Katalog

Aral Gölü geri dönecek mi? çölün mavi gözü”ydü. An60 yıl önceye kadar dünyanın 4. büyük gölü olan Aral Gölü, bölgede “ç cak bu mavi göz 21. yüzyıla ulaşamadı, gölün yüzeyi yüzde 90 küçülerek, yerini suların çekildidünyanın en genç çölü” Aralkum’a bıraktı. Bilimciler uluslararası kongre ği bölümde oluşan, “d ve konferanslarda Aral Gölü’nün nasıl geri döneceği konusunu tartışıyor. Büyük bir çevre felaketi olarak dünyanın ilgisini çeken bölgede 1993’ten bu yana çalışmalar var. Bölgedeki 5 ülke (Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan) 1993 yılında bir su komisyonu ve Aral Gölü ve çevresinin kurtarılması konusunda en önemli kuruluş IFAS (International Fund for Saving the Aral Sea) oluşturuldu. Bu çalışmalar Aral’ı geri döndürebilecek mi? Dursun Yıldız, İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı, [email protected] lu kum tabakalarıyla kaplı “dünyanın en genç çölü” Aralkum oluşmuştur. Aral Gölü çevresinden her sene rüzgarla birlikte uçan yaklaşık 1575 milyon ton tuzlu kum tozlarının 150500 km’lik bir alan içine dağılarak bölgeyi büyük bir çevre felaketiyle karşı karşıya bıraktığı görüldü. Aral Gölü havzasında 1960’lı yıllarda 300’den fazla bitki, 35 kuş, 23 diğer hayvan türü, bulunduğu Özbekistan’da kayıt altına alınmıştı. 1960’ta 34 balık türü bulunan gölde o dönemde yılda ortalama 60 bin ton balık avlanırken, bugün Kuzey Aral hariç balıkçılık yok oldu. Kuzeyde Kazakistandaki Güneyde ise Moynak’taki balık konservesi fabrikaları ve soğuk hava depoları terk edildi. Gölün eski kıyısında kalan balıkçı tekneleri bu bölgeleri gemi hurdalığına çevirdi, oluşan Aralkum Çölü’nde artık develer gezmeye başladı. Aral Gölü’nün su hacmi son 50 yılda 1083 kilometre küpten 115 kilometre küpe düşerken, gölün su seviyesi ise 53.4 metreden 30.72 metreye indi. Aral Gölünün su seviyesindeki düşüş Şekil 1’de verildi. 1998 yılında Aral Gölü iki ayrı su kütlesine ayrıldı ve bunlardan Kuzey Aral tümüyle Kazakistan’ın içinde kaldı Güney Aral’ın büyük bir bölümü ise Kazakistan topraklarında yer aldı. 1998’den sonra da su seviyesi düşen gölde sonunda göl tabanındaki kum ortaya çıktı. Bu da bölgede Kızılkum, karakum çöllerinden sonra bir de Aralkum Çölü’nün oluştuğu şekilinde yorumlandı. Aral Gölü’nde ortaya çıkan çevre felaketi 5 Orta Asya ülkesinin de (Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan) bu durumdan etkilenmesine yol açtı. Bu nedenle 1993 yılında bir araya gelen bu beş ülkenin liderleri bu sorunun birlikte çözümüne yönelik bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma çerçevesinde Aral Gölünü Korumak İçin Uluslararası bir Vakıf (IFAS) kurulması da karara bağlandı. Bu vakfın ve AGİT, UNDP gibi uluslararası kuruluşların bölgeye olan ilgisinin artması bölgedeki kurtarma çalışmalarında hareketlenmeye neden oldu. Bu konuda birçok proje oluşturuldu ve kongre ve konferanslar düzenlendi. Dünya Bankası’nın bir raporuna göre, Aral Gölü’nün tümüyle kurtarılması yakın bir gelecekte mümkün değil. Bu gölün tümüyle dolması için 25 yıl boyunca yılda 75 milyar m3 suya ihtiyaç var. Siri Darya ve Amu Darya nehirlerinin yıllık toplam kapasitesinin yaklaşık 112 milyar m3 olduğu ve mevcut kullanımlarla bu suyun çok büyük bölümünün göle gitmeden çevrildiği düşünüldüğünde, bu gerçekçi değil. Bu nedenle gölü kurtarma çalışmaları önce Kuzey Aral’ın yeniden kazanılması için başlatıldı. Bu projenin başarılı olmasının temel iki nedeni var. İlki, projenin tümüyle Kazakistan sınırları içinde kalacak olan Kuzey Aral’a yönelik olması nedeniyle Kazakistan tarafından daha çok desteklenmesidir. Diğeri ise göl hacminin Güney Aral’a göre çok küçük olması ve bunun da göle giren suyu bir mühendislik yapısı ile kabararak sonuç alınabilmesinin mümkün olmasıdır. Aral’ı kurtarma çalışmaları 1992 yılında yerel halkın Kuzey Aral’a dökülen Siri Darya Nehri’nin suyunu bu gölde tutmak için yaptığı sedde ile başladı. Ancak bu seddenin 1993 ve daha sonraları yıkılması üzerine, Dünya Bankası kredisi ile gündeme gelen Gökaral Barajı 2006 yılında tamamlandı ve Kuzey Aral’da su seviyesi yeniden artmaya başladı. Bu sayede göldeki su seviyesi 5 yıl içinde 38 m. den 42 metreye çıktı ve göl alanı 874 km2 artarak 3288 km2’ye, göldeki su hacmi 11,5 milyar m3 artarak 27 milyar m3’e ve tuzluluk miktarı da 23 g/lt’den 17 g/lt’ye düştü. Kuzey Aral’ın kurtarılması için uygulanan proje kapsamında Gökaral Barajı en temel mühendislik yapısıdır. Bu S on 50 yılda suların çekilmesiyle Aral Gölü etrafındaki tarım alanları hızla çölleşti ve bu durumdan Kazakistan’ın Kızılorda, Türkmenistan’ın Daşhavuz, Özbekistan’ın Harezm, Nevai, Buhara vilayetleri ile Karakalpakistan’da yaşayanlar ve bölgenin flora ve faunası çok olumsuz etkilendi. Sovyetler Birliği döneminde, Aral Gölü’nü besleyen Amuderya ve Siriderya ırmaklarının sularının büyük bö MEVCUT DURUM lümünün 1960’lı yılların başında pamuk üretilen alanlara çevrilmesi sonucunda Aral Gölü kurumaya başladı. Bugün Aral Gölü, yüzde 90 oranda küçülerek eski kıyılarından 170 kilometreye kadar geri çekilmiş durumdadır. 1960 yılında 68.900 kilometrekare yüzölçümü ve 1083 kilometreküp su hacmine sahip Aral Gölü’nün uzunluğu 426 kilometreyi, eni 284 kilometreyi bulmaktaydı. Göldeki en yüksek su derinliği 68 metreyken, 2010’da gölün yüzölçümü 12.100 kilometrekareye, su hacmi 110 kilometrekübe, su derinliği ise 24 metreye düşmüştür. Aral Gölü 1960 Aral Gölü 2010 Eski Sovyetler Birliği’nin, 19601990 yılları arasında Orta Asya’da pamuk üretimini artırma kararı sonun başlangıcı oldu. Bu dönemde su tüketimi üç kat, sulamaya açılan alanlar ise üç kattan daha fazla artarak 8.11 milyon hektar’a ulaştı. Göle ulaşan suyun azalması sonucu göl su seviyesi yılda 1.5 2 metre düşmeye başladı. 2010 yılına gelindiğinde gölün çekildiği 54.000 kilometrekarelik alanda, tuz 1960, SONUN BAŞLANGICI ARAL’I KURTARMA ÇABALARI Kuzey Aral, Fotoğraf: Dursun Yıldız, 26 Mayıs 2011 CBT 1328/ 14 31 Ağustos 2012 KUZEY ARAL’DA DURUM