Katalog

Yahya Kemal ve Kaybolan Şehir Pablo Neruda “Kim öldürebilir ki şiiri, sorusunu sorarak başladığı yazısına şairle ilgili şu satırları ekleyerek devam eder: “Şair sadece biçim değildir. Çevresini saran şeylere de ihtiyacı vardır…Eğer çevresinin havası şiirine giremezse, şiir ölmüş demektir. O zaman şiir soluk alamaz.” Bu sözü Yahya Kemal’in şiirine uyguladığımızda doğduğu yer olan Üsküp’ün sanatına büyük faydası olduğunu vurgulamamız yerinde olacaktır. Yard. Doç. Dr. Hacer Gülşen (İstanbul Kültür Üniversitesi) Yahya Kemal, 1884 yılında Üsküp’te dünyaya gelir. Asıl adı Ahmet Agâh’tır. Babası Üsküp Belediye Başkanı Nişli İbrahim Naci’dir. Annesi Nakiye Hanım ise şair Leskofçalı Galip’in yeğenidir. Çocukluk yılları Üsküp’teki Rakofça çiftliğinde geçer. Yahya Kemal “Açık Deniz” adlı şiirinde Balkan şehirlerinde geçen çocukluğunu hatırlar, elveda demek zorunda bırakıldığımız, Balkanları, Rumeli’yi bizlere bir kez daha hatırlatır. Yahya Kemal’in bugün otopark olan doğduğu evi “Balkan şehirlerinde geçerken çocukluğum; Her lâhza bir alev gibi hasretti duyduğum. Kalbimde vardı ‘Byron’u bedbaht eden melâl Gezdim o yaşta dağları, hulyam içinde lâl, Aldım Rakofça kırlarının hür havâsını”(1) Şairin bahsettiği Rakofça eski Sırbistan sınırının bilinen bir noktası olan Zıbıfça’nın üstünde bir köydür. Buraya Üsküp’ten her yaz ayında on beş yaYahya Kemal’in Nüfus Hüviyet Cüzdanı. şına kadar gider gelir. Üsküp ise, Osmanlılar devrinde Kosova (Kosovo) vilayetinin baş şehri olmuştur. Bugün Yugoslavya Sosyalist Federatif Devleti Makedonya Cumhuriyeti'nin başkentliğini yapmaktadır. Üsküp aynı zamanda iktisadi, siyasi ve kültürel hayatta önemli bir ulaşım merkezidir. Üsküp adı bir İlir kabilesinin yerleştiği Skupi’den gelmekte olup tarihi kaydedilemeyecek kadar eski bir yerleşim yeridir. Arapçada suların akması ya da kaynaması anlamına gelen Üsküp, özellikle 1389 senesinde Kosova Meydan Muharebesiyle büyük bir önem taşır. Yıldırım Beyazıt’ın ilk hükümdarlık senelerinde Üsküp Türk hâkimiyetine girer. Şairimiz “Kayıp Şehir” adlı şiirinde Üsküp için : “Üsküp ki Yıldırım Bayezid Han diyârıdır, Evlâdı Fatihân’a onun yadigârıdır. Fîruze kubbelerle bizim şehrimizdi o; Yalnız bizimdi, çehre ve ruhiyle biz’di o.” (2) Diyerek bu şehrin önemini vurgular. Üsküp, Balkan harbiyle 1912 yılında Osmanlı’dan ayrılır. Osmanlı idaresinde 523 yıl kalan Üsküp’te bu süre içinde 130 cami ve mescit, 10 han, 12 hamam, 20 türbe, 1 saat kulesi, 2 çeşme ve binlerce Türk mimari tar zıyla evler yapılır. Yahya Kemal boşuna “yalnız bizimdi, çehre ve ruhiyle bizimdi o” dememiştir. Yahya Kemal, hatıralarında doğÜsküp’ün haritası. duğu yer ve doğumuyla ilgili olarak şunları söyler: “1884 Kânunievvel’inin (Aralık) 2’sinde Üsküp’te, İshakkıyye Mahallesi’nde, büyük validem Adile Hanım’ın konağında, bu evin cepheye doğru sağ taraflarındaki arka odada, sabaha karşı doğmuşum. Salı günü imiş. Üsküp’e o gün nadir görülür bir kar yağmış. 1886’da kardeşim Reşad’ın aynı evde “Kalbimde bir hayâli kalıp kaybolan şehir! doğmuş olduğunu pek hayâl meyâl olarak hatırlıyoAyrılmanın bıraktığı hicran derindedir! rum. Annemin loğusa yatağı, evin cepheye doğru soÇok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene, nundaki ön odada idi. (3) Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene.” (2) Yahya Kemal’in babası İbrahim Bey, Şairimiz Yahya Kemal, bu diyarın rüzgârı, suyu ve evdeki Kuran’ın bir havasıyla büyümüştür. O da tıpkı Üsküp gibi kültüsayfasına şu notu dürel hayatımızın önemli bir yapıtaşını oluşturmuştur. şer: “Mahdumum Zira, şehir ve insan arasındaki göbek bağı, şehrin inAhmet Agâh’ın sanı ve özellikle sanatkârı besleyen yapısı inkâr edidünyaya geldiği talemez.. Şairimizin Üsküp’te doğduğu ev yıkılsa da, çorihtir. 14 Saferülcukluğunun geçtiği yer olan Kumbaracılar Konağı bahayr, 20 Teşrini sa Üsküp’te Türk mimarisi. kımsızlıktan harabe haline gelse de, kısacası Rumeli ni 1300 Salı günü, saat on bir buçuk raddelerinde(sularında)”. Altı ya bize veda etse de biz onu,Yahya Kemal’in aziz hatışına geldiğinde Yeni Mektep adı verilen mahalle oku rası önünde hep eski bir sevgili gibi saygıyla hatırlaluna gönderilir. Yahya Kemal bu konuda şunları söy yacağız. ler: “ 1889’da yeni yaptırmış olduğumuz evde mektebe başladım. Mektep Sultan Murat Camii’nin mihrabı arkasında Yeni Mektep denilir, beş yüz senelik bir vakıftı. Mektebe başlayışım kadim (eski) an’aneye( geleneğe) tamamıyle uygun oldu.”(3) Daha sonra Ahmet Eyüp Paşa’nın Mektebi Edep’ine gönderilen Yahya Kemal, 1895’te Üsküp İdadisi’ne yazılır. Bu sırada kız kardeşi Rukiye dünyaya gelir. Aile 2 yıl sonra Üsküp’ten Selanik’e taşınır. Zira, Anne Nakiye Hanım veremdir. Baba İbrahim Bey, adliye müfettişliğinde işe başlar. Yahya Kemal ise Yahya Kemal’in çocukluğunun geçtiği Kumbaracılar Konağı. Selanik İdadisi’ne kaydedilir. Ancak Kaynaklar: 1. Yahya Kemal, “Açık Deniz”, Kendi Gök Kubbemiz, Nakiye Hanım’ın ısrarıyla aile tek İst.1974 2. Yahya Kemal, Yahya Kemal, “Kaybolan Şehir”, rar Üsküp’e döner. Kendi Gök Kubbemiz, YKY, İst.2003,s.51 Nakiye Hanım 3. Yahya Kemal Beyatlı, Çocukluğum,Gençliğim, Üsküp’ten bir manzara. Yahya Kemal 13 Siyasî ve Edebi Hatıralarım, İstanbul 1973, s.85 CBT 1125/ 17 10 Ekim 2008 yaşındayken hayatını kaybeder. Yahya Kemal’in babası İbrahim Bey, Nakiye Hanım’ın ölümünden sonra Selanik’teki Mevlevi tekkesinin şeyhi Eşref Bey’in yeğeni Mihrimah Hanım ile evlenir. Annesi öldüğünde henüz üç yaşında olan kız kardeşleri Rukiye anneannelerinin yanına gönderilir. Bir Üsküp, bir Selanik İdadisi’ne gidip, gelen Yahya Kemal, 1902 yılının Nisan ayında İstanbul’a gönderilir. Geride Üsküp’ü, ölümünü kabullenemediği annesini ve artık parçalanmış ailesini bırakmıştır. Rumeli’ye elveda dediği yıllarda önce İstanbul’a, sonra da Paris’e merhaba diyecektir. Böylece memleketten mektebe sonra da mektepten memlekete gittiği yıllar başlayacaktır onun için. Ancak “Kaybolan Şehir” adlı şiirinde söylediği gibi Üsküp’ü hiç unutmayacaktır.