Katalog

Politikalarının büyük öncüsü öldü GENÇLİĞİ VE ASKERLİĞİ Çocuklarının (2 erkek, 3 kız) yazdığı kısa hayat hikâyesine göre, babası, ünlü İngiliz Fabian sosyalisti ve LSE, London School of Economics’in kurucusu Sidney Webb’in sekreteri Arnold Freeman, aynı zamanda, İşçileri Eğitme Derneği’nin (Workers’ Educational Association) öncülerinden de biriymiş. İdealist bir komünist olarak Chris önce okulu, LSE, terk ediyor ve savaşta Kraliyet Harp Akademisi’ne (Royal Military College, Sandhurst) girip tankçı olarak cepheye gidiyor, Ardennes Savaşı’na, 1944, CHRİS’İ SON GÖRÜŞÜM: katılıyor. Onu eşimle birlikte Sussex’de 2003 Kasımı’nda, son görBana bir keresinde, “Ben Monthy’nin (Mareşal düğümde, bacağına protez takılmış, ancak, koltuk değneMontgomery) şoförlüğünü yaparak Almanya’ya girdim”, ğiyle yürüyebiliyordu. Ona Türkçeye çevirdiğim Yenilik demişti. Monthy’nin bu şoförü, hiçbir zaman kendine bir İktisadı kitabını takdim etmek için gitmiştik. NIESR günotomobil almadı, burjuva lüksü sayıyordu; üniversite cilerinden beri sekreteri, başasistanı, büyük yardımcısı dosvarındaki Kingston köyünden, eğer arkadaşları ona “lift” tumuz Jackie Fuller bizi Lewes istasyonundan aldı; Chris vermezse, karda, kışta, lastik çizmeleriyle, yürüyerek gelip, arabadaydı, Sussex Downs denilen o inanılmaz güzel kırgidiyordu. Artık nesli kalmamış İngiliz köylüsü gibi. ları köyleri gezip, ünlü bir kır pub’ında uzun bir yemek yeKomünist olması, İngiltere’de bile onu akademik hadik. Sonra eski dostlar, Geoff Oldham ve eşi Brenda’nın yatta kara listeye sokmuş, 1948’de LSE yi başarıyla bitirbir Sussex köyündeki evlerine akşam çayı içmeye gittik, onmesine rağmen doktorasını yapamamıştı. Ancak, doktolar da iyice yaşlanmışlardı, kitabı onlara da takdim ettik. ra vermeyen İngiliz üniversite camiası yeni bir bilim kuBu onları da son görüşümüzdü. ran kimseyi ödülsüz de bırakmıyor, önce profeChris yemekten sonra, “Türkiye’de bu sör sonra, 1986’da ordinaryüs (Emeritus) yapakadar güzel bir kitap basılacağını tahmin etbiliyor. mezdim” dedi. Onun başeseri hep karton kaChris savaştan sonra, işçileri örgütlemekte, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki “refah devleti” ile kalpaklı basılmıştı; oysa bu çok özenle hazırDaily Worker de yazılar yazmakta ve “Rusya ile kınıp refaha kavuşmak isteyen fakir ülkeler, daha hızlı serlanmış, ciltli, hacimli, gösterişli bir kitaptı. Kültürel İlişkiler Derneği”nde çalışmaktadır. maye biriktirmek, büyümek için bilim ve teknolojiden sistemli Koca Chris, hiç yapmadığı, bir İngiliz’in naFakat birçok “romantik” solcunun başına gelen dir davranışlarından birini gösterip bana ve onun da başına geliyor: Alman komünistleriybir biçimde yararlanmak istiyorlardı, ama nasıl? Nuşin’e sarılarak öptü, duygusaldı, gözleri yale çok sıkı ilişkiler içinde olmasına rağmen, bu şarmıştı. Belki de, son defa görüştüğümüzü parti sistemin onun düşündüğü geleceğin bir arahissetmişti. Yenilik İktisadı kitabı onunla cı olamayacağını anlıyor ve 1956’da Komünist aramızda organik bir bağdı.5 tap birçok baskı yaptı ve birçok üniversitede ders kitabı olapartisinden ayrılıyor. Oradan geç vakitte üniversiteye gittik. Jackie bana Artık, Chris piyasa araştırmaları yapmakta, özellikle rak okutuluyor. SPRU’nun yeni binasını ve kütüphanesini gösterdi. London Export Group için Çin ve Rus dış ticareti alanında Kampusun, diyebilirim en hâkim yerinde, modern mimauzmanlaşmaktadır. İngiltere, Çin’i 1949’da tanıyan tek ba UZUN DALGALAR: Teorik çerçeve itibariyla Freeman Marx’tan çok rinin en güzel eserlerinden biri sayılacak bir cam saray, adı tılı güç olarak, özel bir konumdadır. Çin’in önemini bilen birisi olarak, Çin’deki bilim faaliyetleriyle de çok ilgilenirdi; Schumpeter’e yakındır, “Yeni schumpeterci” ve “yapısal “Christopher Freeman Center”. Batılılar, özelinde İngilizler, birini ölümsüzleştirmek için yardımcısı, sonradan SPRU’nun direktörü Dr. Geoff evrimci” olarak sınıflanabilir. Ünlü kitapları ve makaleOldham, Çince bilen bir jeolog bir bilim politikacısı idi leri arasında pek çok uzun dalga çalışması vardır: (The Long onun ölmesini beklemiyor; hayatta iken insanı ölümsüzve diğer sinolog bilim politikacıları ile birlikte bu ülkenin Wave in the World Economy, Ed., 1996,); (The Third ler katına çıkarmayı biliyor. O zaten ölümsüzler arasına kabilim ve teknoloji faaliyetlerini araştırıyorlardı, Chris de Kondratieff Wave: age of steel, electrification and impe rışmıştı bile. Biyolojik ölümü, bizi sadece onun sohbetinrialism, 1989); (Unemployment and Technical Innovation, den, tekrarlanamayacak konferanslarından ayırıyordu. onlar her desteği veriyordu. Tüm bilim politikacılarının, yenilik iktisadı ve sosyolojiZaten SPRU’nun en büyük özelliği, her daldan ve mes 1982)3. Ama en önemlisi ve güzeli, kanaatimce Lauça ile yaz siyle uğraşanların başı sağ olsun. lekten insanların, bilimin her dalını anlaması ve anlatması esasında, çokdisiplinli, hatta disiplinlerüstü bir yaklaşıma dığı son kitabı olmalı: As Time Goes By, From Industrial 1 Freeman C., and Young A., (1965) The Research and öncülük etmesiydi: Büyük bir matematikçinin tarihle; bir Revolutions to the Information Revolution, Oxford, Development Effort in Western Europe, North America and the Soviet biyoloğun iktisatla; fizikçinin oyun teorisiyle uğraştığı gö 2001. İktisat tarihi ve krizlerin açıklamasını, sadece ekoUnion, Paris, OECD. rülür, kahve aralarında “en verimli” tartışmalar yapılırdı. nometri ve istatistik tekniğine yükleyen yeni iktisat ta2 Büyük araştırıcıların, büyüklükleriyle oranlı alçakgönüllü olduBen bu içine kapalı ve sürekli devrimlerle sarsılan bir rihçileri (Clio’cular) ile derin bir hesaplaşmaydı. Petrol krizklarını ve yeni araştırıcılara prim verdiklerini Chris’ten öğrendim. Daha ülkede (o zamanlar Mao’nun Kültür Devrimi cereyan edi leriyle kendini gösteren yeni dönem tesadüfi bir çöküntü doktorası bile olmayan birisi olarak UNCTAD için yapılan “Teknoloji yor, biz de moda olan Red Book’u okuyorduk), nasıl ile değil, Dördüncü Kondratieff Dalgası’nın ta kendisiydi; dün Transferi” projesine beni de katmışlar ve para bile vermişlerdi. 1967 taride bir bilim ve teknolojik devrim olacağını merak edi ya yepyeni bir teknolojik paradigmaya sıçrıyordu: Bilişim rihli bu “paper”da Freeman; Oldham ve Türkcan ismi yer alıyordu, çok yordum. O zaman Çin bilim tarihini bilmediğim için, ora iletişim çağına. öğündüm. 3 ya sıradan bir azgelişmiş toplum olarak bakıyordum. Chris Bu yayınlar ve daha fazlasının tam künyeleri için, Yenilik İktisadı çevirisine veya Freeman’ın kitaplarından birine bakılabilir. bu konuda, çok emindi: “Elli yıl sonra, bilim ve teknolo SPRU’NUN ÖNLENEMEYEN 4 Bu arada, ben de, 1990’ların ortasında, ODTÜ bünyesinde benjiye ABD değil, Çin ve Hindistan hâkim olacak” diyordu, YÜKSELİŞİ: zer bir merkez kurulması için SPRU’da görüşmeler yapmıştım. Sonuçta, süper güç olan Sovyetleri örnek veriyordu. SPRU’ya ikinci gidişimde, yeni ve büyük bir binaya SPRU, Ankara’da, ODTÜ yerleşkesinde, TEKPOL diye bilinen bir (Mantell Building) taşınmışlardı; artık her ülkeden onlarca araştırma merkezine örnek oldu ve (STP, Science and Technology FREEMAN ROMA KULÜBÜ’NE KARŞI doktora öğrencileri, büyük projeler, yayınlar, konferans ve Policies Research Center), 1997 yılı başında açıldı. Kurulmasına Onun geleceğe bakışı, insanlığın ilerlemesine inancı seminerlerden geçilmiyor, dünyanın her tarafındaki ünikatkıda bulunduğum bu merkezde ben de uzun yıllar ders verdim. o kadar güçlü idi ki, 1970’lerde başlayan modern, kötüm versiteler ve devletler, SPRU modelinde B&T ve yenilik 5 Ne yazık ki, hocama, onun bana verdikleriyle inşa ettiğim, ona ser Malthusçu felaket tahminlerine karşı çıkmaya karar ver (innovation) araştırmaları yapacak enstitüler, kurumlar, bir “armağan” sayılabilecek son kitabımı “Bilim, Teknoloji ve Politika, di. Zengin, çevreciiyiliksever sanayicilerin büyümenin ve departmanlar kuruyorlardı4. Bilgi Üniversitesi yayını, 2009” takdim edemedim. Çok dil bilmesine nüfus artışını sınırlandırılması amacıyla finanse ettikleri SPRU’ya ve Chris Freeman’a daha birçok kez uğradım. rağmen “Türkik dilleri çok merak ederim” demişti. Bir defasında, araştırmalar sonucu ortaya çıkan Roma Kulübü’nün Prof. Artık, yaşlanmış ve evine çekilmişti, üniteye arada uğru Azerbaycan Bilimler Akademisi’nden gelen bir grubu bana yönlendirmişti Dennis Meadows’a hazırlattığı kitaba karşı (The Limits to yor, çok seyrek dış seyahat yapıyordu. Doktora öğrencile de, herkes “sen Rusça mı biliyorsun?” diye sormuştu. Oysa, Chris, biGrowth, 1972), Freeman ve ekibi, SPRU’nun ağır topla ri, araştırıcılar, onu tipik bir ortaçağ Norman kasabası olan zim Türkçe ile anlaşabileceğimizin farkındaydı. rı ile cevap verdi. (Thinking About the Future, A Critique of the Limits to Growth, 1973) Freeman, ayrıca M. Jahoda ile birlikte (World Futures, The Great Debate, 1978) kitabı ile sıfır büyüme ve sıfır nüfus artışını savunan MIT araştırıcılarının yöntem ve sonuçlarına, “bilgisayarlı Malthus”çular olarak cepheden saldırdı: “Bilgisayar aklın yerini alamazdı”, (“Computer models” versus “mental models”.) Dünyayı kâr amacıyla en çok kirleten zengin sanayiciler, şimdi iyiliksever çevre melekleri olarak insanlığı kurtarmağa çalışıyorlardı. Bu tartışmalardan önce Chris Freeman, Yenilik İktisadının İncil’i sayılan (Economics of Industrial Innovation, 1974) yazmıştı. Çeşitli yayınevleri tarafından çok sayıda basılan ve her seferinde gelişen bu temel kitabın, genç meslektaşı Luc Soete ile birlikte 1997’de hazırlanan son edisyonunu ben çevirdim ve TÜBİTAK Yayınları arasında Yenilik İktisadı, 2003, olarak çıktı. Freeman Türkçe baskıya özel bir önsöz yazma nezaketini gösterdi2. Beni mahcup eden iltifatlarının yanı sıra “Türkiye Avrupa teknolojisinin ön saflarına ulaşırken, ileride daha pek çok öğrenciyi aramızda görebilmeyi umuyoruz” diyerek SPRU’ya açık bir davet yapıyordu. Bu kive o haliyle kalmış Lewes’deki mütevazı evinde ziyaret ediyordu. Ben de orada kendisini birkaç kez ziyaret ettim. Kendisine son ve beşinci çocuğunu (Daisy de üniversiteyi bitirdi) veren ikinci eşi Maggi’den de ayrılmış, (ilk eşi Peggy 60’ların sonunda kansere yenilmişti); yine büyük bir bilim politikacısı olan Charlotta Parez ile birlikteydi. Bir sonbahar günü, bana Lewes’i gezdirmiş, evinde, beraber, onun hazırladığı basit bir yemek yiyip, siyasetten hatta o çok sevdiği kadınlardan konuşmuştuk. CBT 1224/ 7 3 Eylül 2010