Katalog

Iklim Araştırmaları dığı dönemler vardır. Kuvaterner değişkenliğir bir başka özelliği de, değişimdı asimetridır. Buzlanma dönemı geçiş süreci yavaş olurken ısını dönemi çok daha hızlı gelişmek dir. Buzlanma ve onun ara dönt Dünya Dünya lerini gösteren eski sıcaklık eğr Yörünge rine baktığımızda onların testı dişı gibi zikzaklı grafik gosterdiğ DÜNYA'NIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ YÖRÜNGESİNDEKİ DEĞİŞİM (ECCENTRICITY) görürüz. Bu durum pozitif geri b 100 000YILLIKDÖNGÜ leme mekanizmaları nedeniyle o şuyor ve bu mekanizma çözülı Maksimum eğiklik döneminde ortaya çıkıyor, fakat Günümüzdeki eğiklik j. ğuma dönemlerinde rol oynamıy ! Minimum eğiklik Şekil 6 Izlanda 'da incelmiş buzul şapkanın erlİnsan etkısi olmadan da me hızı (NASA nın web sayfasından alındı) limlerin doğal nedenlerle değışt leceği, ozellıkle Kuvaterner'dı yaklaşık 21 (kaynaklarda bu değer 19 ile küresel soğumanın varlığı, verilerle kaı 26 bin arasında değişmektedir), 41 ve lanmıştır. Dünyanın 100 bin yıllık periyotlarda düzenli olarak Guneş Ancak günümüzde bu iklimsel I yöriirige düzieml tekrarlanmaktadır. zulmamn nedenlerını sonuçlarından a; Ozellıkle Kuvaterner'in son dönemak pek mümkün değil. Şüphesiz, bu > mimdeki iklim değişimleri ile yörüngesel ğişikliklerde yerküredeki tektonik ha parametreler arasında bir çakışmanın olketlerin, volkanların, karaların ve deniz ması, son birkaç milyon yılda iklimsel derin dağılımlarının, bitki topluluklannd; ğişmeler iizerinde temel kontrolün, güevrimleşmenin değiştirdiği küresel k neş ısısındaki değişimlerin olduğuna işaDÜNYA'NIN DÖNME EKSENİNİN EĞİKLİĞİNDEKİ DEĞİŞİM (OBLIÛUITY) bon çevriminin de çok onemlı etkilerı v ret eder (Milankovich hipotezi). Bu meka41 000 YILLIK DÖNGÜ dır. Ozellıkle Kuvaterner'in son döı nizma oldukça karışık ve birçok döngü mimdeki iklim değişimleri ile yörünge içeriyor. Görüldüğü gibi çok küçük değıparametreler arasmdaki mükemmel Kuzey şim mekanizmaları bile önemli iklim değiWega uyuşmanın olması, son birkaç milyon şimleri meydana getirebiliyor. ™ ,/yıldızı da iklimsel değişmeler üzerinde ten kontrolün güneş ısısındaki değışımle TARTIŞMA VE SONUÇLAR olduğuna hemen hemen şüphe bırakr Yaşadığımız dönem (Holosen), Kumaktadır. Fakat, yörüngesel karakteı vaterner'in sıcak ya da buzul arası dönetiklerden doğan güneş ısısındaki küç mi olmasına rağmen, kutuplarda halen değişimlerin, küresel buzul ve buzular kara buzulları vardır. Kuvaterner buzul dönemlere nasıl dönüştüğünün kesin r dönemlerinde, karasal buzulların boyutlaGüneş kanizması halen çözülebilmiş değildir. rı çok büyüdü, ancak hiçbir zaman buzulKeza, soğumanın ya da ısınmaı lar karaları tamamen kaplayamadı. hızını tayin eden ve iklimsel değişimle Kuvaterner'deki iklim değerleri gübüyüklüğünü sınırlayan mekanizmala nümuzdeki değerlerden sadece 59°C kaneler olduğu da merak konusudur. dar daha soğuk olduğundan iklim değiş(*) Prof. [ , ROTASYON EKSENİNDEKİ PRESESYON 22 000 YILLIK DÖNGÜ kenlikleri de sınırlı kaldı. YTÜ Doğa Bilimlerı Araştırma Merkı Bu nedenle, bu döngüyü engelleyen Şekil 5 Dünyanın yörüngesel paramelrelerindeki değişimlerln iklim İle bağlantısını [email protected] negatıf bir geri besleme mekanizması olaçıklayan Milankovich hlpotezi malıdır. Örneğin, sıcaklık yükselmesini sıNOT: Hacım Mnırlama.sı nedeniyle bu ko nırlayan dünyanın kendi radyoaktif soğudj yardrldnılıiıı kdynaklar yazıya fklcncmcdı. since, kıta şelflerindeki bitki toplulukları bitkiler fotosentez yoluyla atmosferdeki teyen okurlar eposta ile yazardan ıstcyehilir ması ya da küresel ısınmadaki her bir arsu ile örtülerek hem karbon depolanmasıCOv ve Ov dengesine önemli katkı yapar. tı derece için dünyaatna, hem de biyolojik üretimi azaltan oksıBuzul dönemlerinde ısının düştneOrtalama Sıcaklık Değişimi (°C) mosferokyanus sisteminjensiz koşulların oluşmasına neden oldıı. siyle birlikte, karalar soğumuş ve genişle1 0 1 2 3 4 5 6 de çok daha fazla ısının miş; deniz seviyesi ise alçalmıştır. Bu yüztutulmasını gerektiren den karasal alanların % 15 daha büyüme100 BİN YILLIK PERtYOD bazı olası mekanizmaları si, bitkiler için daha geniş bir yaşam ortaJeolojik geçmişte bitkilerin arttığı hesaba katmak gerekir. 2000 mı yaratmıştır. dönemler nemin ve karalardaki kimyasal Bu durum, 5°C'den fazla ayrışmaların da hızlandığı dönemlerdir. O dönemlerde, yeryüzündeki büyük ısınmayı engellemekteBu durum atmosferdeki CO2 seviyesınin değişimlere uğrayan bitki kuşaklarının dir. 4000 düşmesine ve dolayısıyla da küresel soğuvar olduğu söylenebilir. Buzla kaplı olan 8 Negatif geri beslemasına yol açabilir. Kuvaterrıer'deki sogeniş alanlar dışında, yeni oluşan genış =§ rnenin soğumayı sınırlanğuma luzı, karadaki bitki değişitnlerinin kıtasal şelf alanları önemli ölçüde bitki dırması için, buzul çağınetkisiyle de ilişkili olabilir. Bazı yeşil yap(irtüsüyle kaplıydı. Geniş alanları işgal 6000 thermal) süreç daki soğuk okyanuslarraklılar dışında Boreal ormanları, tamaeden bitki toplulukları (Ormanlık ve otısınma) dan havaya daha az nem men karla örtülmezken, tundra sahaları luk alanlar gibi) önemli miktarda karbo bırakmış olması gerekliKuvaterner soğuma dönemlerinde gıdenun depolanmasını da sağlamıştı. Ekvato8000 dır. Dolayısıyla karadaki rek ormanlarla yer değıştirdığınden tamaral kuşaklarda ve göreceli olarak ılık olan buzul kutleleri nemsiz men karlarla kaplanmışlı. Bu durumda düşük enlemlerde, şelf alanlarını kaplakalmış ve büyüyememiş karlar, bahar aylarında bile kalabilir. Bu yan ormanlar, atmosferden daha fazla 10.000 olabilir. Ancak bu durum nun sonucunda oluşan pozitif geri hesleCO2 alınmasına da neden olmuştu. Bu da hakkında kesin bilgiler me, soğumayı hızlandırabilır. Bu tıp etkısoğumayı ve biyolojik kü'tle (biomass) enemesi yoktur. lerle bitkiler, Tersiyer döneminde ıklımin miktannı arttırmıştı. Bitkilerin başka rollerı de vardır. Buzul dönemlcrinin son bulması sonucu denizlcrin ilerlemesi (transgresyon) süre1.9°C kadar soğumasına neden olmuştu. Kuvaterner'de meydarıa gelen sıcak ve soğuk fazlar dönemsel olarak, yaııi Dunya tarihırıde ekvatora yakın kesimler bile buzullar altında kal12.000 25 50 75 100 Buzullaşma Koşulları Geçiş (%) Şekil7 Yakın dönem buzullaşnıaları göstermektedir 895/16 15 Mayıs 2004