Katalog

14 Ekonomi CBT 1449 /26 Aralık 2014 Türkiye Ekonomisi Sanayisizleşiyor Mevcut iktisat politikalarında ısrar etmesi halinde ya da iktisat politikalarında sanayi lehine gerekli dönüşümleri gerçekleştirmemesi durumunda, yarısanayileşmiş, dışa bağımlı ve düşük teknolojilere dayalı üretim yapısını aşamayacağını özellikle belirtmek gerekiyor. Bayram Ali Eşiyok [email protected] Cumhuriyet’in kuruluşundan 1980’li yıllara kadar olan dönemde (özellikle 1930’lu, 1960’lı ve 70’li yıllarda) iktisat politikalarının merkezinde planlama, sanayileşme, kalkınma politikaları yer alıyor. Ancak 1980’li yıllarda uygulanmaya konan neoliberal yeniden yapılanma politikaları ile birlikte Türkiye hızla sanayileşme/kalkınma perspektifinden uzaklaşıyor ve iktisat politikaların öncellikleri arasında sanayileşme, kalkınma, teknoloji, tasarruf, sabit yatırım ve planlama gibi araçlar yer almıyor ve Türkiye ekonomisi yarısanayileşmiş bir aşamada tökezliyor. Oysa Türkiye ile aynı noktada yarışa başlayan kimi ülkeler sanayileşmede önemli mesafeler kat edip birçok açıdan mer değer (GSYH’den) payında son yıllarda belirgin bir aşınma izleniyor. 1998 yılında imalat sanayi katma değer payı %23.9 oranında gerçekleşirken izleyen yıllarda düşme eğilimine girdiği 2013 yılında %15.4 oranına kadar gerilediği anlaşılıyor. Başka bir anlatımla, 19982013 yılları arasında imalat sanayiinin ulusal katma değerden aldığı payın 8.5 puan aşındığı görülüyor. İmalat sanayiinin aşınan katma değer payına karşın, zaten yüksek olan hizmetler sektörünün katma değer payında belirgin bir artış izleniyor. 1998 yılında hizmetler sektörünün %51.9 olan katma değer payının 2013 yılında %57.7 oranına yükseldiği izleniyor. Ticarete konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayiinin katma değer payında gözlenen düşüş, Türkiye’nin son yıllarda sanayisizleştiğini, imalat sanayii üretim kapasitesindeki aşınmanın önemli boyutlara ulaştığını ortaya koyuyor. sonra krizle birlikte Tablo 3: İmalat Sanayinde Kâr Oranları (%)   Net Kâr/Öz kaynaklar Net Kâr/Toplam Aktifler 2007 2008 2009 2010 13.2 5.9 7.9 10.1 6.7 2.6 3.8 4.6 2011 8.9 3.7 hızla düşmeye başlıyor 2012 ve 2008 yılında %5.9, 2009 yılında ise %7.9 10.7 olarak gerçekleşiyor. 4.0 Kriz sonrasında imalat sanayiinin öz kaynak Kaynak: TCMB sektör bilançolarından hareketle kendi hesaplamamız. kârlılığında göreli bir sanayihizmet sektörü iç ticaret hadlerinin gelişimini gösteren Tablo 2 ve grafik incelendiğinde, iç ticaret hadlerinin dramatik bir şekilde imalat sanayiinin aleyhine ve artış izlenmekle birlikte, 2012 yılında gerçekleşen öz kaynak kârlılık oranı 2007 yılının 2.5 puan daha altında bulunuyor. hizmetler sektörünün lehine geliştiği görülüyor. Buna göre 1998:100 kabul edildiğinde, imalat sanayiihizmet sektörü iç ticaret haddinin önemli ölçüde aşınarak 2013 yılında 65.8’e gerilediği anlaşılıyor. İmalat sanayihizmet sektörü iç ticaret hadlerine ilişkin bu bulgu, imalat sanayiinin aşınmasının arkasındaki dinamikleri ortaya koyuyor İmalat sanayiinde öz kaynak kârlılığı yanında, aktif kârlılığında da belirgin bir aşınma izleniyor. Buna göre 2007 yılında %6.7 olarak gerçekleşen aktif kârlılığın, 2008 ve 2009 kriz yıllarında sırasıyla %2.6 ve %3.8 oranlarına geriledikten sonra (izleyen yıllarda ılımlı bir artış gösterse de), 2012 yılındaki aktif kârlılık oranının 2007 yılı değerinden 2.7 puan daha aşa Tablo 4: İmalat Sanayi Katma Değerinin Dünya İmalat Sanayii Katma Değeri İçindeki Payı (Cari Fiyatlarla) Brezilya Çin 2002 2005 2006 1.3 1.9 2.0 8.3 10.0 11.3 2007 2008 2009 2010 2.2 2.4 2.6 3.0 12.8 15.3 18.3 19.1 2011 2.8 20.8 kez/gelişmiş ülkeleri yakalarken, Türkiye yarısanayileşmiş bir üretim yapısını aşamı 100 PUANDAN 65.8’E İNİŞ yor ve 2000’li yıllarda hızlanan sanayisiz İç Ticaret Hadleri İmalat Sanayinin Aley leşme (deindustrialization) süreci ile karşı hine, Hizmetler Sektörünün Lehine Gelişiyor karşıya kalıyor. 1980’li yıllarda uygulamaya konan İmalat Sanayinin Ulusal Katma Değer neoliberal yeniden yapılanma politikaları den Aldığı Pay Düşerken Hizmetlerin Payı nın gelir dağılımı başta olmak üzere kay Artıyor: Sanayinin ekonomi içerisindeki nak tahsisi ve büyüme üzerinde önemli et yerini anlamak için öncellikle imalat sanayi kileri olduğunu belirtmek gerekiyor. İmalat nin ulusal katma değer içerisindeki payına sanayiinin nasıl bir açmazla karşı karşıya bakmak gerekiyor. kaldığı, imalat sanayii ile hizmetler sektörle Bu bağlamda hazırlanan Tablo 1 ince ri arasındaki ticaret hadlerinin incelenerek lendiğinde, imalat sanayiinin ulusal katma ortaya konması mümkün. İmalat sanayii ile hizmetler sektörü arasında iç ticaret hadleri çözümlenir ken, imalat sanayiine ilişkin zımni fiyat def latörü indeks değe ri/ hizmetler sektörü zimni fiyat deflatörü indeks değeri oranın İmalat SanayiiHizmet Sektörü İç Ticaret Haddinin Gelişimi dan yararlanıyoruz. (1998:100) (19982013) Bu çerçevede imalat Hindistan 1.3 1.6 1.8 2.0 1.8 Endonezya 1.0 1.1 1.3 1.3 1.5 Güney Kore Meksika Türkiye Dünya 2.7 3.1 3.2 2.4 1.9 2.1 0.7 1.1 1.1 100 100 100 3.2 2.7 1.9 1.9 1.2 1.2 100 100 Kaynak: World Bank veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız. 2.2 1.6 2.7 1.6 1.1 100 2.3 1.7 3.0 1.7 1.1 100 2.3 1.8 3.1 1.7 1.1 100 ve Türkiye gibi yarısanayileşmiş bir ekonominin nasıl bir olumsuz süreçle karşı karşıya kaldığını gösteriyor. İMALAT SANAYİİNDE KÂRLAR DÜŞÜYOR İmalat sanayiinde yaşanan aşınma, imalat sanayiine ilişkin kârlara ilişkin seçilmiş oranlar incelenerek de görülebilir. İmalat sanayinde öz kaynak ve aktif kârlılığını gösteren Tablo 3 incelendiğinde, gerek öz kaynak ve gerekse de aktif kârlılığında önemli boyutlara varan aşınmalar izleniyor. Buna göre, 2008/2009 krizi öncesinde, 2007 yılında öz kaynak kârlılığı %13.2 gibi görece yüksek bir orana yükseldikten ğıda gerçekleştiği görülüyor. Türkiye İmalat Sanayiinin Dünya İma lat Sanayii Katma Değeri İçerisindeki Payı %1.1’i Civarında Türkiye imalat sanayiinin içerisinde bulunduğu olumsuz tablo, Türkiye ile aynı kategoride yer alan seçilmiş gelişmekte olan büyük ekonomilere ilişkin imalat sanayiinde yaratılan katma değerin dünya imalat sanayii katma değeri içerisindeki payı göstergesi (Tablo 4) incelenerek de görülebilir. Buna göre Türkiye imalat sanayinin dünya imalat sanayi katma değeri içerisindeki payının %1’ler civarında durağanlaştığı izleniyor. Başka bir anlatımla, Türkiye imalat sanayi %1.1 katma değer payı ile Tablo 3’te gösterilen tüm ülkelerin altında bir başarım ortaya koyuyor. Oysa Türkiye 1: İmalat Sanayi ve Hizmetler Sektörlerinin GSYH içerisindeki Payları (%) (Cari Fiy.) ile aynı kategoride yer alan Çin’in dünya imalat sanayii katma değer payı %20.8 İmalat S. Hizmetler 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 23.9 21.9 20.1 19.1 17.8 17.7 17.4 17.3 17.2 16.8 16.2 15.2 15.7 16.2 15.6 15.4 51.9 57.1 55.6 58.5 55.0 54.2 54.3 54.1 55.0 57.0 57.9 59.6 57.2 56.3 57.5 57.7 oranında gerçekleşirken, Güney Kore’de %3.1 ve Brezilya’da %2.8 oranında gerçekleşiyor. Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız. BÖYLE GİDERSE TÜRKİYE EŞİK Tablo 2: İmalat SanayiiHizmet Sektörü İç Ticaret Hadleri (1998:100) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 100 87.8 82.4 79.5 80.9 78.9 75.6 75.7 73.7 70.1 67.6 65.5 66.5 69.0 65.7 65.8 Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız. ATLAYAMAZ Sonuç olarak, 1980’lerden günümüze dek uygulanagelen neoliberal yeniden yapılanma politikaları sonucunda ülkemizin giderek sanayisizleştiği görülüyor. Başka bir ifadeyle, sanayiinin ekonomi içerisinde