Katalog

DOĞAL AFET Sele karşı nasıl dururuz? Sel, ani ve şiddetli olarak gelişen yağışlar sonucunda oluşur. Bir bölgeyi kısmen veya tamamen sular altında bırakabiliyor. Sel, deprem kadar tehlikeli, can ve mal kaybına yol açan doğal afetlerdendir. Ülkemizdeki sel ve su baskınları Kızılırmak, Yeşilırmak ve Fırat havzaları ile Doğu Karadeniz bölgesinde görülüyor. Sel ve su baskınları, meteoroloji, hidroloji, çevre ve jeoloji bilim dallarının sağladığı verilere rağmen, nasıl oluyor da afet boyutuna ulaşabiliyor? Yrd. Doç. Dr. Rüstem Pehlivan, İ. Ü. Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 34320 Avcılar / İSTANBUL, pehlivan@istanbul.edu.tr D ünya’da hemen hemen her yıl ve yılda birkaç kez olmak üzere Muson rüzgârlarının taşıdığı yağmurlar Filipinler, Endonezya, Malezya, Hindistan, Pakistan, Tayland, Bangladeş ve Çin’de hayatı olumsuz yönde etkiliyor. Bilindiği gibi, Muson rüzgârları birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısınma farkından dolayı oluşur. Bu rüzgârlar, yazın denizden karaya, kışın da karadan denize doğru esiyor. Sel oluşturan şiddetli Muson yağışları en çok yaz mevsiminde meydana geliyor. Bu sellere önlem almak ise imkânsız gibi bir şey. Çünkü Muson rüzgârları deniz ve okyanuslar üzerindeki yağmur bulutlarını karaya sürüklediğinden yoğun yağış bırakıyor. Bu yağışlar etkisiyle oluşan seller çok sayıda can ve mal kaybına neden oluyor. yapıya gereken önemin verilmemesi, bitki örtüsünün yok edilmesi, imara açılacak yeni alanlarda tıbbi jeolojik değerlendirmelerin yeterli ölçüde yapılmaması gibi nedenlerle meydana geliyor. niyle Ayamama Deresi taştı. Seyahat halindeki servisler, özel araçlar ve belediye otobüsleri sel sularına kapıldı. Arama kurtarma çalışmaları ancak botlarla yapılabildi! (Şekil 5) Sel sonucunda İstanbul’da Şekil 5 Selde taşıma 32 kişi hayatını kaybetti. 3.816 konut ve 1.490 işyeri zarar gördü. Selin ülke ekonomisine faturası ise milyonlarca lira. Selden en çok zararı dere yataklarında yapılmış fabrikalar, konutlar, köprüler, otoyol ve tarım arazileri gördü (Şekil 6). SAMSUN’DA SEL SEL İnsanlar tarih öncesi çağlardan beri rahat yaşamak için hep dere yataklarını ve akarsu kıyılarını tercih etmişlerdir. Çünkü suya yakın olmak, kolay ulaşım, daha yumuşak bir iklim ve daha verimli toprağa sahip olmak demekti onlar için. Yağışın az olduğu dönemde, debisi azalan dere yatağına (Şekil 1) veya yakın bölgesinde illegal yerleşimin gelişmesi, günün birinde de o bölgenin çok yağış alması sonrasında gelişebilecek sel ve su taşkınları can ve mal kaybına neden olabiliyor. Sel, bir bölgenin yağış etkiswiyle su altında kalmasıyla oluşur. Bir hafta veya daha uzun sürede oluşan sel yavaş sel (Şekil 2), bir iki gün içerisinde oluşan sel hızlı sel, bir saat gibi kısa sürede meydana gelen sel ise ani sel olarak tanımlanıyor. Örneğin ani sel suları, kayaç, çamur, ağaç ve diğer enkazı da taşıyarak önüne gelen her şeyi yıkıp geçebiliyor (Şekil 3). Suyun dere yatağından taşarak çevredeki geniş düzlük ve çukur alanları doldurmasıyla su taşkınları oluşuyor. Samsun’daki alüvyal alanlardaki yeraltı su seviyesi, deniz seviyesinden 1.5 m aşağıda olduğu için çok az bir yağış bile bölgede sele sebep oluyor. Hani 1970’li yıllarda yaşanmış gerçek bir olayı anlatan türkü vardır ya “Çarşamba’yı Sel Aldı” diye (Çarşamba Samsun’un bir ilçesi) …selin sevenleri ayırmasının hikâyesini anlatır… Önlem alınmadıkça tarih sürekli tekrarlanıyor… 03 Temmuz 2012 tarihinde Samsun Canik’te 1 metrekareye 115 kilogram kadar düşen yağış yine sele neden oldu. Yağlıdere üzerindeki köprünün altının tıkanması sonucunda su taşkını meydana geldi (Şekil 7). Su taşkını dere yatağına yapılmış konutların zemin ve bodrum katlarını bastı. Olayda 14 can kaybı ve milyonlarca liralık ekonomik kayıp oluştu. TÜRKİYE’DE SEL İstanbul, Orta Akdeniz ve Balkanlar’dan gelen hava sistemlerinin etkisiyle sık sık şiddetli yağışlara maruz kalıyor. 0811 Eylül 2009 tarihinde İstanbul’da meydana gelen şiddetli sağanak yağışın sele dönüşmesi olayını hatırlamayanımız yoktur. Söz konusu yağış Silivri, Çatalca, İkitelli ve Sarıyer’de yüzlerce ev ve işyerini sular altında bıraktı. Bölgedeki yağışlar 7 Eylül 2009’daTrakya’da başladı ve 8 Eylül 2009 tarihinde Marmara Bölgesi’ni de içine alacak şekilde artarak devam etti. Meteoroloji istasyonlarınca kaydedilen 24 saatlik yağış miktarı Silivri’de 128 Şekil 3. Selin yarattığı tahribat Şekil 2. Selde yolda yürü(yeme)mek! mm, Çatalca’da 205 mm oldu. Tüm İstanbul için 710 Eylül 2009 tarihlerinde gerDünya’da meydana gelen afetlerin değerlendirmesi çekleşen 4 günlük ortalama yağış miktarı ise 74.1 mm olani Afetlerin Epidemiyolojisi (Salgın Kontrolü) Araştırma rak gerçekleşti. Bu yağış miktarı eylül ayı uzun yıllar ortaMerkezi (CRED) yapıyor. Dünya genelinde 2001 ile 2011 laması olan 36.3 mm’nin iki katı kadardır. yılları arasında 384 afet meydana geldi. 2011 yılında mey812 Eylül 2009 tarihlerinde Trakya ve özellikle İsdana gelen afetler 244.7 milyon kişiyi etkiledi ve ekonomik tanbul ve çevresinde meydana gelerek afete neden olan faturası da yaklaşık 336.1 milyar dolar oldu. Afet etkisiyle şiddetli yağışlar radar görüntüsünde de açıkça görülmesi30.773 kişi yaşamını yitirdi. CRED afetlerin % 52.1’inin ne rağmen önlem alınamadı. hidrolojik, % 25.3’ünün meteorolojik, % 11.7’sinin iklimOysa ki, İstanbul radarına ait görüntülerde 78910 sel ve % 10.8’inin de jeolojik faktörlerle ilgili olduğunu Eylül 2009’da gerçekleşen yağış miktarları (mm/saat) ve açıkladı. Rapora göre Türkiye’de 2011 yılında doğal afet bulutlar görülüyor. Bu görüntülerden İstanbul’daki şiddetli lerden dolayı 655 kişi yaşamını yitirdi. yağışların 789 Eylül 2009 tarihlerinde etkili olduğu (ŞeTürkiye’de meydana gelen seller, 2000’li yıllardan iti kil 4 a, b, c), 9 Eylül 2009’dan sonra ise yağış sisteminin baren afet boyutunda etkili olmaya başladı. Ülkemizde zayıflayarak bölgeyi terk ettiği gözleniyordu (Şekil 4 d). sel, toprak alanların yerini beton yığınlarının alması, altİşte o dönemde, İstanbul’a düşen yoğun yağış nedeŞekil 1. Dere yatağında bir konut CBT 1377 14 / 9 Ağustos 2013 İSTANBUL’DA SEL Türkiye, meteorolojik olarak yazın tropik, kışın polar hava kütlesinin etkisi altında bulunuyor. Karadeniz’de görülen şiddetli yağışlara bölgenin dağlık yapısı, Ege ve Akdeniz sahilinde görülen yağışlarda ise bölgedeki sıcaklık ve nem koşulları etken olu Şekil 6. Selin çevresel etkisi yor. Bu yağış koşulları selle rin ülke genelinde hemen hemen her mevsim görülmesi ne neden oluyor. Şekil 8. Selin E5 otoyolunu basması Ülke mizde meydana gelen doğal afetler içinde sel, depremden sonra en çok can ve mal kaybına neden olan afetlerdendir. Bilindiği gibi, Türkiye, etrafı dağlarla çevrili, ortalama yüksekliği 1100 metre kadar olan derin vadileri bulunan plato görünümlü coğrafik yapıya sahiptir. Yüzölçümünün yaklaşık % 45’ini, eğimi 40 dereceye kadar ulaşan jeolojik birimler örtüyor. Bu nedenle bazen sürekli yağan yağmur bile her an sel ile sorun yaşayan ülke konumuna getiriyor Türkiye’yi. Örneğin 34 Kasım 1995’te, İzmir’de meydana gelen yağışların sonucunda oluşan taşkında 63 kişi hayatını