Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu (tanolturkoglu@gmail.com) Internet üzerinden radyo yayını yapmak, tahmin edilenden çok daha kolay ve ucuz! Bu sayede geleceğin radyosunun internet üzerinden dünyaya yayılması her geçen gün daha da hızlanmakta. Takiyüddin’in Gözlem Araçları 16. yüzyıl Osmanlı astronomu Takiyüddin’in İstanbul Rasathanesinde kullandığı gözlem araçlarıyla ilgili açıklamalarının yer aldığı Alatı Rasadiyye li Zici Şehinşahiyye adlı kitabının tıpkıbasımı ve günümüz Türkçesiyle metni ve yorumları, Mustafa Kaçar, M. Şinasi Acar ve Atilla Bir’in çalışması olarak Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları serisinden yayımlandı. Osman Bahadır, bahadirosman@hotmail.com Osmanlı astronomu Takiyüddin’in (15261585) Alatı Rasadiyye li Zici Şehinşahiyye (Saltanat Yıldız Çizelgelerinin Hazırlanmasında Kullanılan Gözlem Araçları) adlı eseri, onun 1579’da kurduğu stanbul Rasathanesi’ndeki gözlem araçlarını konu edinmektedir. Eserin günümüze kadar, biri Fransa’da, biri Mısır’da ve diğerleri de ülkemizde olmak üzere altı nüshası ulaşabilmiştir. Mustafa Kaçar, M. Şinasi Acar ve Atilla Bir tarafından hazırlanan, XVI.Yüzyıl Osmanlı Astronomu Takiyüddin’in Gözlem Araçları adlı bu çalışma, Giriş’i izleyen üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Osmanlı astronomisinin gelişimi ve Takiyüddin’in çalışmaları ele alınmaktadır. Birinci bölüm, Takiyüddin’in eserinin günümüz Türkçesiyle metnini, yorumunu ve aletlerin kullanımının açıklanışını içermektedir. kinci bölümde eserin çeviriyazısı verilmektedir. Üçüncü bölümde ise sırasıyla Kandilli Rasathanesi, Bibliotheque Nationale de France, Topkapı Sarayı Müzesi ve stanbul Üniversitesi kütüphanelerinde bulunan farklı nüshaların tıpkıbasımları sunulmaktadır. Takiyüddin, kurduğu stanbul Rasathanesi’nde dokuz çeşit gözlem aracı kullanmıştı. Bu aletlerden, ahşap duvar kadranı, ekinoksları belirlemede kullanılan Zatu’l evtar ve mekanik astronomi saati, Takiyüddin’in geliştirdiği veya icat ettiği en önemli gözlem aletleri arasındadır. “Takiyüddin gözlemlerinde, rasathanede kurmuş olduğu ahşap duvar kadranını ve “saatleri, dakikaları ve saniyeleri gösteren kadranlı bir mekanik saat inşa ettik, her dakikayı beşer saniyeye böldük” diye tarif ettiği, kendisinin yapmış olduğu mekanik saati kullanmıştır. Bu, önceden kullanılan saatlerden daha dakik olduğu için, uygulamalı astronomi konusunda 16. yüzyılın önemli buluşlarından biri olarak kabul edilmiştir.” (s.11). “ stanbul Rasathanesi’nde yapılan gözlemler sonucunda Takiyüddin, Güneş parametrelerinin hesaplanması için yeni bir yöntem geliştirmiştir. Sabit yıldızların enlem ve boylamlarının tespitinde ise – Ay’ın aracı olarak kullanılmasını terk ederek Venüs gezegeni Radyo 2.0 Herkes gazetenin, TV’nin geleceğini konuşuyor da radyonun geleceği biraz göz ardı ediliyor. Radyonun da geleceği internet üzerinden yayın yapmada yatıyor. Bu vesile ile radyo yayınlarının zamandan, mekândan ve cihazdan bağımsız hale geleceği öngörülüyor. Cihazdan ve mekândan bağımsız hale gelmek demek aslında internet üzerinden radyo yayını yapmak demektir. Böylece dünya üzerinde nerede olursanız olun, internet erişiminiz varsa radyo yayınına da ulaşabilirsiniz. Öte yandan mobil cihazlarla internet erişimi radyo cihazlarının da gerekliliğini ortadan kaldırmaktadır. Böylece örneğin cep telefonu radyo cihazının, internet erişimi de global anlamda radyo yayınını yaymanın yeni isimleri haline gelir. Peki zamandan bağımsızlık nasıl sağlanacak? Ağırlıklı olarak radyo yayınlarının canlı icra edilmesi yerine “paket yayın” haline getirilmesiyle. Bir başka deyişle geleceğin internet üzerinden yayın yapan radyo istasyonlarında tek bir yayın akışı olmayacak. Dinleyici sevdiği radyo istasyonuna eriştiğinde kendi yayın akışını, radyonun sunmuş olduğu program dağarcığından kendisi seçebilecek. Bu elbette ki canlı yayının sonu anlamına gelmiyor. Nasıl ki gazeteleri öne çıkaran köşe yazarları olacaksa, radyolar arasında da farkı yaratan DJ’ler ve onların canlı performansları olacaktır. Bütün bu öngörüler bir yana pratikte internet üzerinde bir radyo istasyonu kurmanın ve işletmenin zorluğu ve maliyeti nedir? Bu sorunun cevabı beklediğinizden çok farklı. Geçtiğimiz günlerde lise son sınıf öğrencisi yeğenim ile oturup internet üzerinde iki saatlik bir araştırmanın sonucunda kendisine bir radyo istasyonu kurduk. Şimdi kendisi her akşam kafasına göre iki üç saat radyo yayını yapıyor. Bunun için gereksinim duyulan şeyler temelde radyo yayını yapan bir web sitesi ile radyo yayınını yöneten bir yazılım. Bu web siteleri artık ücretsiz olarak internet üzerinde hizmet veriyor. Radyo yayını yöneten yazılımlar da internet üzerinde mevcut. Birisini alıp, bilgisayarınıza yüklüyorsunuz, birkaç parametre ayarı yapıyorsunuz (ki bizi iki saat uğraştıran da işin bu aşamasıydı ve dijital yerli olan kendisi, ben pes ettikten sonra “denemeyanılma” yöntemiyle radyo yayını yapmayı başardı). Hepsi bu ! Yani hiçbir ücret ödemeden internet üzerinde yayın yapan bir radyo istasyonuna sahip olabilirsiniz. Yayını yapmak için illâ ki bilgisayarın başında olmanız gerekmiyor. Yayın akışını (müzik ya da konuşma ses kayıtları fark etmez) mp3 dosyaları halinde bir playlist olarak hazırlayıp yazılıma ekliyorsunuz. Yazılım onu otomatik olarak çalıyor. Arada yayın koparsa kendisinin otomatik kontrol mekanizması hat geri geldiğinde yayına kaldığı yerden devam etmeyi sağlıyor. Canlı performans gerçekleştirmek istiyorsanız o da sorun değil. Geçin bilgisayarın başına başlayın konuşmaya. Hatta canlı yayına telefon bağlantısı bile almanız mümkün. Yeter ki sessiz bir odanız (pardon stüdyonuz) olsun! Ayrıca yayın esnasında dinleyicilerin yazılı geribildirimlerini de radyonun web sitesi üzerinden okuma, onlarla iletişim kurma imkânı var. Ayrıca yayın esnasında anlık olarak reyting ölçmek; bu sayede hangi konular ya da ne tür müzikler dinleyici kitlesini artırır, bunları tespit etmek olası. Yeğenim şu an deneme yayınlarını tamamlamak üzere. 1 Ağustos’tan itibaren düzenli yayına geçmeyi hedefliyor. CBT 1271/ 12 29 Temmuz 2011 ni ve Aldebaran ile Spica Virginis adlı iki yıldızı kullanmıştır.” (s.13). “Müşebbehe bil menatık denilen aracı eskiler imal etmemişlerdi. Takiyüddin Efendi bunu yeni rasathanesinde Macisti’nin (Batlamyus’un ünlü eseri Almagest) 10. makalesinden yararlanarak, Venüs’ü incelemek ve yarıçapını ölçmek için geliştirmiştir.” (s.44). Takiyüddin’in kullandığı aletler, aynı dönemde Avrupa’da astronom Tycho Brahe’nin gözlemlerinde kullanmış olduğu aletlerle hemen hemen aynı özelliklere sahipti, ancak ölçmedeki hassaslıkları bakımından onlardan daha üstündü. Nitekim Takiyüddin günümüzde 61” olarak hesaplanmış olan Güneş’in apojesini 63” olarak hesaplamıştır. Bu parametre için Kopernik’in verdiği değer 24”, Tycho Brahe’nin verdiği değer ise 45” ‘dir. (Takiyüddin’in rasathanesinin tam da Avrupa’da astronomi devriminin başlamış olduğu bir sırada 1580’de yıktırılmış olması, bilim tarihimizin şüphesiz en hazin olaylarından biridir. Bu ilk Osmanlı rasathanesi varlığını sürdürme imkanı bulabilseydi, ülkemizde modern astronominin kurulması belki de bu kadar gecikmeyebilecekti.) Takiyüddin’in Gözlem Araçları adlı eserde, Takiyüddin’in kendi eserinde anlattığı gözlem araçlarının teknik yorumu, eserin çeviriyazısı ve farklı nüshalarının tıpkıbasımları bir arada sunulmaktadır. Böylece okuyucu da, konunun uzmanları da eserden yararlanabilmektedirler. Örneğine pek az rastladığımız bu uygulama ile ayrıca eserin gerek Osmanlı, gerekse dünya bilim tarihindeki yeri de ortaya konulabilmektedir. Eserde, gerek orijinal minyatürlerin, gerekse açıklayıcı yeni çizimlerin baskısı, mükemmel denilebilecek bir baskı kalitesindedir. (Bir küçük not olarak da, orijinal minyatürlerdeki Ay ve Güneş resimlerinin birer insan başı suretinde verilmiş olmasının, slam dünyasındaki resimle ilgili anlayış çerçevesinde son derece ilginç ve yoruma muhtaç göründüğünü belirtmemiz gerekmektedir. Bu figürler, Takiyüddin’in Batı astronomi kitaplarını incelemiş ve onlardan etkilenmiş olduğunun bir yansıması olarak düşünülebilir). Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde lim (Birinci Fransızca baskı Paris 1939, ikinci Türkçe baskı stanbul 1943) adlı ünlü eserinde Osmanlı bilimini oluşturan bilimcileri ve eserlerini tanıtarak, kültür ve bilim tarihimizin bilançosunu çıkartmak yolunda dev bir ilk adım atmıştı. Ancak Adıvar’ın hem kitap tanıtımları sınırlıydı, hem de Osmanlı biliminin asıl büyük dönüşümünü geçirdiği 19. yüzyılın eserlerini kapsamıyordu. Bugün eleştirel veya yorumlu yayımcılık adını verdiğimiz bu görev, tamamlanmamış olarak hâlâ önümüzde durmaktadır. Mustafa Kaçar, M. Şinasi Acar, Atilla Bir ve Türkiye ş Bankası Kültür Yayınları, bu değerli eseri ortaya çıkartmakla, bu önemli ve tarihsel görev için çok güzel bir örnek yaratmışlardır. Takiyüddin’in Gözlem Araçları, bilim tarihimize çok değerli bir katkıdır.