma” başlığı altında verdiği haberde, kentte o yıl neredeyse salgın hale gelen bu hastalıkla mücadelede “Kasaba sıtma mücadele tabibi ve maiyeti sıhhat memurları”nın geceli gündüzlü çalıştığını, halkı muayene ettiğini ve durmadan kinin sağladığını, 52 köyün düzenli biçimde dolaşıldığını, böylece binlerce halkın tedavilerinin yapıldığını belirtmektedir. Doktor Cemil Bey’in, sağlık memurları Sabahattin, Şükrü, Nuri ve Süleyman beylerin çabaları, çocuklar için gösterilen itina, hastalıktan korunmaları yolundaki uyarıları ve Kaymakam Haşim Şerif Bey’in gerekli birimlere verdiği talimat övülmektedir. K. İlhami’nin 14 Kasım 1932 tarihli Anadolu’da yayınladığı “Kasaba Mektubu”nda Belediye’nin 30 yataklı bir hastanesi olduğu ve muhtaç kişilerin orada tedavi gördükleri bildirilmiştir. Aynı tarihte ilçede dört tanesi resmi, üçü serbest çalışan yedi hekimin, bir diplomalı Belediye ebesinin bir de uzmanlık diploması almış ebenin, bulunduğu Manisa Vilayet Hakkında Mecmua’da kayıtlıdır. 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda kibrit gibi basit bir şeyi bile üretemez durumdaydı. Ancak 1930’lu yılların ortalarına gelindiğinde fabrikalar tekstil ürünleri, şeker, kâğıt ve çimento üretiyordu. Kasabanın sanayi mallarını üretebilecek potansiyeli vardı; Osmanlı asırlarından devreden, hatta daha eski çağlardan beri kullanılan çok verimli topraklarının bahşettiği başta çekirdeksiz (kuru) üzüm, sonra da pamuk ve tütün olmak üzere pek çeşitli ürünleri vardı. Böyle bir zenginlik onu sadece tarım ve sanayide yüceltmeyecek, fiziksel genişliğin yakalanmasında, kültürel değişimin gerçekleştirilmesinde, okulların yapılmasında, kısacası çağı yakalamasında baş aktör olmuştur. Başka türlü ifade etmem gerekirse, kasabada Cumhuriyet’in temelleri halkın özellikle bağcılıktan sağladığı gelirlerin çok büyük katkılarıyla atılabilecekti. İklim değişikliklerinin ve bazı hastalıkların verdiği zararlara karşın üzüm kasabanın yerel bütçe kaynağı olmuştur. Tütün, üretimindeki tüm güçlüklere ve piyasa oyunlarına rağmen diğer bir gelir kaynağı sağlamıştır. Pamuk, bazı yıllarda Manisa il sınırları içindeki üretimin başını çekebilecek düzeye getirilebilmiştir. Kasabanın ürün çeşitliliği tartışılmayacak kadar zenginlik içermiştir.. Burada ayrıntılarına girmek istemediğim bankacılık (özellikle Ziraat ve Esnaf ve Ahali) sektörünün kredi destekleri, Ticaret Odası’nın sorumluluğu ve kooperatifçilik girişimleri, tarımsal gelirlerin artması yönünde çok önemli katkılar sağlamışlardır. Bu arada, kimi fabrika ve işletmelerin kül olan bir kasabada sıfırdan başlayan etkinlikleriyle ortaya koydukları sanayi ve ticari canlılığı anmadan geçmek mümkün değil. (Bir sonraki yazım ile özetleyerek yansıttığım konuyu tamamlayacağım). TARIM, SANAYİ VE TİCARET TEMİZ SU PEŞİNDE SAĞLIK