Katalog

Sosyal ağlar kişiliğimizi ele veriyor Bilim yazarı Mark Buchanan’a göre, geride bıraktığımız elektronik izler insan davranışları ile ilgili algılarımıza yeni bir boyut kazandırıyor ‘Savaşta, barışta, depremde, tayfunda, Boğaziçi Köprüsü yedeklenmelidir…’ 32. Kıtalararası İstanbul Avrasya Maratonu kapsamında 17 Ekim tarihinde yapılan Halk Koşusu, büyük bir katılımla gerçekleşti. Ne var ki maratona katılan 120 bin kişi aynı anda Boğaziçi Köprüsü’ne hücum edince, köprü üzerini boydan boya kaplayan kalabalığın hareketi köprüyü bir beşik gibi salladı. Katılımcıların vatandaşların köprünün sallanmasından tedirgin olduğu izlenirken, karayollarından bazı yetkililer köprünün normal esneme payı oranında sallandığını ve tedirginliğe neden olacak bir durum olmadığını ileri sürdüler. Reyhan Oksay için Alp’in öne sürdüğü projeler şunlar: ‘ÇEMBER METRO’ (kırmızı hat) AnadoluAvrupa yakası arasında seyahatin % 80 i artık Haliç’in kuzeyine, gelişen yeni iş alanlarımız Mecidiyeköy, Zincirlikuyu, Levent, Etiler, Maslak aksına gidiyor. Tüpgeçiş tamamlandığında Kadıköylülerin, Levent bölgesine gitmek için Tüpgeçiş ile önce Yenikapı'ya gidip oradan Levent Metrosuna binmeleri gerekiyor. Seyahat uzuyor. Özetle, Tüpgeçiş bittiğinde 1. Köprü’de ciddi bir rahatlama beklenmiyor. Köprülerde yoğunluk devam ediyor. Üçgenin 2 kenarı halen inşaat halinde: Tüpgeçiş ve LeventTaksimYenikapı metro hattımız. Bu büyük bir avantaj. ‘Altın Üçgen Yüzertüp” projesi SöğütlüçeşmeYenikapıLevent metro üçgeninin eksik kenarını tamamlıyor. Üçgen kapanıyor, Metro İstanbul'u çemberliyor, SöğütlüçeşmeLevent arasında son teknoloji olan otoray 'denizaltı yüzertüp' sistemiyle İstanbul metrosu 'daire' olarak tamamlanıyor. En yoğun seyahat aksında rahatlama oluyor, Metro ile Anadolu yakasından doğrudan ZincirlikuyuLeventMaslak bölgesine ulaşılıyor. Üsküdar ve Beşiktaş ta duraklar var. ‘Yüzertüp’den araçlar da geçebiliyor, köprüler destekleniyor ve yedekleniyor. Son yıllarda offshore petrol platformları teknolojisinin gelişimine paralel olarak suyun kaldırma gücüne dayalı şamandıra sistemler öne çıktı. Deprem riski yok, ekonomik ve hızlı. Norveç Hogsfjord, ABD Lake Washington, Çin Jintang ve daha birçok noktada bu sistemde geçişler planlanıyor. ‘Yüzertüp’ yapımı süregelen Tüpgeçiş te olduğu gibi denizin 60 m dibine inmiyor. Su altında yüzüyor. Gemilerin geçişini engellememek üzere su seviyesinden uluslararası standartlara uygun olarak aşağıda, Boğaz’ın ortasından geçtiği için girişçıkış rampaları düze yakın ve seyahat komforlu oluyor. Tünele girmek için çok uzaklara gitmek gerekmiyor. İstenirse kıyılardan girişçıkış olabiliyor. Uçlarda büyük otoparklar ve çarşılar yapılıyor. AraçMetro entegre oluyor. Metro sürekli iki yönde çember sefer yapıyor, ‘arabanı park et metroya bin' sistemi kuruluyor.. Böylece, büyük onarım bekleyen, yorulmuş, kapasite aşırı duble çalışan olan Boğaziçi Köprüsü destekleniyor. Ayrıca, acil durumlarda Köprü ulaşıma kapanırsa ‘Yüzertüp’ yedekleme yapabiliyor. İstenirse Köprü gidiş Yüzertüp geliş olarak kullanılabiliyor. ‘KUŞAKYOL’ (mor hat) Çok amaçlı Yüzertüp projesi bir yandan ‘metro çemberi’ni sağlarken, diğer yandan da araçlar için Kuşakyol projesini tamamlıyor. HaremKumkapı arasında ihalesi yapılan lastik tekerlekli araçlar için yaklaşık 3 km’lik çift katlı 2. Tüpgeçiş ile beraber özel ve toplu taşıma araçlarının SöğütlüçeşmeHarem2.TüpgeçişKumkapıYedikuleTopkapıHaliçZincirlikuyuYüzertüpKuzguncukSöğütlüçeşme hattında İstanbul’u iki yönde çemberlemesi sağlanıyor. B ilim insanlarına göre iyi bir veri altın değerindedir. Somut veri yokluğunda kuramlar spekülasyon olmanın ötesine geçemezler. Daha da kötüsü, güçlü temellere dayanmayan veriler sizi çıkmaza sürükleyebilir. Kesin bilgiler sayesinde dönüşümden geçen ilk bilim dalı fizik oldu. Bunu dirimbilim (biyoloji) izledi. Şimdi de insan davranış bilimi aynı yolda ilerliyor. Toplumbilim araştırmacıları kuramlarının doğru olup olmadığını kanıtlamaya çalışırlarken uzun süre anket ve iş görüşmelerinden veri toplamak zorunda kaldılar. Ancak sayısal (dijital) çağ sayesinde insan davranışları ve toplumsal etkileşimler ile ilgili araştırmalar somut verilerle dolup taştı. Sonuçta, toplum bilimleri konusunda tümden farklı bir yaklaşım ortaya çıktı ve bu yaklaşıma dayalı araştırmalara giderek daha sık tanık olunmaya başlandı. SAYISAL İZLERİN GÜCÜ Yaptığınız her bir işlemde, her bir twitter bilgi güncellemesinde birileri sizi izliyor. Bir sosyal paylaşım sitesine üye iseniz, cep telefonu ya da interneti düzenli olarak kullanıyorsanız, davranışlarınız, hoşlandıklarınız, hoşlanmadıklarınız, gezi alışkanlıklarınız gibi özelliklerinizle ilgili izler bırakıyorsunuz demektir. Kısacası, tüm bu uygulamalar kişiliğinizi akıl almaz bir biçimde ele veriyor. Daha önceki kuşakların büyük ölçüde dokunulmaz olduğunu düşündükleri temel sorunların çözüme ulaştırılması artık olası. Boston Northwestern Üniversitesi’nden Albert Laszlo Barabasi, “Veri devrimi toplum bilimlerine hizmet vermek için burada. Araştırmacılar ilk kez insanların ne yaptıklarını gerçek zamanda ve nesnel olarak inceleme olanağını elde ettiler. Bu da konusu insan olan tüm bilim dallarında köklü bir değişime yol açacak” diyor. Barabasi ve benzer görüşteki araştırmacılar, çalışmaları sonucunda insan davranışlarını tanımlayan matematiksel yasalara ulaşmayı hedefliyorlar. Yahoo Araştırma’dan Duncan Watts da toplumbilimcilerin yıllardır insan etkileşimleri ve toplumsal ağlarla ilgili bu tür yasaların izini sürdüklerine dikkat çekiyor. Watts aynı zamanda insanların arkalarında bıraktıkları sayısal izlerin gücünü de ilk fark edenlerden biri. Watts, 2006 yılında, şimdi Princeton Üniversitesi’nde görevli olan meslektaşı Matthew Salganik ile birlikte müziğin popülerlik kazanmasında toplumsal unsurların ne denli etkili olduğunu araştırmak üzere web tabanlı bir deney uyguladı. Bir müzik parçası piyasaya çıkar çıkmaz 1 numara olduğunda, bunun parçanın özündeki çekim gücünden mi, yoksa parçanın zaten popüler olduğunu düşünüp de satın alan insanların sergiledikleri sürü psikolojisinden mi kaynaklandığını söylemek güçtür. Watts ile Salganik parçaları hangi unsurların daha popüler kıldığını anlamak amacıyla “Müzik CBT 1232/10 29 Ekim 2010 CBT 1232/11 29 Ekim 2010 Pekka Onnela ve Felix ReedTsochas insan grupları arasınLaboratuvarı” adlı bir proje oluşturdular. Projede da düşünce ve bir web sitesinin 14,000 kadar üyesi adları pek dudavranışların yulmamış gruplar tarafından yorumlanan 48 parça nasıl yayıldığını dan herhangi birini dinliyorlar, parçaları değerlen araştırmak diriyorlar ve isterlerse indiriyorlardı. Söz konusu amacıyla seçenekler bir nitelik (verilen ortalama puan) ve Facebook ve bu popülerlik (indirilme sayısı) ölçüsüydü. sitenin 400 Daha da önemlisi, dinleyicilerin başkalarının milyonu aşkın herhangi bir parçayı kaç kez indirdiklerini öğrenip kullanıcısını öğrenmemeleri Watts ve Salganik’in denetimincanlı bir labodeydi. Bu bilgiden yoksun bırakılanlar yalnızca ratuvar olarak kendi değerlendirmelerine güvenmek zorundaydıkullanıyorlar. lar. Araştırmacılar toplumsal etkileri devreye sokWatts ile mak ya da sokmamak suretiyle sonuçlar arasında Salganik’in bulbir kıyaslama yapabiliyorlardı. guları, müzik konusundaki SÜRÜ PSİKOLOJİSİ SANILANDAN tercihlerimiz GÜÇLÜ söz konusu olWatts ile Salganik sonuçların farklı ezgilerin duğunda, koindirilme sayılarına göre popülerlik derecelerininyun gibi davteyp kayıtlarının geriye sarılıp yeniden gösterilmesi randığımızı ordurumunda nasıl değişebileceğini anlamak amacıy taya koyuyor. la toplumdan etkilenen denekleri de sekiz bağımsız Onnela ile gruba ayırdılar. ReedTsochas şimdilerde milyonlarca kişinin her devinimi kendiElde edilen sonuçlar kimi parçaların ötekilerda insanların profillerini ağ üzerindeki dostlarıyla liğinden kayda geçiren gerçek bir izleme aygıtını den daha popüler olmasında insanların son derece paylaştıkları Facebook’ta benzeşik değişimler yagün boyu üzerinde taşıdığını söylemek yanlış olmaetkili olduklarını ortaya koyuyor. Toplumsal etkişandığını fark ettiler. 2007 yılında kullanıcıların sa gerek. nin devrede olduğu gruplarda eşitsizliğin çok daha Facebook sayfalarını kişiselleştirmek amacıyla seçyüksek düzeyde olduğu, beğenilen ve beğenilmeyen tikleri binlerce uygulamanın yaygınlaşma sürecini İNSAN DAVRANIŞLARINI ÖNGÖparçalar arasındaki uçurumun toplumsal etkiden araştıran ikili “benimseme olayında” hem bağımsız REBİLMEK OLASI yoksun gruplara kıyasla çok daha büyük olduğu düşüncenin, hem de öykünmenin rolü olduğu soYaklaşık 50,000 kişinin üç aylık devinimlerini görülüyor. Bir başka deyişle, çoğumuzun sürü runucuna vardı. Gelgelelim, araşkapsayan veri kümesinden huyla davrandığı görülüyor. tırma olayda çok farklı iki süreyararlanan Barabasi ekibi, Salganik bu tür deneyler sayesinde bir zamanlar cin etkili olduğunu da ortaya Veri devrimi, sosyal bilimonca bireysel farklılıklarımıza olanaksız olduğu düşünülen araştırmaların düzenli koydu. Yeni bir uygulama ortaya lerde tarihte hiç olmadığı ve çeşitli günlük alışkanlıklaolarak yapılabildiğine dikkat çekiyor ve çıktığında, kullanıcılar o uygularımıza karşın, insanlara özgü kadar hızlı bir gelişmenin “Bilgisayarın giderek artan gücü ve internet aracılı mayı arkadaşlarından bağımsız devinimlerin genelde mateyolunu açıyor. İlk kez inğıyla ulaşılan neredeyse sonsuz katılımcı sayesinde olarak benimsiyorlardı. Ancak matiksel bir düzen izlediğineartık binlerce, hatta milyonlarca kişiyi kapsayan la söz konusu uygulamanın yaygınsanların gerçek zamanda insanoğlunun sanıldığından boratuvar türü deneylerin yapılması işten değil” di lığı belli bir eşiği aştığında çok çok daha öngörülebilir olduneler yaptığını inceleme yor. daha fazla kişinin ilgisini çekiyor ğuna tanık oldular. Dahası, fırsatı doğuyor. ve benimsenme oranında bir patdevinimle ilgili geçmiş verileDÜŞÜNCELER NASIL YAYILIYOR? lama yaşanabiliyordu. Bu da rin incelenmesi suretiyle bir Nitekim, Oxford Üniversitesi’nden JukkaWatts ile Salganik’in Müzik Laboratuvarı deneyin kişinin günün daha değişken bölümlerinde bile nede tanık olunan duru rede olacağı konusunda %90’ın üzerinde bir doğrumun aynısıydı. lukla kestirimde bulunulabileceği de ortaya kondu. Ardınızda bıraktığınız izler Katılınması olası etkinlikler Biz insanlarla ilgi Cep telefonu verilerinden insanların devinim düli sayısal bilgiler yığızenlerini araştırdıkları çalışmadan yola çıkan m nı yalnızca görüşlerle u n Barabasi ekibi, bireylerin genelde kısa mesafeli çok Ko sınırlı değil. ları ğ a ş sayıda yol kat ettiklerine, ancak arada sırada onları a Arkad Günümüzde tartışma çok farklı alanlara götüren uzun mesafeli yolculuklı olmakla birlikte, ki lar yaptıklarına tanık oldu. Bu tür devinimlerle ilİlg Cep İletişim sıklığı ia lan mi ekipler çok daha telefonu gili istatistiklerin ince ayrıntıları Levy Uçuşu ya da lar ı fazla kişisel ayrıntılara Levy Süreci olarak bilinen matematiksel bir düzen ulaşıyorlar. Örneğin, Katılınması olası izlemekteydi. Bu düzen geyikler, yaban arıları ve etkinlikler Barabasi ve arkadaşla kuşların yiyecek bulmak amacıyla sergiledikleri Sosyal ları rı insanların devinim davranış ile yakından bağlantılıydı. Matematiksel İlgi alan ağlar flar/ a r ğ o t leriniyürüme, araba o F bir deyişle belirtecek olursak, insanların devinimolar Görüşler Bloglama Vide kullanma ve her tür ı r a leri öteki canlılardan hiç de farklı değildi. Bu da, l ağ /Twitter Arkadaş ağları toplu taşıma aracında en azından bu açıdan, insanların hiç de sanıldıkları ı daş ğ a ı l k r k ı A ığı s yolculuk gibi araştır denli özel olmadıkları anlamına geliyor. ığı sıkl Kullanım sı m i sıkl kl ş ığ i ı t mak amacıyla cep tem ı İle Rita Urgan lan İletişim Kul sıklığı lefonu verilerinden Kaynak: New Scientist, 24 Temmuz 2010 yararlandılar. Öyle ki, r ve nılanla r Hoşla ılmayanla n hoşla u rum udu K öprünün ciddi bir tehlike atlatıp atlatmadığı konusunda görüşlerine başvurduğumuz Y. Müh. Mimar kentbilimci Prof. Dr. Ahmet Vefik Alp, Boğaziçi Köprüsü’nün güvenilirliği ile ilgili dergimize bilgi verdi. . Avrasya Maratonu ertesi Boğaziçi Köprüsü’ndeki durum hakkında bilgisine başvurduğumuz Prof. Dr. Ahmet Vefik Alp, “Köprüdeki durumu doğal olarak bilemiyorum. Karayolları yetkilileri tetkik yapmışlardır herhalde. Ancak köprü üzerinden arabamla giderken tabliye segmanlarının eklenti çizgilerindeki zemin bozukluğu beni rahatsız ediyor. İki segmanın bağlantı çizgisinden geçtiğimi direksiyonda hissediyorum. Tabliye birleşimlerinde asfalt kaplamanın seviyesi bozulmuş olabilir mi şeklinde düşünüyorum. Daha önce de böyle miydi, hatırlamıyorum” diyor. Alp, köprünün sallanmasıyla ilgili görüşlerini İngiliz meslektaşı Mark Willingale’in kendisine gönderdiği elektronik posta üzerinden açıklıyor. Willingale’in görüşleri şöyle: “Karayolları yetkilisi haksız. Bu, koşanların çok sayıda ayak darbelerinden oluşan ve ayrıntılı bir biçimde incelenmesi gereken ciddi bir rezonans olayıdır. Benzer bir olay Millenium Köprüsü, Londra’daki Norman Foster / Ove Arup Yaya Köprüsü’nün sallanmasına neden oldu. Londra’daki araştırmalar gösterdi ki köprünün doğal salınımı yayaların ayak darbelerinin senkronize olmasına ve etkiyi çok daha ciddi bir hale getirmesine neden oluyor. İnsanlar yürümeye başlayınca küçük sallantı hızlıca büyüdü ve kısa zamanda ciddi bir duruma geldi. Salınımın büyümesini önlemek için yapıya ‘titreşim emiciler’ monte edildi. Burada iki etken rol oynuyor: 1. Köprü tabliyesinin doğal rezonansı maraton koşusunun ritmine yakın olabiliyor 2. Aynı anda koşan geniş bir kitle olduğunda sallantı, koşucuların senkronize olmasına neden oluyor ve salınım olayını ciddi biçimde büyütüyor. Köprü hasar açısından incelenmelidir. Ciddi bir hasar oluşmamışsa dahi, köprü tabliyesinin rezonans salınım frekanslarının tespiti için testler yapılmalı ve koşucuların tipik adım frenkansı ile kar şılaştırılmalıdır.Tahminime göre köprü tabliyesinin rezonans salınım frekansı maalesef koşucuların rezonans salınım frekansına yakın olacaktır. Şimdilik köprü hasar görmediği ve benzer performansların yer almasının önlenmesi için giriş yasağı konduğuna göre köprü normal kullanım için tehlikesizdir. Bununla beraber, köprünün yayalar için kullanımında bir ‘aktif titreşim emici sistemi' nin ilave güvenlik getirip getiremeyeceği araştırmaya değerdir.” GÜVENLİK SORUNU Alp, Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet köprülerinin güvenliği ile ilgili şu bilgileri veriyor: “Toplam (BK 100.000 + FSM 150.000) 250.000 araç/gün kapasite ile projelendirilen Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet Köprülerimiz güvenlik sınırlarını zorlayarak 550.000 araç/gün taşıyor. 1973 yapımı Boğaziçi Köprüsü 'yorulmuştur'. Yıllardır aşırı kapasite ile çalıştırılıyor. Daha önce kabloları kopmuş, bu kez de ciddi biçimde titremiştir. Benim önerdiğim alternatif bir proje devreye alındıktan hemen sonra büyük bakıma alınmalıdır.” Alp, şu an inşaatı süren tüpgeçiş ve 3. Köprü’nün trafiği rahatlatamayacağını şöyle açıklıyor: “Tüpgeçiş Kadıköy’den SirkeciYenikapı yönünde gittiğinden ‘Arzu Hattı’ (Desire line) olan ve 37 yıldır Boğaziçi Köprüsü ile servis edilen KadıköyLevent aksına cevap veremiyor. Ekosistem açısından çekinceler taşıyan Kuzey’den 3. Köprü raylı sisteme entegre olamadığından ve kente girmeyerek transit ulaşıma hizmet edeceğinden Kent içi ulaşımına katkı veremeyecek.” Herhangi bir nedenle köprülerden bir tanesinin devre dışı kalması durumunda İstanbul’un kilitleneceğini ve ülke ekonomisinin ciddi darbe alacağını söyleyen Alp, “Savaş durumunda bir roketlik canı olan köprülerimiz kaybedilirse ordumuzun İstanbul’u savunması çok zor olabilir” diyor. Kaldı ki olası bir deprem sonucunda Boğaziçi köprülerinde hasar olması durumunda aramakurtarma çalışmalarının duracağına ve kayıplarımızın katlanacağına dikkat çekiyor. yg Du KÖPRÜ ALTINA YÜZERTÜP İstanbul’da ulaşım sıkışıklığının nedenlerinin birinin ana ulaşım akslarının sürekli doğubatı yönünde olmasına, iki yönde sürekli akan ‘Daireler Sistemi’nin olmayışına bağlayan Alp, bu durumu İstanbul’un coğrafyasının zorladığını, ancak, akılcı projelerle İstanbul’a dairesel ulaşım sistemlerinin getirilebileceğini ileri sürüyor. Boğaziçi köprülerinin yedeklenmesi ve desteklenmesi Prof. Dr. Ahmet Vefik Alp, Altın Üçgen projesiyle