Katalog

APOLLON SMİNTHEUS KUTSAL ALANI Yeni bir eski kent dünyaya kazandırılıyor Çanakkale ili, Ayvacık ilçesinin Gülpınar beldesinde yer alan Apollon Smintheus Kutsal alanı, 1980 yılından bu yana devam eden arkeolojik çalışmalar sayesinde, Troas Bölgesinin kültürel zenginliğine katkısını sürdürmektedir. Zeytin ve nar ağaçları arasına gizlenmiş bu alanda, Prof. Dr. Coşkun Özgünel’in başkanlığını yaptığı bilimsel bir ekip tarafından kazı ve restorasyon çalışmaları yürütülmekte. Metni hazırlayan: Dr. Davut Kaplan 19 Mayıs Üniversitesi B u çalışmalar, bulunduğu yörenin yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeri olmasına olanak tanımıştır. Bu ilginin en büyük nedeni, İÖ 2. yüzyılda burada inşa edilmiş olan görkemli Apollon Smintheus tapınağının kalıntıları, Troas bölgesinin en eski yerleşmesi olan “Kalkolitik Gülpınar (İ.Ö. 48004500) Yerleşmesi” ve ilk kez arkeolojik bir alanın bütünlüğü içinde yer alan “Smintheion Kazı Müzesi”dir. Klasik dönem kazı ve onarım çalışmaları Dr. Davut Kaplan (Ondokuz Mayıs Üniversitesi) ve Dr. Tayyar Gürdal (Bülent Ecevit Üniversitesi), Kalkolitik dönem yerleşmesi ise Prof. Dr. Turan Takaoğlu (Onsekiz Mart Üniversitesi) tarafından yürütülmektedir. Anadolulu (İzmir’li) büyük ozan Homeros’un İlyada destanında anlattığı, Avrupa’nın Anadolu topraklarına açtığı ilk topyekun savaşın adını hepimiz bilmekteyiz. Savaşın nedeni Troia kralı Priamos’un küçük oğlu Alexandros’un (Paris) Sparta kralı Menalaos’un karısı güzel Helena’yı kaçırmasından daha çok, Yunanlılar’ın Karadeniz’e açılmayı istemeleri düşüncesinden kaynaklanır! yunca neresi olduğu konusunda gizemini koruyan Khryse kenti, pek çok gezginin arayışı olmuş ve sonunda; 1785 yılında bölgeyi ziyaret eden Jean Baptista Le Chevalier tarafından, tapınak kalıntıları sayesinde keşfedilmiştir. 1853 yılında, R.N. Spratt adlı bir İngiliz amiralin bölgede yaptığı harita çalışmaları sırasında tapınak kalıntılarına rastlaması ve bunun Apollon Smintheus’a ait bir yapı olduğunu bilim dünyasına duyurmasının ardından ilk kazı çalışmaları başlar. 1866 yılında İngiliz mimar Richard Pullan tapınak alanında tek sezonluk kazı çalışmasını gerçekleştirir. Ardından yüz yıllık bir sessizliğe gömülen tapınak, 1966 yılında Alman bilim insanı H. Weber’in çalışmalarıyla yeniden hatırlanır ancak, yeterli ilgiyi görmez. 197173 yılları arasında Çanakkale Müzesi tarafından sürdürülen kazı çalışmaları da tapınağı gün yüzüne çıkarma konusunda yetersiz kalır. 1980 yılından günümüze dek geçen süre içinde ise özellikle devam eden restorasyon çalışmaları ile Smintheion’un çehresi hızla değişmektedir. Restorasyonu ardından, geniş platform üzerinde yükselen sütunlarıyla ziyaretçileri kar Kutsal alanda bulunan, Troya Savaşı’ndan sahnelerin betimlendiği tapınak friz bloklarının sergilendiği müzeden bir görünüm Apollon Smintheus Tapınağı kalıntıları Kalkolitik Smintheion buluntusu pişmiş toprak heykelcik parçaları Apollon Smintheus Kutsal Alanını gösteren hava fotoğrafı geçen Troia savaşlarını anlatan mitolojik sahnelerin işlendiği friz blokları bulunmaktadır. Bu frizlerde Akhilleus’un eğitim için kentaur Khiron’a getirilişi, Patroklos’un cesedinin savaş alanından alınışı, Patroklos’a ağıt yakılması, Akhilleus ile Hektor’un mücadelesi, Zeus’un karar vermesi, Akhilleus’un Hektor’un cesedini Troia surları etrafında sürükleyişi, Priamos ve ailesinin Troia surları üzerinden Hektor’un ölümünü izlemesi, Priamos’un Akhilleus’tan Hektor’un cesedini almaya gidişi ve Andromakhe’nin Hektor için yas tutması konu edilmiştir. Homeros’un İlHamamda sıcak bölümlerin ısıtılmasını sağlayan bölüm ve yada’da anlattığı Troia savaşlarının can mozaik tabanlı mekân alıcı konuları, bu frizlerde adeta bir resimli roman gibi işlenmişlerdir. şılayan, İon stilinde inşa edilmiş tapınakta, yine AnadoSon dönem kazı çalışmalarıyla gün lulu olan mimar Hermogenes’in plan tasarımı (pseudoyüzüne çıkarılmış ve restorasyon çalışdipteros) uygulanmıştır. malarıyla kısmen ayağa kaldırılmış olan Tapınağın sütun tamburları, benzerlerine çok az rasthamam yapısı önemli belgeler arasında ladığımız türde kabartmalarla bezelidir. Mitolojik betimyer alır.. lemeli bu sütun tamburlarında, Apollon, Zeus, Leto, ArHamam ve temis ve Musalar, Rahip Khryses’in bağlı bulunduğu Agamemnon’dan kızı Khryseis’i su yapılarına istemesi, Apollon’un Akha doönem verilmesi, nanması üzerine veba salgınını Apollon kehayollaması, Odysseus’un Khryseis’i netlerinde suyun getirmesi, Thetis’in Zeus’a yakarıönemli bir rol oyşı ve Priamos’un Hektor’un cesedini namasından ve almak için Akhilleus’un çadırına Apollon tapıgelmesi gibi konular betimlenmişnaklarının kuttir. sal bir su kaynaTapınağın üst mimari yapısınğı yakınında buFriz detay fotoğrafı da, Akhalar ile Troialılar arasında Roma dönemi yapı temelleri altında ele geçen Kalkolitik Smintheion yerleşimi konut avlularına ait ana kayaya oyulmuş erzak veya çöp çukurları CBT 1325/ 10 10 Ağustos 2012 Apollon Smintheus Kutsal alanında yer alan, Roma Hamamını gösteren fotoğraf si ve kara midyesi gibi deniz yumuşakçaları, ele geçen en yaygın türleri temsil eder. Smintheion (Gülpınar)’a artan ilginin bir diğer nedeni ise 1993 yılında tapınak alanı yakınındaki eski bir yağ işliğinin onarılması ile elde edilen mekânın, bir “Butik Müze” haline dönüştürülmüş olmasıdır. CBT 1325/ 11 10 Ağustos 2012 Anadolu kökenli tanrı Apollon, Batı Anadolu kıyılarında birçok eski yerleşmelerde karşımıza çıkar. Troas bölgesinde ise Tenedos’da (Bozcaada) başlayan Smintheus (Fare) kültü, Smintheion’da Homeros’un “Tenedos’un güçlü kralı, Smintheus dinle beni” dizeleri ile doruğuna Gülpınar’daki kutsal alanla ulaşır. Smintheus, “fareleri kovanfarelerin efendisi” anlamındadır. Arkeoloji dünyasında Smintheion olarak tanımlanan bu kültün söylencesi destana göre; Khryse (Gülpınar) kentinin rahibi Khryses’in kızı Khryseis’in, tapınağı yağmalayan Akhalar’ın lideri Kral Agamemnon’un tutsağı olması üzerine başlar. Rahip Khryses, önce kızını kaçıran Agamemnon’a hediyelerle gelir ve yalvarır. Ancak kral tarafından aşağılanıp terslenir. Bunun üzerine Khryses, rahipliğini (duacısı) yaptığı Apollon’a yalvarır. Apollon da rahibin dileğini yerine getirip, Akha ordusu üzerine korkunç bir veba salgını gönderir. İlyada destanının başında bahsi geçen ve yüzyıllar bo Hamamın giriş kapısına doğru uzanan yol üzerine dikilmiş anıtlar lunmasından kaynaklanmaktadır. Hamamın içi mozaik döşemeli mekânları, mermer kaplamalı havuzları ile ele geçmiştir. Bölgedeki araştırmalar ve kazılar sonucu elde edilen en önemli bulgulardan biri de tapınağı komşu kentlere bağlayan taş döşeli kutsal yoldur. Hamamın girişine dek uzanan kutsal yolun bu kısmında, Apollon Smintheus adına düzenlenen şenliklerde ödül almış sporcuların heykel kaideleri ve onurlandırma yazıtları bulunmaktadır. Kehanet merkezinin Kutsallığı eski zamanlara kadar uzar. Roma dönemi kalıntıları altında kalmış olan ve yaklaşık olarak İÖ 55004500 yılları arasına konan bir Bakır Çağ (Kalkolitik) yerleşmesi en güzel kanıttır. Troas bölgesinin bu en eski yerleşimi, ilgiyi Gülpınar’a çekmektedir. Bu açıdan Smintheion, Troas bölgesinin ilk köy yerleşimlerinden biridir. Yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda Kalkolitik döneme ait günlük yaşam konusunda bilgi veren konut ve depo yapıları ortaya çıkarılmıştır. Yapı malzemesi olarak taş ve ahşap direkler kullanılmıştır, ayrıca konut avlularında erzak ve çöp çukurları bulunmuştur. Kare planlı evlerin girişlerinin karşısında ocakların yer alması da bize eski insanların yaşamları hakkında bilgiler sunar. Ayrıca evlerin bazılarının içinde deniz kabuklarından kolye benzeri süs eşyası üretimi yapıldığı da tespit edilmiştir. Kalkolitik dönem Smintheion insanlarının geçimlerini; tarım, hayvan besiciliği, avcılık, balıkçılık ve midyeistiridye toplayıcılığı gibi değişik ekonomik faaliyetler ile sağladıkları anlaşılmaktadır. Ele geçen öğütme ve ezgi taşlarıyla, buğdayın un haline getirildiği, konutlarla ilişkili ocak yapılarında da pişirme işleminin yapıldığı anlaşılmaktadır. Beslenen hayvanların etinden, sütünden ve yününden yararlanıldığı bilinmektedir. Kazılarda ele geçen gövdesi kevgir gibi delikli kaplar bu besi hayvanlarının sütünden de faydalandığına, peynir yapımına işaret eder. Yün dokumanın varlığı da Kalkolitik Smintheion’da yine seramik kaideleri üzerinde rastlanan negatif izlerden bilinmektedir. Ele geçen balık kemiği ve balık ağı ağırlığı gibi taş aletler ise balıkçılık faaliyetlerine işaret etmektedir. Yine günümüzde de bilinen; İstiridye, kum midyesi, büyük tarak, sülünez, yürek midye Apollon Smintheus Kutsal Alanı’na uzanan Roma dönemi caddesi Roma dönemi yapı kalıntıları altında ortaya çıkarılan kare planlı bir Kalkolitik dönem konut yapısına ait taş temeller