Katalog

12 Bilim Tarihi CBT 1436 /26 Eylül 2014 Aydın Sayılı Aydın Sayılı, su mühendisi olmak istiyordu. Fakat Atatürk ona tarihçi olmasını önerince bilim tarihine yöneldi ve ülkemizin ve dünyanın ilk bilim tarihi doktoru oldu. OOOF OFF LİNE Tanol Türkoğlu tanolturkoglu@gmail.com Osman Bahadır bahadirosman@hotmail.com A tatürk, 1933 yılında Ankara Erkek Lisesi’nin tarihcoğrafya grubu bakalorya sınavına girmişti. Bir rastlantı eseri olarak Sayılı’nın (d.1913) sınavını bizzat Atatürk yaptı ve bir saat yirmi dakika süren bu sınav boyunca ona çeşitli sorular sordu. Atatürk’ün sorduğu sorular arasında, Osmanlılar döneminde Volga Nehri ile Don Nehri’ni birleştirme girişiminin siyasi ve ekonomik değeri, Sovyetler Birliği’nin kurulmasında Türkiye’nin yapmış olabileceği etki ve Timur ile Bayezit arasındaki savaşın nedeni gibi sorular da bulunuyordu. Sınav bittikten sonra, Sayılı’nın verdiği yanıtları çok beğenen Atatürk ile Sayılı arasında şu konuşmalar geçti: “Aferin Aydın. Sen ne olmak istiyorsun?” “Su mühendisi Paşam.” Aydın Sayılı ve George Sarton “Herkes su mühendisi olabilir. Seni tarihçi yapalım, ne dersin?”. “Ailece böyle bir karar verdik. Bunu değiştirmek için anne ve babamın onayını almam gerekiyor Paşam”. Çocuğun bu yanıtı Atatürk’ün çok hoşuna gitmişti. “Aferin, bravo Aydın! Peki, onlarla görüş, benim teklifimi de söyle, gel Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey’e kararını bildir.” Aydın salondan çıkınca Atatürk, Reşit Galip Bey’e dönerek; “Bravo bu çocuğa. Şimdiden hoca olmuştur. İnsan ona güvenerek bir ortaokula öğretmen gönderebilir. Bu çocuğu takip edelim.” Aydın Sayılı’nın daha sonraki görüşmesinde Bakanlık, bilim ile tarihi bir araya getiren bir dal olarak henüz yeni kurulmuş olan bilim tarihinin Sayılı’ya daha iyi geleceğini düşündü ve ona bu öneriyi iletti. Sayılı’nın da bu öneriye sıcak bakmasıyla, onun yaşamını belirleyecek olan bilim tarihçiliği süreci başlamış oldu. Yurtdışı öğrenimi için açılan sınavı kazanan Sayılı, bilim tarihi öğrenimi görmek üzere ABD’ye gitti. Sayılı, ABD’de 1934 yılı baharında Harvard Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi’ne kaydını yaptırdı. Bu fakültede birinci yılda temel bilimler VER ELİNİ HARVARD ve ikinci yılda da fizikle ilgili dersleri izledi ve üçüncü yılın ilk sömestrisinin sonunda da fizikten master derecesini aldı. Bundan sonra da bilim tarihi eğitimine başladı. Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi bölümünün başında, bu disiplinin kurucusu olan George Sarton (18841956) bulunuyordu. Sarton, ortaçağ İslam uygarlığındaki bilimsel çalışmalara ve bunların Batı bilimine olan etkisi konusuna büyük bir ilgi duyuyordu. Çok yetenekli bilim insanları tarafından yetiştirilen Sayılı, “İslam Dünyasında Bilim ve Eğitim Kurumları” başlığını taşıyan tezini tamamladı ve 2 Mart 1942’de bilim tarihinde doktora derecesini aldı. Bu doktora, Harvard Üniversitesi’nde Sarton’ın yönetimi altında ve çok büyük olasılıkla dünyada da yapılmış ilk bilim tarihi doktorasıydı. Aydın Sayılı 1943’te Türkiye’ye döndü ve Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Felsefe Enstitüsü’nde “ilim tarihi ilmi yardımcılığı”na atandı. Sayılı, 1946 yılında doçent ve 1952 yılında da bilim tarihi profesörü oldu. Türkiye’de ilk bilim tarihi kürsüsü, 25 Nisan 1955’te Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü içinde kuruldu ve 31 Mayıs 1955’te Aydın Sayılı buraya kürsü profesörü olarak atandı. Böylece bilim tarihi, dört yıllık eğitim veren ve araştırmacı yetiştiren akademik bir dal haline geldi. 1982’de emekli olan Aydın Sayılı, 1983 yılında Atatürk Kültür Merkezi başkanlığına getirildi ve 1993’teki ölümünden bir ay öncesine kadar bu görevini yürüttü. Aydın Sayılı yayımladığı çok sayıdaki kitap ve makalelerinde özellikle İslam ve Türk dünyasındaki bilimsel gelişmelerin tarihi üzerinde durdu. Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir adlı kitabı (1948) onun temel eserlerinden biridir. Bu kitaba Isis dergisinde bir tanıtma yazısı yazmış olan Richard Nelson Frye, kitabı, orijinal düşünce ürünü ve düşünceyi kamçılayıcı bir eser olarak nitelemiştir. Sayılı’nın başyapıtı olarak sayabileceğimiz ve doktora tezinin devamı niteliğindeki The Observatory in Islam and Its General Place in the History of the Observatory (1960) ise kısa bir süre içinde uluslararası temel bir kaynak haline geldi ve 1981’de ABD’de, 1995’te de Kuveyt’te yayımlandı. H. Floris Kohen, The Scientific Revolution: A. Historiographical Inquiry adlı kitabında (1999), Sayılı’nın bu kitabında ortaya koyduğu görüşlerini karşılaştırmalı olarak incelerken, onun sorunları ele alış biçimine hayran kaldığını söylüyordu. Aydın Sayılı, 1966’da, Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp ve 1973’te de Copernicus and His Monumental Work (Kopernik ve Anıtsal Yapıtı) adlı eserlerini yayımladı. Aydın Sayılı’nın Farabi ve Türk dünyasındaki bilim üzerine de çok sayıda kitabı ve makalesi bulunmaktadır. Remzi Demir Melek D. Gökdoğan; Aydın Sayılı, Atatürk Kültür Merkezi yayını, Ankara 2008. 1999’da kurulmuş olan Çinli eticaret şirketi Alibaba, ABD’de geçtiğimiz günlerde halka arz edildi ve 168 milyar dolarlık bir şirket haline geldi. Alibaba Ve Taobao Köyleri Alibaba’yı en kolay tarif etmenin yolu “Amazon ve eBay’in Çin versiyonu” demek olacaktır. 1999’da kurulmuş olan eticaretin uzak doğudaki fenomen oluşumu (artık bir şirketler grubu) 19 Eylül Cuma günü ABD’de bir dünya rekoru kırarak halka arz edildi. Hisse değeri 68 dolar fiyatı ile yapılan 20 milyar doların üstündeki halka arzın sonucunda şirketin değerinin 168 milyar dolar düzeyinde olduğu da kâğıt üstünde belirlenmiş oldu. Bir ingilizce öğretmeni olan Jack Ma tarafından kurulmuş olan Alibaba’nın bugünkü yapısı genel hatlarıyla şöyle: • Alibaba’nın eBay muadili sitesinin adı TaoBao, milyarın üzerinde ürün sunmakta dünyanın en çok ziyaret edilen ilk 20 web sitesinden biri. • Markaların doğrudan satış yaptığı diğer bir eticaret siteleri Tmall. • Bir diğer önemli siteleri, firmalar arası eticaret hizmeti sunan (B2B) alibaba.com sitesi • 1688.com; alibaba.com’un Çin dahilindeki muadili • Alipay; Paypal benzeri ödeme sistemi altyapısı. 2014 yılında 623 milyar dolarlık para transferi Alipay üzerinden gerçekleştirildi • Aliyun; Amazon’un bulut hizmetlerinin muadili. Yıllık cirosunun 100 milyon doların üstünde olduğu tahmin ediliyor. • Juhuasuan; belli bir süre için süper indirimli fiyatlarla satış yapan web sitesi Öte yandan Alibaba, gerek K. Amerika’da, Avrupa’da gerekse de dünyanın başka pek çok bölgesinde özellikle eticaret ve mobil uygulamalar alanında yatırımlar yapmakla da tanınıyor (Tango, Fanatics, Kabam, Shoprunner, Singapore Post vd). Alibaba’nın Çin’in sosyal hayatına da ilginç katkılarda bulunduğu tespit edilmiş durumda. Eskiden hayalet şehir kıvamındaki pek çok kasabanın Alibaba siteleri üzerinden tüketiciden tüketiciye alımsatım işlerini internet üzerinden yapmaları sayesinde yeni bir hayat bulduğu tespit edilmiş durumda. Bunlara TaoBao köyleri deniyor. Koca bir köyün, semtin ya da kasabanın bilgisayarın başında sabahtan akşama kadar gelen siparişlerle ilgili paketleme ve kuryeleme işi yaptığını hayal edin. Bu biraz da Çin’in perakendecilik anlayışının kültürel anlamda farklı özelliklere sahip olmasıyla ilgili. Çinlilerin Avrupa’daki gibi sokak sokak, ABD’deki gibi AVM’lere giderek alışveriş yapma kültürleri yok. O nedenle internet üzerinden alış veriş patlamış durumda. Alibaba’nın perakendeye yönelik web sitelerinde 250 milyonun üstünde aktif alıcı, 8 milyonun üzerinde ise aktif satıcı olduğu söyleniyor. 2013 yılında, Alibaba’nın açıkladığına göre, toplam 12.7 milyar işlem gerçekleştirilmiş. Bu da günde 34 milyon işlem demek. Yararlanılan Kaynak: