Katalog

• KÜLTÜR • DOĞAN KUBAN H Transivanyalı bir Hıristiyan dönmesi olan ve Türkiye’de ilk matbaayı kuran İbrahim Müteferrika 1732’de Ferguson’a göre Avrupa’yı dünyaya egemen kılan özellikler: Yarışma, Rekabet 1. Mahmut’a sunduğu bir ‘ariza’da ‘sorununu dile getirir. Kuşkusuz buna yanıt alamamıştır. Türkiye’de her şeyin or(competition), Bilim, Demokrasi, Tıp, Tüketim ve Çalışma Ahlakı’dır. Bu nedenler duda başlaması, orada aklın daha özgür olması gerektiğine Osmanlı toplumunu geride bırakmak için yeterliydi... Demokrasi, biz de dahil, İslamda inançtandır. Fransız kontu Humbaracı Ahmet Paşa, Baron bugün dahi yok. İbni Sina tıbbını bile izlememişiz. İbni Sina’nın Kanun’u, Türkçeye 19. de Tott, Mühendishane, Fransız askeri uzmanları, Nizamı Cedit, 3. Selim’in öldürülmesi, Vakai Hayriye, modern ve yüzyılda çevrilmiş. Avrupa’da 16. yüzyılda 22 kez basılmış. bilimden haberi olan bir ordu kurulması bağlamında gelişarvard Üniversitesinde tarih profesörü Niall Fer ardından en yaşlı şehzadenin sultan seçilmesi yöntemi melerdir. 1920’de Anadolu işgal edildiği zaman Türkiye’yi kurtaguson 2011’de ‘’ (Batı ve Diğerleri) diye bir kitap kondu. Bu bazen çok gençleri, bazen de yaşlıları iş başına yayınladı. ‘Diğerleri’ deyimi, küçük görmese bile getiriyordu. Şehzadelerin vilayetlere gönderilip devlet ida ran ordu, toplumda aklın çalıştığı tek kurumdu. Geri kalmışlık bir dinsel özellik değildir. Orta Asya’dan uygarlık açısından önemsiz bulduğunu küçük düşürücü resinde deney sahibi olmaları geleneği de 3. Mehmet’ten bulabilirsiniz.. Yazar olasılıkla küçük düşürmek için değil, sonra bırakıldı. Artık savaşa giden sultan da olmadığı için Fransa sınırına uzanan Ortaçağ İslam dünyasının merkezi zaten önemsiz gördüğü için öyle yazmış olmalı. sultanlar Haremde yetişiyordu. 3. Osman padişah olduğu Bağdat’ta kurulan Beytel Hikma (Bilgelik Evi)’nde, AnFerguson’a göre Avrupa’yı dünyaya egemen kılan özel zaman 57 yaşındaydı. Haremdem dışarı çıkmamıştı. Bunun tikitenin önemli yapıtlarının Arapçaya çevrilmesi sağlanlikler: Yarışma, Rekabet (competition), Bilim, Demokrasi, ne tür sultan eğitimi olduğunu bugün hayal bile edemeyiz. mıştı. 912 yüzyıllar arasında Antik birikim, Müslüman Tıp, Tüketim ve Çalışma Ahlakı’dır. Bu nedenler Osmanlı Osmanlı’da herkes sultanın kulu idi. Prusya’da toprak toplumunda matematik, fizik, tıp ve felsefe alanlarında toplumunu geride bırakmak için yeterliydi. Osmanlı’da re sahibi bir aristokrasi vardı. O çağın iyi eğitim görmüş aris ünlü bilim adamları ve filozoflar yetişmesine yol açmıştır. Avrupalılar İbni Sina’yı Aristo, kabet üzerine dayalı bir ekonomik gelişmeden pek söz eden tokratları orduda ve bürokraside hizmet Eflatun, Plotinus düzeyinde bir yok. Osmanlı’nın dünya bilim tarihine girmiş bir bilim ediyorlardı. Prusya’nın devşirme değil, 1000 yıllık cihad denemesinin filozof olarak kabul ederler. İsadamı yok. Demokrasi, biz de dahil, İslamda yok. Bugün kendi köylüsünden kurulu milli bir or kanıtladığı gibi, 1.5 milyar lam kültürünü Avrupa’nın önüne de yok. İbni Sina tıbbını bile izlememişiz. İbni Sina’nın dusu vardı. Büyük Frederik bu orduyu 80 Müslüman’ın 5.5 milyar geçiren bu aydınlanma dönemi, Kanun’u, Türkçeye 19. yüzyılda çevrilmiş. Avrupa’da 16. 000’den 195 000’e çıkarmıştı. Müslüman olmayana köle Rönesans’a kadar Avrupa’yı ayyüzyılda 22 kez basılmış. Fakir Osmanlı toplumuında tükeFrederik kendisine Berlin dışında sadınlatmıştır. 12. yüzyıldan önceki tim sadece sultan ve çevresi için söz konusu. Köylü tarladan dece bir köşk yaptırmıştı. Bizim sultan olmamasının tek aracı var: bu yaratıcılık, İslamın bilim ve kaldırıp, karnını doyurmakla yetiniyor. Tek mide İstanbul. ların ise kent büyüklüğündeki sarayları Bilim, teknoloji ve doğru felsefe karşıtı olmadığını kanıtlaGençliğimde bu ülkenin nasıl yaşadığını deneyle biliyo dışında sayısız köşkleri vardı. Frederik’in rum. Çalışma ahlakı ise bugün de pek tutarlı sayılmaz. Bu köşkünde 15 hizmetçisi varmış. Topkapı düşünmek, sorgulamak ve doğru dığı gibi, bugünün Müslümanlarına geleceklerini nasıl çizeceklerida toplumun kültürü ile ilişkilidir. Bunların doğru olmadı sarayının hizmet edenlerini sayısı binleri ahlaklı olmak için felsefe. ni göstermektedir. ğını söylemek neredeyse olanaksız. geçer. Ferguson, ‘Frederik Osmanlı sulEğer Jacarta’dan Fas’a, İslam Tarihte olanlar bugünün insanlarını ya da toplumunu tanlarına göre bir keşiş gibi yaşıyordu’ der. dünyasında çağdaş bilimin öğretildiği Bilgelik Evleri açılsuçlamak için yazılmaz. Bugünün anlaşılmasına yardımcı sa, bunlar zengin kitaplıklar ve araştırma laboratuvarlarıyla olur. Tarihçilerimiz Osmanlı çağını aydınlatan pek çok PRUSYA KRALI, BİLİM VE donatılsa, zeki gençler oralarda en iyi hocalardan eğitim çalışma yapıyorlar. Fakat İmparatorluğun yok olma neden DÜŞÜNCE alsalar, silah ve adam öldürmeye ayrılan paralar öğretime lerini de aynı şevkle yazmaları gerekiyor. Halkın öğrenAydınlanma felsefesinin izleyicilerinden biri olan mek zorunda olduğu asıl konu bu. Osmanlılar Avrupa’da Frederik, kültürel davranışlarıyla bugünkü Alman toplu aktarılsa bugünkü acıklı durumdan daha iyi bir sonuç alın15. yüzyıldan sonra İslam’ı temsil eden en büyük güç oldu. mu ile Türk toplumu arasındaki farklılıkların temellerini maz mıydı? İslamın bugünkü yapısı ve Batı emperyalizminin OrNe var ki Avrupa’nın düşünce tarihinde iyi bilinen İbni atan biridir. Prusya kralı bilime, felsefeye ve musikiye düşSina’ya, Harezmi’ye, İbni Rüşt’e, Ömer Hayyam’a ya da kündü. Kant’ın ‘Aydınlanma nedir?’ sorusuna verdiği ‘!’ tadoğu programları bağlamında bu düşünceler, ulaşılmaz Hafız’a, bir Osmanlı filozofu, doktoru, matematikçisi ya da deyişini uygulayan bir devlet başkanı idi. 1744’te Alman ütopyalar olarak düşünülebilir. Fakat 1000 yıllık cihad denemesinin kanıtladığı gibi, şairi ekleyemediler. Bilim ve Edebiyat Akademisini kurmuştu. Kant o dönemFerguson, Batılı bilimin tartıştığı bölümde ‘Osman ve de Königsberg’de Felsefe profesörü idi. Frederik’in en ünlü 1.5 milyar Müslüman’ın 5.5 milyar Müslüman olmayana Fritz’ adlı bir alt başlıkta, 3.Osman döneminde Osman misafiri Voltaire’di. Berlin’de halk için bir devlet operası köle olmamasının tek aracı var: Bilim, teknoloji ve doğru lı İmparatorluğu ile Büyük Frederik döneminde Prusya’yı inşa ettirmişti. Bir aydınlanmacı olarak bütün dinlere karşı düşünmek, sorgulamak ve doğru ahlaklı olmak için felsefe. karşılaştırıyor. Osmanlı’nın ne yaman olduğunu yineleyip hoşgörülü davranmıştır. Gerçi tek tanrılı duranların canını sıkacak bir karşılaştırma. Dışarıdan çok dinlerin varlığı Osmanlı devletini de BaTayfun Akgül güçlü bir otokratik devlet olarak algılanan Osmanlı devle tılı ülkelerden ayıran bir özelliktir. Fakat ti, 18. yüzyıl ortalarında ekonomik bir bunalım geçiriyordu. bu hoşgörü Hıristiyan ve Yahudilerin (Osmanlı Ekonomi Tarihi) toplumdaki ikinci sınıf halk olmalarının statüsünü değiştirmemiştir. ÇÖKÜŞ: SULTANLAR HAREMDE Frederik bilimin olanaklarını askerYETİŞİR OLDU likte uygulayan bir askerdir. İngilizlerin Anadolu’da Celali İsyanları, softa Şeyhülislam Kadıza Newton fiziği kuramı üzerinde balistik hede Mehmet Efendi ile tasavvuf erbabı arasındaki kavgalar sapları geliştirdiklerini öğrendiği zaman, toplumun dengesini bozmuştu. Kanuni ordusunda sayısı topların önemini anlayarak ilk kez Av80 000’i bulan sipahi sayısı 17. yüzyılın birinci yarısında rupa ordularında atlı bataryaları kurmuş çok azalmıştı. Çünkü ikta sahiplerinin sayısı çok azalmış ve kullanmıştır. O dönemde İstanbul’un tı. Klasik dönemin meritoktasiye dayalı bürokrasisi yerini okumuşlarının Aydınlanma kavramınrüşvete, kadın sultanlara yaranmağa dayalı bir bürokrasi dan, Kant, Voltaire gibi düşünürlerden ye bırakmıştı. Başlangıçta bekar olan yeniçerilerin yerini Newton’dan ya da Balistik gibi bilimsel evli yeniçerilerin çocukları alabiliyordu. Ordunun bu yoz gelişmelerden haberi yoktu. 1807’de bir laşması yanında Ferguson’a göre asıl yozlaşma, sultanlarda İngiliz donanması Çanakkale’den geçoluyordu. 3. Mehmet’in 19 erkek kardeşini öldürtmesinin meğe teşebbüs ettiği zaman, Türk topları Batılı ve Diğerleri hala taş gülle atıyorlardı. AKLIN ÇALIŞTIĞI TEK KURUM ORDU CBT 1386 5 /11 Ekim 2013