Katalog

TartışmaEditöre mektup Köy Enstitüleri neden kuruldu, neden yıkıldı? Köy Enstitüleri, imparatorluk kalıntısı kulları, cumhuriyet kalıntısı kullara dönüştürmede araç olarak kullanmak için tasarlanmıştı. Ancak, beklenmedik bir şey olmuş ve Köy Enstitülerinden bilimsel düşünen bireylerin yetiştiği görülmüştiir. Bunu önlemenin yolu, Köy Enstitülerini ortadan kaldırmaktı: Öyle de oldu. öy Enstitüleri her ne kadar, 3803 sayılı yasa ile 17 Nisan 1940'da kurulmuş olsa da; Köy Enstitülerinin fiili olarak kuruluşıı ve felsefesinin oluşması daha gerilere dayanır. Köy enstitülerinin temelleıini anlayabilmek için, İzmir'in kurtuhşur 'in birkaç ay sonra (17 Şııbat 4 M t 1' ^3) toplanan İzmir İktisat Kongr si'nt :adar gitmek gerekir. İzmir İkfisat V ıgresi'nde, liberal ekonomi modeli benimsenmiştir. Bu, uzuı. "?v>' ardır feodal toplumla tarım toplumı asında bir yerlerde bocalayan. ama aynı zamanda da sanayileşmenin uzağında kaldığı için güçsüz ve zayıf düşen bir ulus için kaçınılnıaz bir yol olarak da düşünülmelidir. Tarım toplumundan sanayi toplumıına doğru evrimleşmenin yolu ise eğitimli işgücünden fieçer. K Bu bağlamda, İzmir İktisat Kongresi'nde, liberal ekonomi modeline uygun olarak. pragmatist (faydacı) eğilim felsefesinin de benimsendiği söylenebilir. Bıınun en büyük kanıtı da; kongreden bir yıl sonra faydacı eğitim felsefesinin öncüsü John Devvey'in Türkiye'ye davet edilmesidir. Bu bir rastlantı olmasa gerek (Bal. 1924). John Devvey Cumhuriyet döneminde milli eğitim kurumunun düzenlenmesi ve kalkınmaeğitim ilişkisinin kurulmasında bilgisine ilk başvurulan yabancı uzmandır. Devvey, kalkınma için gerekli eğitim hamlesinin başlatılınasını, eğitim hizmetinin köye götürülmesi ile sağlanabileceğini belirtmiştir (Akkutay, 1996). Necati tarafından "Köy Muallim Mektebi"nin açılmasıyla atıldı. Köy Muallim Mektepleri'nin iki önemli amacından hirincisi; köyün kültür ve medeniyet seviyesini yükseltmek, köyde gerekli olan tarım ve tarım sanatlarıyla ilgili bilgi ve becerileri teşvik ederek. sosyokültürel hatta ekonomik bir değişme meydana getirmektir. Ikinci olarak da; öteden beri zıt eğilimleri temsil eden halk ile aydının bütünleşnıesini sağlamak ve bu yolla Cumhuriyetin temel ilkelerini benimsetmektir (Akyüz, 1991). Bu iki temel amaç, Köy Enstitüleri ile gerçekleşmeye başlamış ama ne yazık ki olgunlaşamamıştır. matıyla Ulus gazetesindeki yazılarının yayımlanmasına engel olunduğu gerekçesiyle CHP'den de istifa eder. (Çakır.1997). Bütün bu gelişmeler, İnönü'nün Köy Enstitülerinin yıkılmasındaki temel aktörlerden biri olduğu izlenimini yaratmaktadır. İnönü, bizzat kurulmasını desteklediği ve Cumhuriyetin en temel eserlerinin başında saydığı Köy Enstitülerinin yıkılmasına neden göz yummuştur? Bunu bir nebze olsun anlayabilmek için 1940 yılların sosyopolitik ortamını gözden geçirmek gerekir. Dünya Savaşı'nın yarattığı ortamda kendini daha güçlü hissetmiş olmalıdır. CHP içindeki ilerici kesim ise statükoyu koruma peşinde, Köy Enstitülerinin yıkılışına seyirci kalmıştır. KOMÛNÎZM KORKUTMASI Belki o konjonktür içinde, bu bir nebze normal karşılanabilir. Ama savaş sonrasında, Köy Enstitülerine yönelik ulumsuz propaganda daha da yükseldiği gibi, durumu düzeltmek için herhangi bir çaba içine girilmemesi dikkate değerdir. II. Dünya Savaşı yılları, bir yandan da, soğuk savaş döneminirı temellerinin atıldığı yıllardır. Bu yıllardan itibaren, Köy Enstitüleri ve komünizm kavramları yan yana bilinçli bir şekilde kullanılmaya başlanrnıştır. Sovyetler Birliğınin yıkılmasına kadar, Türkiye, her kış komünizm gelecek öcüleri ile sindirilmiş ve korkutulmuştur. II. Dünya Savaşı'ndan sonra, Türkiye, yeni dünya düzeni içinde, Doğu ya da Batı bloku içinde yer almaya zorlanınıştır. Bunun soııucu olarak çok partili döneme geçilmiş ama demokratik kültür oluşturmaya başlayan Köy Enstitülerinin yıkılış süreci de aynı zamanda ortaya çıkmıştır. 1950'deıı sonra "Marshal Yardımı"nın gelişi ile birlikte bu süreç hızlanmıştır. Marshal planı içinde, köy enstitülerinden vazgeçilmesini saglayan 12 kadar eğitim projesi olması da oldukça dikkat çekıcidir (Türkoğlu, 1997). 1940'LAR VE ENSTİTÜLER Köy Enstitülerini halk adına aydınlar kıırdu, halk adına yine aydınlar yıktı. Halk, Köy Enstitülerini istiyordu da aydınlar onun için kurdu demek gerçeğe ne kadar aykırı ise, halk istemiyor KÜLLERDEN DOĞDU 1936 MANZARASI Köye eğitim hizmetinin götürülmeye başlandığı 1936'da, ülkemizdeki 40 bin köyün 35 bininde ilkokul yoktu (Aydoğatı, 1997). 1935 nüfus sayımına göre; nüfus 16 milyondu. Bunun 12 milyonu köylerde yaşamaktaydı. Erkeklerin % 76.7'si. kadınlarınsa % 91.8'i okuryazir değildi (Evren, 1998). Türk ulusunıın hedeflediği büyük kalkınma için gerekli olan işgücünün önemli bir kısmı; köyde, eğitiınsiz ve henüz cumhuriyetin kuruluşunun da felsefesinin de farkında değildi. Köye eğitim hizmeti götürme konusunda ilk ciddi abhm, 1926 yılında, az zamanda çok iş yapmayı başaran, Atatürk'ün Milli Eğitim Bakanı Mustafa 1936 yılında deneme amaçlı başlayan Köy Enstitüleri, 1940'ta yasallaşarak, Türk eğitim tarihinin en özgün ve kendi küllerinden doğan reformdur. 1942'de Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü açılmış ve 1946 yılına gelindiğinde, sayı 21'e ulaşmıştır. 1946 yılından itibaren de, kuruluşunun üzerinden 6 yıl geçmiş olan Köy Enstitülerinin programları, dersleri değiştirilmeye başlanarak 1954 (resmi kapatılnıa tarihi) yılına kadar sürecek olan bir kapatılma sürecine gir miştir. İ. H. Tonguç ve H. Âli Yiicete göre; enstitülerin kapatılışı 1947 yılıdır (Aydoğan, 1997). Çünkü; 27 Kasım 1947 yılında, Yüksek Köy Enstitüsü kapatılmış ve öğrencileri muhtelif yüksek okullara dağıtılmıştır. Köy Enstitüleri. en büyük hamisi olarak kabul edilen İsmet İnönü'nün gözleri önünde adım adım kapatılmıştır. İnönü, kendisine gelen Yüksek Köy Enstitülü gençleri "Cönderildikleri yüksekokullara gitsinler, itiraz istemiyorum" diye kabul etmemiştir (Çağlar, 1997). Hasan Âli Yücel, 5 Ağustos 1946'da bakanlıktan istifa ettikten sonra, 21 Kasım 1950'de. İnönü'nün tali 1946 yılında açılan bir Köy Enstitüsü ve öğrencileri du aydınlar onun için yıktı demek de o kadar aykırıdır. Köy Enstitülerini kuranlar mı halktan yanaydı, yıkanlar mı (Eyuboğlu, 1999). Sabahattin Eyüboğlu'nun 1967 yılında sorduğu bu sorular ne yazık ki henüz tam olarak yanıtlanamamıştır. Bunun için bakılması gereken yer; II. Dünya Savaşı ve öncesi dönemdir. 7 Şubat 2004 tarihinde, Star TV'de. Hulki Cevizoğlunun Ceviz Kabuğu programına konuk olan Attilâ Ühan, Alman arşiv belgelerine dayanarak, Nazi Almanyası'nın Türkiye'de bazı kişilere parasal yardımlarda bulunduğunu ileri sürmüştür. Bu kişiler, Türkiye'de Turancılığı benimseyen ve yayan kişiler ve çevreler olarak bilinmektedir. Bu çevrelerin o dönemde, Köy Enstitülerine şiddetli bir şekilde itiraz edenler olduğu unutulmamalı. Elbette burada Nazi Almanya'sı Köy Enstitülerini yıktı, demiyorum. Sadece yükselen faşizmin etkilerinin ciddiyetini anlatmak istiyorum. Dönemin tek partisi CHP; kendi içinde ideolojik bir sınıflamaya girişeıntdiği için, Köy enstitülerine karşı, CHP içinden yükselen tutucu ses, II. İNÖNÜ, YÜCEL'İ UNUTTU! 1940lı yıllarda atılan faşizm tohumları, 196O'lı yıllara kadar sürmüş, 60 ihtilali ile birlikte kısa bir kesintiye uğramıştır. 60 ihtilali Hasan Âli Yücel'in de büyük umutlarla karşıladığı bir değişimin habercisi gibi görünmektedir. Hasan Âli Yücel, her ne kadar kendisi istifa etmiş olsa da, 196O'lı yıllara kadar, tekrar aktif poliükaya dönmek ve yarım bıraktığı eğitim devrimlerini sürdürmek için bir çaba içinde olmuştur. 60 ihtilali ile birlikte, Kuıucu Mecliste görev almayı beklemiş, ama bu da gerçekleşmeyince umuduııu taınaınen yitirmiştir. İsmet İnönü'ye Kurucu Meclis listesinde eğitimciler arasında neden Hasan Âli Yücel'in olmadığı sorulduğunda. Yücel'i unuttuğunu ifade etıniştir! (Çakır, 1997). İstifa ettiği 1946 yılından 1960 yılına kadar, 14 yıl boyunca aktif politikaya dönmeyi isteyen bir insanın, aktif politikadan kendi isteği ile ayrıldığını düşünmek, biraz saflık olsa gerektir. Görünmeyeıı bir el, oııu sürekli dışlamaktadır. Köy Enstitüleri, soldan sağa kadar bütün statükocuların el birliği ile yıktığı bir Atatürk devrimi olarak düşünülmelidir. 893/20 1 Mayıs 2004