Katalog

İklim Etnobotanik Amasra salatasının sırrı Yeni buz devri 15 bin yıl sonra Antarktikten alınan son buz karotuyla rahatlatıcı bir sonuç elde edildi. Insanoğlu çevreye bugünkünden daha fazla zarar vermediği sürece yeni buz devri 15.000 yıldan ö'nce meydana gelmeyecek. Bu balata geleneği kimine göre Osmanlrdan kimine göre de adını aldığı Kraliçe Amastris'ten devralınmış. Biz bu ünlü salatanın içinde tam 20 bitki türü saptadık. Yani 20 farklı bitki türu'nü midemize indiriyoruz bu salatayı yiyerek. Metin Sanbaş* ransa'nın ünlü cumhurbaşkanlarından Charles de Caulle'ün "350 peynir arasından istediğini seçme lüksüne sahip bir halk nasıl yönetilir?" diye çaresizlik ifade ettiği söylenir. Tunç çağındaki Hititler'de de (Hitit metinlerinde) "Ekmek" için en az 146 farklı tanını kullanıldığı görülmektedir. Sözü geçen bu ekmek tanımlarmda ekmeğin iç malzemesi ve baharatı da dikkate alınmaktadır. Ekmekler kaba buğday, kızıl buğday, normal buğday, arpa, çavdar ya da nohut unundan yapılmaktadır. Ekmekler ayrıca kimyon, çörekotu, kişniş ve bal ile ve diğer tatlandmcılarla tatlandırılmaktaydı. (BrandauSchickert, 2003). Ülkemizin bu zengin bitki külttiründen daha fazla söz etmekten vazgeçip sözü Bartın ilinin Amasra ilçesinde hemen her sofrada eksik olmayan Amasra salatasına getirmek istiyoruz. Bartın ve Amasra yöresinde kokusunu hisettiğimiz her balık sofrasmda eksik olmaz Amasra salatası. Balık pişip sofraya gelinceye kadar harikulâde görünüınü ile iştah açıcı olan bu salatayı yemeklen kendinizi alıkoyamazsınız. (Resim 1). Kimine göre Osmanlı'dan kimine göre de adını aldığı Kraliçe Amastris'ten devralanmış bu salata geleneği. Bazı yayınlarda 33 (Tempo dergisi, 2004) olarak geçiyorsa da biz bu ünlü F 9. Licopersicum esculentum (Domates) 10. Capsicum amnuum (Biber) 11. Portulaca oleracea (Semızotu) 12. Raphanus raphanastrum (Turp) 13. Lepidium sativum L. subsp. sativum 14. Eruca sativa (Roka) 15. Cucumıi sativus (Hıyar) 16. Olea europea (Zeytin) 17. Brassica oleracea (Lahana) 18. Menta sp (Nane) 19. Apıum graveolens (Kereviz) 20. Citrus sp. (Limon) Sonuç: Türkiye'nin sahip olduğu bitki örtüsü, insanoğlu için yaşamsal önem taşıyan hububat ve yem bitkilerinin anavatanı olmasının yanında, tıbbi bitkileri ve süs bitkilerı ile çok zengin bir genetik çeşitlilik içermektedir. Hem doğa koruma hem de ekonomik açıdan büyük önem taşıyan bitki türlerimizin A vrupalı araştırmacıların sekiz yıllık bır çalışmanın ardından Antarktikteki buz tabakasından çıkardıkları karot ömeği tüm rekorları altüst etti. 2,5 km uzunluğundaki karot örneği dünyanın 740.000 yıllık geçmişini aydınlatıyor. On ülkenin bılim adamları Nature dergisinde (sayı 429, s.623), bu zaman süresi içinde sekiz buz ve sıcak devirlerin yaşandığını söylüyorlar. Ve Bremerhaven Alfred VVegener Enstitüsü'ne gdre ınsanların çevreye günümüzden daha fazla zarar vermemeleri halinde bundan sonraki buz devri en erken 15.000 yıl sonra gerçekleşecek. 12.000 yıldır süren sıcak donem geçtiğimiz 420.000 yıl içinde yaşananların en uzunu diye konuştu AWI başkan yardımcısı Heinz Miller. Soğuk dönemlerin çok daha uzun geçmesine rağmen son dört sıcak dönem sadece 12.00015.000 yıl kadar sürmüş. Bilım adamları dünyanın geçmiştek" iklimini incelemeyi aralık ayında sürdürccekler. Buzda gizli olan iklim bilgileri bugüne kadar deniz diplerinden alınan karot örneklerinden çok daha ayrıntılı. Bilim adamları ayrıca eski buz devirlerinde atmosferdeki karbondioksit yoğunluğunun 200 ppm ve sıcak dönemlerde 280ppm olduğunu saptamışlar. Sera gazı 1750 yılından bu yana insanlar sayesinde 370ppm'ye yükselmiş. Son analizlere göre bu değer geçtiğimiz 500.000 yıl içindeki en yüksek değer. Anadolg tarihinin bu eski dönemlerinden günümüze doğru geldiğimizde de bitkilerin maddi kültür elemanlarının en önemli hammaddelerinden bıri olduğunu görürüz. Ülkemizin hemen her yöresinde yahanıl (doğal) bitkiler çok çeşitli amaçlarla kullanılır. Birçok bitkinin o ydrenin halkı için ekonomik değer taşıdığı yadsınamaz. Örneğin Van yöresinde otlu peynire 61 bitki türunurı katıldığı bilinmektedir. Hangi amaçla olursa olsun bitkilerden yararlanabilmek için onların özellıklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu bitkiler Van'ın otlu peynirine hoş bir tat ve çekici bir göriinüm kazandırmaktadır (Öztürk, A. ve S.; Kartal. 2000). Kim ne derse desin Türkiye'nin peynir kültürünün de Gaulle Fransası'ndan daha düşük olduğunu iddia edemez. Ülkemizde "Etnobotanik" araştırmalar oldukça yaygın alan olarak çok geniş ve bitki çeşitliliği açısından çok zengin olan ülkemizdeki bu araştırmalara çok önem vermemiz gerektiği yadsınamaz. Örneğin 19941995 yıllarında Orta Anadolu'da Aksaray ilinin Melendiz suyu kenarındaki kö'ylerde yapılan "Etnobotanik" ve "Etnoarkeolojik" araştırmada 300 bitkinin yerel adları ve kullanımları saptanmıştır. Bu çalışmada aralarında yaprakları yenen otlar, meyveler, tohumlar olmak üzere 100'ü aşkın yabani bitkinin gıda olarak kullanıldığı öğrenilmıştır. Ayrıca bu bölgede hasır, sepet ve süpürge olarak yararlanılan 12 lif bitkisi ile 7'si tarımı yapılan olmak üzere 18 yün boyu bitkisi saptanmıştır. Bu bitkilerin çoğunlukla kadınlar tarafından toplanıp işlendiği görülmüştür. Amasra salatasının görünüşü. salatanın içinde tam 20 bitki türü saptadık. Yani 20 farklı bitki türünü midemize indiriyoruz bu salatayı yiyerek. Amasra salatasını ünlendiren şey elbette sadece içindeki bitki malzemesi değil, bu malzemenin hazırlanış ölçüsü, biçimi ve göze hitap etmesi yani estetiği de önem kazanmaktadır. Bu salatayı yapmanın sırrını da Amasra'nın ünlü aşçılarına bırakalım. Amasra salatasında kullanılan bitkileri adları aşağıya çıkarılmıştır. Baytop, 1994); 1. Allium cepa (Soğan) 2. Daucus carota (Havuç) 3. Petroselinum crispum (Maydaııoz) 4. Lactuca viminea (Marul) 5. Anethum graveolens (Dereotu) 6. Beta vulgaris (Kırmızı pancarÇükündür) 7. Phaseolus vulgaris (Fasulye) 8. Zea mays (Mısır) geleceği, doğal yaşam ortamlarının tahrip edilmesi ve ticari amaçlarla doğadan aşırı toplama gibi nedenlerle aşırı tehdit altındadır. Elbette bitkilerimizi korumak ve sahip çıkmak gerekmektedir. Yararlanılan kaynaklar 1. Baytop, T., 1994, Turkçe bitki adları sozlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, 508 s., Ankara 2. Brendau, B.H. Schickert, 2003, Die Unbekannte VVeltmacht. (Hititler: Bilinmeyen Bir Dünya fmparatorluğu, Arkadaş Yay., 342 s., İstanbul) 3. Özturk, A., Ş. Özturk, Ş. Kartal 2000. Van Otlu Peynirlerıne Katılan Bitkilerin Özellikleri ve Kullanışları, Ot Sistematik Botanik Dergisi, 72, s. 167179, Ankara (*) Prof. Dr. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi 902/2 3 Temmuz 2004