Katalog

Ekonomi Araştırma 9CBT 1448/19 Aralık 2014 kin bu bulgu dahi Sahraaltı Afrika’nın nasıl bir insani dramla karşı karşıya bulunduğunu tüm çıplaklığı ile ortaya koymaya yetiyor. Afrika toplumlarının ve ekonomilerinin yaşadık Sahraaltı Afrika’nın dünya mal Tablo 3: SahraAltı Afrika’nın Mal ve Hizmet İhracatının Dünya Mal ve Hizmet İhracatı İçerisindeki Payı (%) 1981 1990 2000 2010 2011 2012 2013 ları sorunların çözümü Batı’nın dikte ettiği neoli ve hizmet 2.3 1.9 1.5 1.9 2.0 2.0 1.7 beral politikalardan geçmiyor kuşkusuz. Afrika’nın i h r a c a t ı Kaynak: Dünya Bankası veri tabanından yaşadığı sosyoekonomik sorunların çözümü Batı’nın içerisinde hareketle oluşturuldu. emperyal politikalarının bir uzantısı olarak gündeme ki payını gelen yardımlardan da geçmiyor. Afrika’nın yaşadı gösteren Tablo 3 incelendiğinde, küreselleşme ile ğı sorun, diğer birçok çevre ekonomisinin de yaşadı birlikte önemli boyutlara varan aşınmalar izleniyor. ğı sorunun neredeyse aynısı: Uluslararası işbölümü Buna göre 1981 yılında Sahraaltı Afrika’nın dünya çerçevesinde dışa bağımlı politikalar ve bunun ya mal ve hizmet ihracatı içerisinde %2.3 olan ihracat rattığı sosyoekonomik sorunlar. payının izleyen yıllarda hızla aşınarak 2013 yılında Küreselleşme ile birlikte ekonomik ilişkiye girme %1.7’ye kadar düştüğü görülüyor. Başka bir ifadey nin bile artık tartışıldığı Afrika kıtası küreselleşmeden le, Sahraaltı Afrika’nın üretim yapısında yaşanan en çok etkilenen kıtaların başında geliyor: 1960 yı gerileme, Sahraaltı Afrika’nın dünya ihracat payın lında Sahraaltı Afrika’nın Dünya GSYH içerisindeki da önemli boyutlara varan aşınma ile sonuçlandığı payı %1.68 iken, 2000 yılında %1.25’e kadar geri anlaşılıyor. liyor ve 2013 yılındaki payı 1960 yılındaki payına ancak yaklaşıyor. Sahraaltı Afrika’nın dünya tica SahraAltı Afrika’da Tarım retindeki payında da önemli boyutlara varan aşın Sahraaltı Afrika’da tarım sektörünün katma de malar izleniyor. Sahraaltı Afrika’nın 1981 yılında ğer payında gözlenen aşınma, Sahraaltı Afrika’nın %2.3 olan mal ve hizmet ihracat payı küreselleşme ile birlikte hızla aşınıyor ve 2013 yılında %1.7’ye kadar geriliyor. Sahraaltı Afrika’nın en temel ekonomik ak Tablo 4: SahraAltı Afrika’da Tarımın Katma Değer Payı (%) 1965 1970 1980 1990 2000 2010 2011 2012 2013 21.7 19.7 18.1 20.5 17.3 14.7 14.2 14.4 9.8 Kaynak: World Bank veri tabanından hareketle oluşturuldu. tivitesini oluşturan tarım sektöründe de önemli düşüşler izleniyor. Başka bir ifadeyle, tarıma yöne nasıl bir ekonomik açmaz ile karşıya kaldığını gös lik liberalizasyon politikalarının sektör üzerinde son teriyor (Tablo 4). Buna göre 1965 yılında Sahra derece yıkıcı etkilerde bulunduğu anlaşılıyor. Örne altı Afrika’da tarımın katma değer payı %21.7 ğin, 1965 yılında Sahraaltı Afrika’da tarımın ulusal oranında gerçekleşirken, 1980’li ve izleyen yıllar katma değer içerisindeki payı %21.7 iken, izleyen da hızla aşınmaya başlıyor ve 2013 yılında %9.8 yıllarda hızla aşınarak 2013 yılında %9.8’e kadar oranına kadar geriliyor. Başka bir ifadeyle, Sahra geriliyor. altı Afrika’nın en temel sektörü konumunda bulunan Sahraaltı Afrika’nın dünya ekonomisi ile kur tarım sektöründe gözlenen aşınma giderek kıtanın duğu ilişki temel olarak doğal kaynakların ihraca ekonomik yapısında bir çözülmeye neden oluyor. tına bağlı bulunuyor. Başka bir ifadeyle, Sahra altı Afrika’nın temel ihraç ürünleri; hammaddeler, el Sahraaltı Afrika’da 5 Yaşın Altında Ölen Çocuk mas, koltan ve petrol gibi ürünlere dayanıyor. Ancak lar petrol, gaz ve madenlerin ihracatında elde edilen Sahraaltı Afrika ve Dünya toplamına ilişkin 5 gelirler ülkelerin kalkınmasını des teklemek yerine, giderek yoğunlaşan iç savaşların finansmanı için kullanılmaya başlanıyor ve ekonomilerde rüşvet başta olmak üzere yaygın bir ahlaki çöküntüye (moral hazard) neden oluyor. Tablo 5: Sahraaltı Afrika ve Dünyada 5 Yaşın Altında Ölen Çocuk Sayısı (Bin Çocuk) 19902013 Dünya Payı (%) 1990 1995 2000 2005 2010 2013 Azalış (%) 1990 2013 Sahraaltı Afrika 3,809 4,033 4,113 3,766 3,318 3,113 18 30.1 49.5 Dünya 12,670 10,909 9,475 8,219 6,933 6,285 50 Kaynak: UNICEF veri tabanından haraketle oluşturuldu. Sahraaltı Afrika’nın Dünya GSYH İçerisindeki Payı Sahraaltı Afrika’nın dünya GSYH içerisindeki payını gösteren Tablo 2 incelendiğinde, 2013 yılı itibariyle Sahraaltı Afrika’nın dünya gelirinden aldığı payın %1.69 ile 1960 yılı değerini ancak Tablo 2: SahraAltı Afrika’nın Dünya GSYH İçerisindeki Payı (%) (2005 sabit fiy.) 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2011 2012 2013 1.68 1.61 1.59 1.35 1.25 1.62 1.64 1.66 1.69 Kaynak: Dünya Bankası veri tabanından hareketle oluşturuldu. yakaladığı anlaşılıyor. Başka bir ifadeyle, Sahraaltı Afrika’nın dünya gelirinden aldığı payın 1980’li yıllardan itibaren aşınmaya başladığı, 1980 yılında %1.59 olan Sahraaltı Afrika’nın gelir payının 1990 yılında %1.35’e, 2000 yılında ise %1.25’e gerilediği anlaşılıyor. Sahraaltı Afrika’nın dünya gelir payına ilişkin bu bulgular, küreselleşme ve neoliberal politikaların Afrika kıtası üzerinde son derece olumsuz etkide bulunduğunu ortaya koyuyor ve bir kıtanın küreselleşme ve neoliberal politikalardan son derece olumsuz etkilendiğini gösteriyor. SahraAltı Afrika’nın Dünya İhracatı İçerisindeki Payı yaşın altında ölen çocukların sayısını gösteren Tablo 5 incelendiğinde, 1990 yılında 5 yaşın altında ölen çocuk sayısı 3,809 bin iken, 2000 yılında 4 milyonu aşıyor (tam olarak 4,113 bin olarak gerçekleşiyor). İzleyen yılarda 5 yaş altı çocuk ölüm sayısında göreceli bir azalış olsa da 2013 yılına gelindiğinde hala 3,113 bin çocuk 5 yaşını görmeden ölümle karşılaşıyor. Başka bir ifadeyle, 19902013 arasında 5 yaş altı ölen çocukların sayısında %18 oranında bir azalma izlenmekle birlikte, hâlâ çok yüksek düzeyde bulunuyor. Dünyada 19902013 arasında 5 yaşın altında ölen çocuk sayısı ise %50 oranında azalarak 12,670 bin çocuktan 6,285 bin çocuğa geriliyor. Bu bulgular göz önüne alındığında dünyada 5 yaş altı çocuk ölümlerinin %49.5’inin Sahra altı Afrika’da yaşandığı anlaşılıyor. Sonuç olarak, bugün Afrika kıtası genel bir yoksulluk, açlık ve sefalet ile karşı karşıya bulunuyor. Burada yaşanan sorunları uluslararası yardımlar ile kalıcı olarak çözmenin de imkanı bulunmuyor. Afrika’nın (hiç kuşkusuz az gelişmiş ülkelerin) geleceği, eşitsizlik üreten mevcut sistemin dışında daha eşitlikçi bir dünya sisteminin kurulmasına bağlı gözüküyor. Geceyi uyanık geçirenlerin anıları değişebiliyor Uykudan yoksun kalan bireylerin gerçekle düşü karıştırma, olaylara kendi düşüncelerini katma ve hatta hiç yaşanmamış olayları anımsama olasılıkları daha yüksek.. Yeterince uyumayan insanlar, sahte anılara kapılma olasılıklarını arttırıyor. Araştırma kapsamında geceyi deliksiz bir uykuyla geçiren kişilerle, gece boyunca hiç uyumayan kişileri karşılaştıran bilim insanları, belli koşullar altında, uykudan yoksun kalan kişilerin gerçekle düşü karıştırdıklarına, olayları kendi düşünceleriyle süslediklerine, dahası gerçekte hiç yaşanmamış olayları “anımsadıklarına” tanık oldu. Sahte anılar, insanlarınister iş çıkışında ne yaptıkları, ister sona eren bir ilişkinin nasıl acı verdiği, ya da işlenen bir suça nasıl tanıklık ettikleri olsun geçmişte yaşadıkları bir olayın beyinlerinde çarpıtılarak anımsanması sonucunda oluşur. Araştırmaya katılan Kaliforniya Üniversitesi ruhbilim uzmanlarından Steven Frenda anıların geçmişte yaşanan olayların bire bir kayda geçirilmiş bir kopyası olmadıklarına dikkat çekiyor. Tam tersine, kişinin anlağında geçmişte yaşanan olaya her geri dönüşüyle birlikte taze anılar oluşturuluyor. Frenda’ya göre, bu süreçte insanlar söz gelimi, başkalarının yaptıkları yorumlar, fotoğraflarda gördükleri, edindikleri basmakalıp bilgiler, ya da beklentiler gibi çeşitli kaynaklardan yararlanıyorlar. Süreğen uyku yoksunluğunun giderek yaygınlaştığına parmak basan Frenda, araştırmadan elde edilen bu yeni bulguların “insanların girecekleri bir sınav ya da yapacakları bir işle ilgili bilgileri anımsamanın yanı sıra, belli bir dönemde yeterince uyuyamayan ya da uykudan yoksun kalan kişilerin görgü tanıklıklarının güvenilirliği bağlamında da günlük yaşamları açısından önemli sonuçları olduğuna inanıyor. OLAY KODLAMA Frenda ve arkadaşları daha önce yaptıkları bir araştırmada kısıtlı miktarda uyuyan (geceleri 5 saatten az) kişilerin belli görüntülerle ilgili anılarına asılsız bilgiler katmaya, ya da haber değeri taşıyan ancak hiç yaşanmamış bir olayla ilgili bir video kaydını izlediklerini öne sürmeye daha eğilimli oldukları sonucuna vardılar. Araştırmacılar son çalışmaları kapsamında da 24 saat boyunca uykusuz kalmanın kişinin belleğinde nasıl bir etki yaratacağını anlamaya çalıştı. Bu araştırmada uykunun anılar üzerindeki etkisini anlamak için “olay kodlama” adıyla bilinen bir yöntemden yararlanıldı. İlkin, kimileri gece yarısından sabah sekize dek deliksiz uyuyan, kimileri de gece boyunca uyanık kalan 100 üniversite öğrencisine, bir kadının cüzdanını ceketinin cebine sokmaya çalışan bir adamın fotoğrafı gösterildi. 40 dakika sonra öğrencilere, resimdeki adamın cüzdanı pantolonunun cebine tıkmaya çalıştığı gibi, resimle ilgili birtakım yanlış bilgiler okutuldu. Son aşamada araştırmacılar öğrencilere adamın cüzdanı nereye koyduğunu ve bu bilgiye nasıl ulaştıklarını sordular. Uyuyan öğrencilere kıyasla, geceyi uyanık geçirenler arasında, olayı yanlış anımsama ve yanıltıcı bilginin özgün resimden geldiğini sanma eğilimi çok daha yaygın. Bu bulgular polis sorgulamaları bağlamında çok daha önemli sonuçları da beraberinde getiriyor: Uykudan yoksun kalan görgü tanıkların, bir olayı anımsama biçimini etkileyebiliyor. Frenda yasal işlemlerin daha sağlıklı yürütülebilmesi için bilim insanlarının öncelikle uykudan yoksun kalınması durumunda söz konusu olan düzenekleri daha iyi kavramaları gerektiğine dikkat çekiyor ve anılar zaman içinde bellekten giderek silinip yok olduğundan görgü tanıklarının sorgulamadan önce evlerine gidip deliksiz bir uyku çekmelerine izin verilmesi çok daha yerinde olur. Rita Urgan, Kaynak: Scientific American Online/ 28 Temmuz 2014 K in d ra la a il v şi