Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) BİLİM TARİHİ Yapay yasaklamalar çoğunlukla süreçlerin yeraltına geçip, oradan devam etmesine neden oluyor. Internet ya da dijital dünya da bir istisna değil. Bilim nasıl yol gösterir? Bilimin insanlığa yol gösterebilmesi için sadece bilimsel bilgi üretmek yetmez, yöneticilerin ve toplumun bilimsel düşünebilme becerisini de kazanması gerekir. uPROXY İle Omuz Omuza Internet erişiminin sıkı kontrol edilir hale gelmesine ramak kala, dünyada bu tür yasaklamaları boşa çıkaracak çeşitli teknik çözümler de üretilmekte. Türkiye Youtube Yasağı döneminde bu teknik çözümlerin bir kısmını öğrenmek zorunda bırakıldı. Bu çözümlerin başında VPN denilen bir modeli kullanmak geliyor. Buna göre diyelim ki Türkiye’de, yasal sınırlamalara tabii bir internet hizmet sağlayıcısı firma üzerinden internete erişmek istiyorsunuz. Bunun için önce belli bir web sitesine gidiyorsunuz. Bu siteden asıl gitmek istediğiniz siteye erişiyorsunuz. Asıl gitmek istediğiniz siteye erişiminiz yerel internet firması tarafından kaydedilemiyor. Böylece siz o gün sadece o “belli bir siteye” (VPN sitesi) gitmiş görünüyorsunuz. Konu şöyle bir metaforla da açıklanabilir: Diyelim ki sokağa çıkmanız yasak. Sokağa çıktığınızda nereye gidip ne almak istiyorsanız birisi sizin yerinize oraya gidip, onu alıyor ve size getiriyor. Görüntüde siz evden çıkmamış durumdasınız ama dışarıya çıktığınızda yapmak istediklerinizi yapmış oldunuz. Bu modeldeki en kritik husus VPN hizmeti veren o web sitesinin kendisine erişimin engellenmesi ya da sınırlandırılması (yani sizin yerinize dışarı çıkan kişiyle de iletişiminizin engellenmesi). Böyle bir durumda bir başkasını (VPN sitesi) bulmak durumundasınız. Geçen Ekim ayında Google’un açıkladığı alternatif model bu riski dikkate alarak geliştirilmiş gibi görünüyor. uProxy adı verilen ve henüz geliştirme aşamasında olan bu modele göre sizin dışarı çıkmanızı sağlayacak web sitesinin belli bir sabit adres olması gerekmeyecek. Hal böyle olunca da sizi dışarı çıkaracak sitenin tespit edilip engellenmesi mümkün olmayacak. Google’un finansal olarak desteklediği ve aslında Washington Üniversitesi’nde geliştirilmekte olan bu yazılımın temel özelliği, son dönemin revaçta eğilimi olan “sosyal”leşmeyi dikkate almış olması. Buna göre sizi dışarı çıkaracak kişiyi siz kendiniz buluyorsunuz. Yani bu dışarı çıkmak isteyenlere destek veren ve böylece de adresi belli bir web sitesi olmayacak. Daha ziyade sizin Facebook, Twitter vb. sosyal medyadan tanışmış olduğunuz bir kişi olacak. Diyelim ki o kişi internet kısıtlamalarının olmadığı bir yerde yaşıyor ve sizin gibi uProxy kullanıyor. Sizin internete çıktığınız bilgisayar ile o kişinin internete çıktığı bilgisayar arasında özel bir bağlantı kurulacak ve siz o kişinin internet bağlantısı üstünden internete erişeceksiniz. Bağlantı kurduğunuz bilgisayar, engellenme potansiyeli olan bir adres yerine sıradan bir internet kullanıcısına ait olacağından engellenmeyecek ya da gözlenen trafiğinizde kayda değer bir şey olmayacak. Ancak siz o noktadan dışarıya, özgürlüğe kavuşmuş olacaksınız. Dikkat edilirse burada, dışarı çıkış imkanı veren o güvenilir kişi en önemli unsur haline geliyor. Eğer bu altyapı suistimal edilirse, bu kez yağmurdan kaçarken doluya tutulmak söz konusu olabilir. Nasıl mı? Örneğin o güvenilir kişinin internet trafiği dinleniyor olabilir. Böylece sizin internet erişiminiz de o kişi üzerinden kayıt altına alınır. Ya da güvenilir kişi kisvesi altına girecek kişiler sizin nereye eriştiğinizi izlemeye başlayabilir. Yapay yasaklamalar çoğunlukla süreçlerin yeraltına geçip, oradan devam etmesine neden oluyor. Internet ya da dijital dünya da bir istisna değil. B Osman Bahadır [email protected] CBT 1405 12 /21 Şubat 2014 ilim (ve teknoloji) dünyamızı sadece günümüzde deBilimsel bilgi, ABD’de veya dünyanın başka bir ülkeğil, binlerce yıldan beri biçimlendiriyor. Çeşitli sosyal sinde de üretilmiş olsa, insanlığın tarihsel birikiminin eseve ekonomik sistemlerin doğuşunda ve yok olmasın ridir, tüm insanlığın malıdır ve geleceğin insanlığına mida teknolojinin çok büyük bir rolü oldu. Sadece iki örnekle rastır. Bu bilgi, nasıl ve kimler tarafından kullanıldığından yetinirsek, ateşli silahlar teknolojisi geliştirilmemiş olsay bağımsız olarak, bizim temel hazinemizdir. dı, kapitalizm kurulamazdı, kurulsa da yaşayamazdı. ElektFakat biz onun kötüye değil, iyiye kullanılmasından da rik teorisi ve teknolojisi olmasaydı, kapitalizm bugünkü sorumluyuz. Bunun yolu da, sadece bilimsel bilginin değil, dinamizmine, yaygınlığına ve etkinliğine asla ulaşamazdı. aynı zamanda bilimsel düşüncenin, bilimsel bakış açısıBilim ve teknoloji bundan sonra da toplumları biçim nın da yaygınlaştırılmasından geçmektedir. Çünkü doğalendirmeyi sürdürecek. Buna hiç şüphe yok. Fakat bilimin nın korunması ve insanların ortak çıkarlarının geliştiriltoplumları biçimlendirmesinin iki tipi (ve süreci) var. Bu mesi bilinci, ancak bilimsel düşünce ve çözümleme ile yaiki tip biçimlendirme arasındaki farkları anlamadıkça, bu ratılabilir ve geliştirilebilir. Bu nedenle 21. yüzyıl toplumsüreçleri doğru bir biçimde yönlendirme veya etkileme larını biçimlendirecek asıl etken, bilimsel bilginin ulaştığı imkânı da olamaz. genel düzey değil, fakat bilimsel düşüncenin, bilimsel anaBilim toplumları iki tipte biçimlendiriyor: Birincisi, ye lizler yapabilme yeteneğinin, bilimsel zihniyetin toplumni bilimsel bilgilerin (ve bu bilgilere bağlı teknolojik yeni lar içindeki yaygınlık düzeyi olacaktır. Günümüzdeki sosliklerin) kullanıma sokulmasıyla, ikincisi de toplum için yal iletişim araçları artık insanları tarihte görülmedik bir de yaygınlaşmış bilimsel düşüncenin (zihniyetin) yönlen biçimde birbirine yaklaştırmış durumda. Bu olanak bilimdirici etkisiyle. sel düşüncenin yaygınlaşması imkânıyla birleştiğinde, işte Bilimin büyük biçimlendirici niteliğini kavramış olan Aydınlanma döneminde salon toplantıları büyük kapitalist ülkeler, bilimsel araştırmaya büyük yatırımlar yapıyor ve böylece bilimsel (ve teknolojik) gelişmenin yarattığı olanaklardan sistemlerini geliştirmek veya güçlendirmek için yararlanıyor. Örneğin ABD, ayrıca dünyanın en zeki ve yetenekli bilim insanlarını da kendisine çekerek büyük bir küresel bilim merkezi rolünü oynuyor. Bugün bilimde ve teknolojide ABD ile rekabet edebilecek gücü olmayan bir ülkenin, onun egemenlik girişimleriyle baş etmesi de zordur. Günü o zaman, bilimin kötüye kullanımı da daha kolaylıkla fark müzde en çok bilimsel bilgi üretilen ülke ABD’dir. Ama o edilebilecek ve denetlenebilecek, böylece insanlık sadebu bilimsel bilgileri nasıl kullanıyor? Dünyadaki egemen ce bir kesimiyle değil, bütünüyle bilimin yüksek sonuçlaliğini sürdürebilmek ve belirli ölçülerde de kendi halkının rından yararlanabilme potansiyeline sahip hale gelecektir. refahını sağlamak için. Fakat bu örnekte esas olan yan, biABD’nin, bilimsel düşüncenin kendi ülkesinde yaylimin kötüye kullanımıdır. gınlaşması gibi bir ulusal hedefi yok. (Onun içindir ki, evBununla birlikte sadece ABD’de değil, bütün dünyada rim teorisi ABD’de ancak çok düşük bir düzeyde anlaşılbugün bilimin önemli ölçülerde kötüye kullanıldığını da mış ve benimsenmiştir). Çünkü o, bilimin yüksek sonuçsöyleyebiliriz. Bilimin iyiye mi, yoksa kötüye mi kullanıl larına başka ülkelerin yeteneklerini kendisine çekerek de dığını ayırt etmenin başlıca kriteri, bilimin refah yaratan ulaşabiliyor. (Kendi yetenekli insanlarının bilimsel çabalayüksek sonuçlarından halkın çoğunluğunun mu, yoksa be rı, onun küresel hedeflerinin ihtiyaçlarını karşılamaya yelirli bir azınlığın mı yararlandığı gerçeğidir. Bilimin yüksek ter miydi?). Ayrıca ABD’de bilimsel düşünebilme becerisisonuçlarından en fazla silah üreticileri ve lüks eşya üretici nin halk içinde yaygınlaşması, ABD’nin küresel egemenlik leri ile büyük zenginler yararlanmaktadır. Sadece tıp tek sistemine tahrip edici etkilerde bulunabilir. nolojisi biraz eşitlik sağlar gibi görünmekle birlikte burada İnsanlığın asıl ihtiyacı, mevcut bilimsel bilgi hazinesinin da en yeni tekniklerin iyileştirici hizmetlerinden öncelik olanaklarıyla bilimsel düşüncenin halk içinde yayılmasıdır. le zenginler yararlanabiliyor. Bilimsel düşünebilen toplumlar, yeni bilgi üretmenin Bilimin (ve teknolojinin) yüksek sonuçlarının toplum imkânlarını da daha kolay yaratırlar. Ama bilimsel düşülarda özgürlüğün ve eşitliğin artmasına mı, yoksa azalma nebilme becerisini kazanamayan toplumların (ABD gibi sına mı yaradığı gerçeği de, bilimin iyiye mi, yoksa kötüye büyük maddi varlıkları yoksa), bilimsel bilgi üretme olasımi kullanıldığını ayırt etmenin kriterlerinden biridir. Kitle lıkları da çok zayıftır. gösterilerinde veya savaşlarda insanları “en tehlikesizce” saf Bilimsel düşünebilme yeteneğinin halk içindeki yaydışı etme yöntemleri, bilimin ve teknolojinin en tipik kö gınlığı, insanlığın mutlu geleceği açısından, yeni bilimsel tüye kullanma örnekleridir ve özgürlüklerin kısıtlanması bilgi üretme merkezlerinin varlığından daha önemlidir. Bu na yol açmaktadır. Fakir insanların ücretsiz veya ucuz mo nedenle geleceğin dünyasını, elbette yeni bilimsel bilgilerdern sağlık hizmetlerinden yararlanamaması da eşitsizlik le birlikte, fakat asıl olarak toplumsal bakımdan edinilmiş lerin yaygın örneklerinden biridir. bilimsel düşünce düzeyi belirleyecektir.