Katalog

BİRİLERİ YANLIŞ YAPIYOR, AMA ACABA KİM: TÜRKİYE Mİ, ÇİN Mİ? Çin’in kamu işletmeciliği politikası: Özelleştirme yerine küreselleştirme Fortune dergisinin 2009 yılı küresel 500 şirket listesi,i küresel kapitalizmin aktörlerini görmek açısından ilginç veriler sunuyor.i 140 şirketle liste başı olan ABD’nin şirketleri arasında bir kamu şirketi olan Birleşik Devletler Posta Hizmetleri dikkat çekmekte. Gelir bazında 84. sırada olan bu şirket istihdam büyüklüğü açısından 4. sıradadır. Çin ise 37 şirket ile beşinci sıradadır. Doç. Dr. Seriye Sezen, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Öğretim Üyesi. ssezen@todaie.gov.tr Çin’de özelleştirilen hisseler sınırlıdır. Kamu payının çoğunlukta olması genel ilkedir. Özelleştirme, devletin ekonomide ağırlığını sürdürdüğü bir yapı içinde, özel sermayeyi işletmelere çekerek hükümet üzerindeki mali baskıyı hafifletmek gibi taktiksel bir stratejiye dayanıyor. Çin’in özelleştirme politikası Türkiye ve Doğu Bloku ülkelerinden farklıdır.ii Enerji, petrol, kömür, ulaştırma ile telekomünikasyon gibi ulusal güvenlik ve ekonomik kalkınma açısından önemli alanların işletmeleri devlet kontrolündedir. Türkiye’den yalnızca Koç Holding’in 172. sırada yer aldığı listede 500 şirket 36 ülkeye dağılmıştır. Şirketlerin %85’i, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da bulunan 12 ülkede toplanmıştır (Çizelge 1). Küresel Şirketlerin Coğrafyası Ülke Şirket Küresel şirketlerin %68’i Avrupa ABD 140 ve Kuzey Amerika, %27’si ise Japonya 68 Fransa 40 Asya’dadır. Diğer bölgelerin payı Almanya 39 %5’tir. Şirket sayısında Avrupa önde Çin 37 olmakla birlikte şirketler 20 ülkeye daİngiltere 26 ğılmıştır. Oysa yalnızca ABD ve İsviçre 15 Kanada’nın şirketleri Avrupa’ya yakG. Kore 14 laşmıştır. Avrupa’daki şirketlerin Kanada 14 %82’si 7 ülkededir (Çizelge 1). Asya’da İspanya 12 şirketlerin yaklaşık %86’sı, Japonya, Hollanda 12 Çin ve G. Kore’de toplandı. Japonya ve İtalya 10 Çin’i, G. Kore (14), Hindistan (7), İngHollan. 1 Tayvan (6), Singapur (2), Tayland (1) Toplam: 12 ülke 428 Çizelge1. Şirketlerin Ülkelere ve Malezya (1) izlemekte. Güney Dağılımı (ilk 10) Amerika’dan ise üç ülke yer almakta: Brezilya (6), Meksika (4) ve Venezüella (1). Afrika ülkelerinin yer almadığı listede Ortadoğu bölgesinden İsrail (1) ve S. Arabistan (1) bulunmakta (Çizelge 2). Bölge Ülke S. Şirket S. Avrupa 20 188 Kuzey Ame. 2 154 Asya 8 136 Güney Ame. 3 11 Avustralya 1 9 Orta Doğu 2 2 Toplam 36 500 Çizelge 2. Şirketlerin Bölgesel Dağılımı Ülke Çin Rusya Hindistan Brezilya Toplam Şirket S. 37 8 7 6 58 Çizelge 3. BRIC Ülkeleri Şirketleri CBT 1206/ 18 30 Nisan 2010 Eski Sovyet Bloku’nu oluşturan ülkelerde Rusya, 8 şirket ile öndedir. Türk Cumhuriyetleri listede yok. Eski Doğu Bloku’ndan ise Macaristan ve Polonya 1’er şirket ile yer almakta. Yükselen ekonomiler olarak bilinen ve BRIC ülkelerinden ise Çin önde (Çizelge 3). Küresel 500 şirketin ülkeler, bölgeler ve ülke grupları temelindeki dağılımından sonra, listedeki sırasını sürekli yukarıya taşıyan Çin’in durumuna odaklaşıp, bu ilerlemenin arka planında yatan politikalara yakından bakmakta yarar vardır. ÇİN’İN KÜRESEL ŞİRKETLERİ Çoğunluğu (26) Pekin’de olan Çinli şirketlerin 4’ü Şanghay, 3’ü Hong Kong merkezli. Diğer 4 şirket ise, ülkenin gelişmiş bölgesi olan doğudaki kıyı eyaletlerindedir. Çinli şirketler; istihdam, kârlılık vb. ölçütlere göre yapılan sıralamada da varlık göstermekte. En kârlı işletmelerin ilk el“BÜYÜK OLANI ELİNDE TUT, KÜÇÜK lisinde 6, en fazla istihdam sağlayan şirketlerin ilk ellisinde 11 OLANI BIRAK” ve “KÜRESEL OLANA Çin şirketi var. Çin Ulusal Petrol ile Devlet Elektrik Şebekesi YÖNEL!” (State Grid) en fazla istihdam sağlayan şirketler sıralamasın1990’lı yıllarda bu listede 3 şirketle yer alan Çin, “küresel da ikinci ve üçüncü sıradadır. olana yönel” politikası sonucunda şirket sayısını 2002’de 11’e, Şirketlerin etkinlik alanları: Petrol, gaz ve elektrik enerji2005’te 16’ya, 2007’de 27’ye, 2009 yılında da 37’ye çıkardı. si, demirçelik, tarım, inşaat, mühendislik, otomotiv; iletişim, Çin’in üçüncü sırayı zorlayan bu ilerlemesinin arkasında ulaştırma, bankacılık ve sigortacılık... Petrol alanında iki dev 1990’lardan itibaren izlediği kamu işletmeciliği politikası yakuruluş olan Sinopec ve Çin Ulusal Petrol Şirketi 9. ve 13. sıtıyor.i Kamu işletmeleri önce şirketleştirilerek yönetimleri göradalar. Listede, ülkenin bankacılık sektörünü kontrol eden 4 rece özerkleştirildi. Ardından destekleme politikaları değiştidevlet bankası, Sanayi ve Ticaret, İmar, Ziraat ve Çin bankarildi. “Büyük olanı elinde tut, küçük olanı bırak” yaklaşımı ları ile Hayat Sigortası şirketinin yanı sıra, hava, deniz ve dedoğrultusunda, rekabet gücü zayıf ve hafif sanayiye yönelik işmiryolu ulaştırmasının dev işletmeleri de bulunuyor. letmelerin sayısı birleştirme, iflasa sürükleme veya özelleştirme Şirketler, ARGE çalışmalarına, bilimsel ve teknolojik yoluyla azaltıldı.x araştırmalara önem vermekte ve bilim dünyası ile işbirliği yapÇin’in özelleştirme politikası Türkiye ve Doğu Bloku ülmaktadır. Bilim ve teknolojinin geliştirilmesinde öncü işletkelerinden farklıdır.x Enerji, petrol, kömür, ulaştırma ile telemelerden olan Çin Havacılık Sanayi Şirketi, 33 araştırma enskomünikasyon gibi ulusal güvenlik ve ekonomik kalkınma açıtitüsünden oluşan bir araştırma ağına sahip.i ARGE’ye verilen önem, ulusal bilimsel ve Ülke Şirket Küresel Gelir İstihdam Kamu payı teknolojik politikaların işsırası 500 sıra no milyon $ %50> letmelere yansımasıdır.v 1 Sinopec 9 207,814 639.690  19952006 döneminde AR2 China National Petroleum 13 181,123 1.618.393  GE giderlerini ekonomik 3 State Grid 15 164,136 1.537.000  4 Industrial & Commercial Bank of China 92 70,568 385.609  büyüme oranının üzerinde 5 China Mobile Communications 99 65,015 221.328  arttıran Çin’in 6 China Construction Bank 125 57,977 298.581  ARGE/GSMH oranı 7 China Life Insurance 133 54,534 116.247  %0,6’dan %1,5’e yükseldi. 8 Bank of China 145 51,317 249.278  Çin şirketleri, 1990’lar9 Agricultural Bank of China 155 48,063 441.883  dan itibaren küresel piyasa10 Sinochem 170 44,457 43.362  larda boy göstermekle bir11 China Southern Power Grid 185 41,083 259.567  likte çoğunun kökenleri 12 Noble Group 218 36,090 4.800 1940’lı ve 1950’li yıllara ka13 Baosteel Group 220 35,517 116.576  dar uzanır. Yılda 1 milyonu 14 China Railway Group 242 33,758 266.398  aşan ürünleri 70 ülkede satı15 China Railway Construction 252 32,538 214.562  16 China Telecommunications 263 31,814 498.391  lan FAW (İlk Otomotiv 17 Hutchison Whampoa 281 30,240 220.000 Çalışmaları), 1953 yılında 18 China State Construction Engineering 292 29,807 129.068  Sovyetler Birliği’nin yardı19 China National Offshore Oil 318 28,027 57.000  mıyla kuruldu.v Çin’in en 20 China Ocean Shipping 327 27,430 67.643  büyük tarımsal ürün ve gıda 21 China Minmetals 331 26,667 52.345  ithalatçısıihracatçısı COF22 COFCO 335 26,446 78.419  vi CO ise devrimle yaşıttır. 23 China Communications Construction 341 25,983 96.051  Çin Demiryolu Grubu’nun 24 Shanghai Automotive 359 24,882 68.079  çekirdeğini ise 1950’de ku25 Sinosteel 372 24,164 44.592  rulan Demiryolu 26 Hebei Iron & Steel Group 375 24,034 121.807  Bakanlığı’nın İnşaat Bürosu 27 China Metallurgical Group 380 23,767 171.926  28 China FAW Group 385 23,664 95.080  ile Tasarım Bürosu oluşturu29 Jardine Matheson 411 22,362 249.711 yor.vi 30 Citic Group 415 22,229 90.650 Şirketler, şirketler top31 China United Telecommunications 419 21,981 204.354  luluğu (holding) şeklinde 32 China Huaneng Group 425 21,781 102.569  örgütlenmiştir. Çin’in ulus33 Aviation Ind. Corp. 426 21,738 383.439  lararası piyasalara giriş ka34 China S. Industries Group 428 21,675 191.136  nalları olan bu şirketler, 35 Jiangsu Shagang Group 444 20,897 28.243 dünyanın çeşitli bölgelerin36 Bank of Communications 494 18,677 77.734 deki faaliyetlerini giderek 37 Aluminum Corp. of China 499 18,579 194.517  artırıyor. Petrolde dünyanın Çizelge 4. Küresel 500 Şirket Sıralamasına Giren Çinli Şirketler önde gelen hizmet sağlayıcıKaynak: http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2009, İstihdam ve kamu payı bilgileri yazar tarafından eklenmiştir. larından olan Çin Ulusal Petrol Şirketi 70 ülkede, Çin Demiryolu İnşaat Grubu ise 60 ülkede faaliyet gösteriyor. Küresel şirketlerin çoğunluğu devlet işletmesidir; yaklaşık %84’ünde (31 şirket) kamu payı %50 veya üzerinde. Bir bölümü kısmen özelleştirilmekle birlikte, kamu payı en az %50’dir. Mülkiyeti tüm halka ait olan bu şirketler merkezi yönetim kontrolünde. Şirketlerde, çoğunluğu devlet işletmelerinde olmak üzere yaklaşık 10 milyon personel çalışıyor (Çizelge 4).