Katalog

K CBT 1325/ 15 10 Ağustos 2012 tor’dur. Bu okulların kendi başöğretmenleri (master) vardır. Ama chancellor, o okullarda mutlak yetki sahibidir ve başöğretmene sormadan okula öğretmen atayabilir, öğretim programını belirler ve öğretimi denetler, mezunlara rahiplik yetki belÜniversitelerin kuruluşuna kesin bir tarih vermek zordur. Tek tek ele alındığında, Avrupa ünivergesi verir. Bu durum doğal olarak, başöğretmenler arasitelerinin her birinin tarihi iyi bilinir. Ama, bir eğitim kurumunun ne zaman üniversite sayılması sında chancellor’a karşı bir hoşnutsuzluk yaratmaktagerektiği konusu tartışmalıdır. Ayrıca, ortaçağda bir eğitim kurumunun üniversite niteliğine ka dır. Bu hoşnutsuzluk, bir çok (baş)öğretmenin Notre Davuştuğu tarih ile adına “üniversite” nitelemesini eklediği tarih birbirlerinden farklıdır. Bu yazıda, me katedralinden uzaklaşmaları, Latin Quarter denilen bölgeye yerleşip, kendi fakültelerini kurmaları sonucunu “üniversite” adının ortaya çıkışını anlatan ilginç bir olay anlatılacaktır. doğurdu. Yabancı öğrencilerin de yoğun olarak toplandığı Latin Quarter, 1100’lü yıllarda büyük bir eğiTimur Karaçay, tkaracay@baskent.edu.tr tim sitesi oldu. 1200 yılının sonbaharında Latin Quarter’da yaşalığını yaşarken, o karanlığı yaratan kilisenin okullarında utsal Roma Cermen İmparatorluğu’nun kurucusu aydınlanmanın ilk ışıkları yanmaya başlıyordu. yan bir Alman öğrenci evinde arkadaşlarına bir parti Şarlman (Charlemagne, 742814), ülkesinin eği1079 yılında Papa VII. Gregory, Şarlman’ın buy vermeye karar verir. On yaşındaki uşağını şarap almak tilmiş insanlara gereksinimi olduğunu gören bir ruğunu yineledi. Bütün katedral ve manastır okulları için caddenin köşesindeki tavernaya yollar. Tavernakraldı. O zaman eğitimöğretim işini yapabilen tek ku nın rahip eğitmek amacıyla okullar açmasını buyurdu. daki tezgâhtar, çocuğun damacanasına bozuk şarap dolrum kiliseydi. Ülkesindeki bütün katedrallerin ve ma Papa, krallara karşı kiliseyi güçlendirmek için giriştiği durur. Bunu fark eden çocuk itiraz eder. Taverna gönastırların, yetenekli bütün erkek çocuklara ücretsiz eği bu hareketle, farkında olmadan, ortaçağ Avrupa üni revlileri çocuğu dövüp ve sokağa atarlar. Bu arada datim verecek birer okul açması buyruğunu verdi. Katedral versitelerinin doğuşuna giden yolu açtı. Özellikle, ka macana da kırılır. Çocuk gelip başına gelenleri anlatınca, ve manastır okulları (kilise okulları) din adamı (rahip) tedrallerin ve manastırların çok olduğu yerlerde örgün partiye gelen öğrenciler topluca tavernaya giderler. Tayetiştirmek için kurulan okullardır. vernayı darmadağın edip görevlileriO okullara kız öğrenci alınmaz. ni döverler ve dolu bir damacana ile Yalnız erkek çocuklar için açılmış dönüp partiye devam ederler. olsalar bile, Şarlman’ın girişimi, Tavernacı emniyet müdürüne giAvrupa eğitim tarihinde önemlider ve öğrencilerin yakalanıp cezadir. Çünkü, o tarihe kadar Avrulandırılmalarını ister. Emniyet müpa’da ücretsiz yaygın eğitim girişimi dürü yanına görevlileri ve bazı göyoktur. Şarlman öldükten sonra, nüllüleri alıp, Latin Quarter’da öğimparatorluk zor dönemlere girer. renci avına çıkar. Arama sırasındaki İç savaşlar yanında batıda Endühoyrat davranışları semt öğrencilerilüslerin, doğuda Macarların ve nin ve öğretmenlerinin tepkisini çeAvarların saldırıları vardır. O neker. Aralarında şiddetli bir kavga denle, Şarlman’ın eğitim hamlesi başlar. Emniyet görevlileri püskürtütam gerçekleşemez. Gene de bazı lür. Ancak kavgada beş öğrenci ölür. kilise okulları faaliyetlerini sürOnlardan birisi tavernadan şarap aldürebildi. dıran Alman öğrencidir. Alman öğKilise okullarının asıl amacı rencinin Liege piskoposluğuna sedin adamı yetiştirmek olduğuna çilmiş biri olduğu anlaşılır. Olay bügöre, o okulların öğretim progyümeye başlar. ramlarının o amaca göre düzenNotre Dame’dan destek alamaParis Sorbonne Üniversitesi lenmiş olması doğaldır. Zaten kiyınca, öğrenciler ve öğretmenler kenlise okulları dışında başka bir okul di aralarında örgütlenirler. Yabancısistemi yoktu. Kilise okullarında iki öğretim programı eğitim hızla gelişmeye başladı. Paris, bu yerlerin ba ları da içine aldığını belirtmek için birliğe Universitas uygulanırdı. adını verirler. “Üniversite” adı buradan gelir. Kurdukşındadır. ları barikatlarla Latin Quarter’a polisin girmesine izin Trivium: Öğretim programı gramer, konuşma vermezler. Emniyet müdüründen ve rektörden uzlaşma (rhetoric) ve mantık üçlüsünden oluşur. Bu üçlünün öğ ÜNİVERSİTE ADININ ORTAYA işareti görmeyen Universitas, temsilcilerini Kral Phiretildiği okullara Gramer Okulları denilirdi. Gramer öğ ÇIKIŞI Ortaçağ zamanlarında Paris kenti, Seine ırmağının lip’e gönderir. Temsilciler kraldan korunma ve bazı imretimi Latince okuma, konuşma ve yazma öğretimidir. O zamanlar, Avrupa’da Latince, eğitimli kişilerin bil oluşturduğu adacıkta yer alan iki büyük otoritenin yö tiyazlar isterler. Kral temsilcilere; İsteklerinizi kabul etmezsem ne yapacaksınız? netimindedir. Birisi Notre Dame katedralidir, ötekisi mesi gereken bir üst sınıf dilidir. diye sorar. Temsilciler yanıt verir: ise onun tam karşısında yer alan Krallık Sarayı’dır. BaşQuadrivium: Zamanla gramer okullarında oku piskopos (archbishop) Notre Dame katedralinde oturO zaman, cübbelerimizin eteğinden Paris sokaktulan rhetoric ve mantık derslerinin içeriği genişledi. maktadır. Notre Dame katedrali, Paris kilise okullarında larının tozunu silkeler gideriz! Aritmetik, geometri, astronomi ve müzik konularını da yetişen din adamlarına yeterlik/yetki belgeleri verir. Bu Kral Philip bu sözün ne anlama geldiğini bilecek kakapsamaya başladı. Bu son dört konu quadrivium diye belgeleri başpiskopos yerine, yardımcısı rektör (chan dar akıllıdır. Latin Quarter’daki öğrenciler kenti terk adlandırılır. sellor) dağıtır. O nedenle, chancellor’un kilise okulla edip başka ülkeye giderlerse, Paris’in çok şey kaybedeBirinci milenyumun başlarında (1000’li yıllar), rı üzerinde ağır baskısı vardır. Katedralin karşısındaki ceğini bilir. O nedenle, öğrencilere istedikleri imtiyazları kilise okullarının öğretim programları din adamı ye krallık sarayında kentin emniyet müdürü (provost) otur verir. Artık üniversitat kralın korumasındadır. Polis ontiştirmenin ötesine geçmeye başladı. Felsefeyi ve dü maktadır. Rektör ve emniyet müdürü genellikle iyi ge lara karışamayacaktır. Daha önemlisi, Latin Quarter’daki şünceyi öne çıkaran ders kitapları ortaya çıkmaya çinirler. Çok sayıda öğretmen ve öğrencinin yaşadığı okullar (fakülteler), Chancellor’dan bağımsız olarak kenbaşladı. Örneğin, Reims katedral okulunda İspanya’da kenti sorunsuz yönetirler. di öğretim programlarını yapabilecek, öğretmenleri ataeğitim görmüş Gerbert, sayıları yazmak için HintArap 1100’lü yıllarda, çok sayıda yabancı öğrenciyi de içi yabilecek, dereceleri dağıtabileceklerdir. Bu olgu, PaSayma Sistemini, hesap yapmak için abakusu ve yıldız ne alan yüksek öğretim, henüz devlet güdümünde de ris’te yükseköğrenimin kiliseden kopuşunun başladığı gözlemleri için astrolobu öğretmeye başlamıştı. ğildir. Öğrenciler okula ya da ders aldıkları öğretmene andır. O andan sonra, Üniversite kurulmuştur. Unutmayalım ki, o zamanlar Avrupa, sayıları yaz ücret (tuition) öderler. Bir tür özel okul ya da özel öğO günden beri üniversite, kralın altın tepside sunmak ve hesap yapmak için Roma rakamlarını kullanı retmen sistemi yürürlüktedir. Öğrenimden sonra rahiplik duğu gülsuyunu kana kana içmeyi istiyor, ama başarayordu. Roma rakamları ile sayıları yazmanın zor ve he yetkisini dağıtan Notre Dame, sisteme egemendir. mıyor. Kralın verdiği imtiyazları kıskançlıkla korumasap yapmanın olanaksız olduğu iyi bilinir. Öğrenciler ve öğretmenler Latin Quarter denilen ya çalışıyor, ama siyaset buna izin vermiyor. Çünkü siİslam uygarlığında kullanılan HintArap Sayma Sis bölgeye yerleşmeye başladılar. Latin Quarter, Latincenin yaset, toplumların kalkınmasında ve yönetiminde temi ile hesap yapmanın Avrupa’ya İspanya ve Kuzey egemen olduğu yeni bir mahalle yeni bir yerleşke oldu. yükseköğretimin rolünü Papa VII.Gregory’nin gördüAfrika üzerinden girişi, ticaretin önünü açan büyük bir Öğrenci sayısı o zamanki Paris’in nüfusunu aştı. Neh ğü gibi görebiliyor, ama Kral Philip kadar cesur olamıyor. yeniliktir. Kilise okullarının öğretim programlarında bu rin batı yakasında birkaç tane manastır okulu vardır. 1 tür değişim ve zenginleşmeler giderek yaygınlık kazandı. En büyükleri St.Germain, Ste.Genevieve ve St.VicDr. Lynn H. Nelson, Professor Emeritus, University of Bir bakıma, Avrupa, kilisenin yarattığı ortaçağ karanKansas, Lectures in Medieval History, 1 January 2001. Üniversite Adının Doğuşu 1