Katalog

nsanların yarısı virüsten oluşuyor İnsan genom projesinin sonuçları ilk kez 2001 yılında açıklandığında son derece şaşırtıcı bulgularla karşı karşıya kalındı. Bu bulgulardan bir tanesi genlerdeki eksiklikti. İnsan gen dizgesinin yaklaşık 100,000 gen içermesi beklenirken, topu topu 20,000 gen olduğu ortaya çıktı. Daha şaşırtıcı bir bulgu da, bu genlerin insan genomunun yalnızca %1,5 kadarını oluşturduğuydu. Genlerin bu denli küçük bir pay oluşturması, genomun yaklaşık %9’unu oluşturan virüslerin türettikleri DNA’lardan kaynaklanmaktaydı. B unun da ötesinde, genomun büyük parçaları, görünürde kendilerini kopyalamak dışında hiç bir işlevi olmayan, retrotransposon adıyla bilinen virüse benzer gizemli yapılardan oluşuyor. Bu yapılar insan genomunun en az %34’ünü oluşturuyor. Sonuçta, virüsümsü bileşkenlerin DNA’larımızın neredeyse yarısını oluşturduğu görülüyor. Eskiden olsa “çöplük DNA” diye üzerinde belki de hiç durulmayacak bu DNA’ların bir bölümünün insanın dirimsel yapısında can alıcı bir rol oynadıkları artık açıkça biliniyor. Ancak bunların kökenleri ve işlevleri henüz bilinmiyor. 15 yıl kadar önce, Britanyalı yazar, tıp ve dirimbilim uzmanı Frank Ryan “Virus X” kitabının araştırma süreci sonucunda virüslerin bildiğimizden çok daha önemli işlevleri olduğu kanısına vardı. Frank’e göre, genellikle bulaşıcı hastalıklarla ilintili oldukları düşünülen virüsler ile bunların barındıkları yapılar arasındaki ortakyaşamda sanıldığından çok daha incelikli bir etkileşim söz konusuydu. Şimdi bu görüşün doğru olduğu ve virüslerin insan evriminde belirgin değişikliklere yol açtıkları yönündeki kanıtlar giderek çoğalıyor. Ortakyaşam terimi ilk kez 1878 yılında bitkibilim uzmanı Anton de Bary tarafından “benzer olmayan canlıların birlikte yaşamaları” olarak tanımlandı. Ortakyaşam kendi içinde de, “asalaklık=parasitizm”, “besin ortakçılığı=komensalizm” ve “karşılıklı asalaklık=mutualizm” olarak üç türe ayrılıyor. lk türde, taraflardan biri ötekinin sırtından geçinir ve ona zarar verir. kincisinde, taraflardan biri yarar görürken ötekisi için bir yarar ya da zarar söz konusu değildir. Üçüncüsünde de, aynı ortamda beslenen canlılardan biri ötekine kimi yararlı maddeler ya da etkiler sağlar; her iki taraf da birbirlerinden ge çinir. Ortakyaşamsal ilişkilerin taraflar açısından evrimsel içermeleri vardır. Ayıklama süreci tarafları bireysel olarak etkilediği kadar, ortaklık düzeyinde de etkili oluyor. Bunun en belirgin örneğine, çiçeğin yapısıyla gaganın yapısının birbirlerini ağırlamak üzere birlikte evrildikleri, sinekkuşu ile çiçekler arasındaki karşılıklı döllenmelerde rastlanıyor. Ortakyaşamın böyle bir evrimsel değişimle sonuçlanmasına “simbiyogenez” adı veriliyor. Ortakyaşam dirimsel yaşamın farklı düzeylerinde işlev görür. Bu geniş yelpaze basit metabolit alışverişinden, davranışsal ortakyaşam biçimlerine dek uzanır. Ortakyaşam, tarafların genleri paylaştıkları genetik düzeyde de karşımıza çıkabilir. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri, gücünü güneşten alan ve yediği yosunlardaki kloroplastları bağırsaklarındaki hücrelere aktaran deniz sümüklü böceğidir. Bu sümüklü böceğin genomu yosunlardan aktarılan ve kloroplastların onlarsız iş göremedikleri hücreleri de içerir. Bu tür bir genetik ortakyaşam virüsler ve konakçıları için de geçerli olduğundan, insan genomunun kökenleri konusunun aydınlığa kavuşturulması açısından büyük önem taşımaktadır. Virüsler zorunlu asalaklardır. Bu canlılar yalnızca konakçılarının hücreleri içinde çoğalabildiklerinden, yaşam çevrimleri başkalarıyla çok yakın ilişki kurmalarını gerektirir. Grip gibi virüsler için bu ilişki asalaksal ve geçicidir. Ancak kimi virüsler konakçılarını asla terk etmeyip kalıcı enfeksiyonlara neden olurlar. Bu türde uzun süreli bir ilişki ortakyaşamın doğasını değiştirir ve karşılıklılığın evrilmesine olanak tanır. Böyle bir süreç genellikle “saldırgan ortakyaşam” diye adlandırabileceğimiz fark edilir bir gelişmenin ardından yaşanır. ORTAK OLARAK V RÜSLER ORTAKYAŞAM TER M Yazının devamı arka sayfada CBT 1275 / 15 26 Ağustos 2011 Saldırgan ortakyaşama bir örnek 1950’lerde Avustralya’da tavşanlarda görülen miksomatöz salgınıdır. Avustralya bir yiyecek kaynağı olan Avrupa tavşanı ile 1859 yılında tanıştı. Orada bu hayvanların doğal avcıları olmadığından, tavşanlar hızla çoğalmaya başladılar ve sonunda ülke çapında tarıma elverişli yeşil SALGIN VE TAVŞANLAR alanları yok ettiler. 1950 yılında, miksoma virüsü bulaşan tavşanlar bilerek yabanıl yaşama sürüldüler. Güneydoğu Avustralya’daki tavşanların %99.8’i üç ay içerisinde yok oldu. Miksomatöz salgını evrimsel bir deney olarak tasarlanmamış olmakla birlikte, birtakım evrimsel sonuçları oldu. Miksoma virüsünün doğal konakçısı, derisinde ufak tefek kızarıklıklar yaratmanın dışında bir zarar vermeden üzerinde barındığı Brezilya tavşanıdır. Şimdi aynı durum Avustralya tavşanı için de geçerli. Salgın süreci boyunca virüs, genlerindeki ufak tefek değişikliklerden ötürü hastalığa karşı koyabilecek güce sahip olan tavşanları seçti. Hastalıklı olanların ayrılmasını ortaklaşa evrim süreci izledi. Öyle ki, günümüzde tavşan ile virüs hastalığa yol açmayan bir karşılıklılık içinde yaşıyorlar. Şimdi, bir bulaşıcı hastalık virüsünün Afrika’da ilk insan topluluklarından birine saldırdığını düşünün. Salgın benzer bir yol izlemiş olmalı ve hastaların ayrılması sürecinin ardından ayakta kalabilenlerle virüsün birlikte evrildikleri bir dönem yaşanmış olmalı. nsanın evrim süreci boyunca böyle dönemlerin sürekli yaşandığı yönünde kanıtlar olmakla birlikte, bunların ne zaman ve hangi bulaşıcı unsurların etkisiyle yaşandığı bilinmiyor. Bugün bile virüse bağlı hastalıklar insan evriminin akışını değiştiriyorlar. Söz gelimi, insandaki HLAB geni HIV1 enfeksiyonuna tepki oluşturulmasında önemli bir