Katalog

Yeni tedavi teknikleri Ö Ü KÖK HÜCRE VE GEN TEDAVİLER Erdal Karaöz (*) b) Adacık nakli NORMAI Diyabet tedavisinde yeni yaklaşımlar: v. Yalnızea pankreas adacıklarının (pankrea.sın ınsulın ve dığer hormonTIPI ları salgılayan hucrelerıTIP II nın bulunduğu, %2'lık parçdsı) naklı ıse, organın tamamına gore gorecelı olarak daha basıt bır ışlem olması ve cerrahı komplıkasyon rıskının a/ olması nedenıyle tercıh edılen bır yontem oldu 19891999 yılları arasındakı Uluslararası Adacık Transplantasyon kayıtlarına gore erışkııı adacık allograftı alan 267 hastanın %8 2'sının transplantasyon sonrası bırıncı yılda ınsulın kullanmadıgı belırtılmıştır Prosedurde, adacık hucrelerının bağışıklık sıstemı tarafından haraplanmasını onlemeye yonelık olarak kullanılan ılaçlar, ınsulın ureten hucrelerın ınsulın uretme kapasıtesı uzerındekı yüku arttırabılmektedır (dıyabetojenık etkı) Ayrıca, kullanılan steroıdlerın nakıl yapılan hastaya verebıleceğı dığer olumsuz etkılerı de gozardı etmemek ge rekmektedır. stcroıtlcrın nakıl yapılan hastava getıre cegı yuk elımıne edılmış oluyor Edmonton protokolunun başarısına ve tum dunyada ııygulanabılır olnıa sına rağmen (ulkemızde henuz başlanu dı), bu yontemın diyabet tedavisinde genış çaplı olarak kullanılmasının onunde yıne de bazı zorluklar bulunmaktadır Bunlardan ılkı verıcı dokusunun hemerı elde edılemeyışıdır Nakıllerde kullaııı lan adacık hucrelerı kadavralardan temın edılmektedır ve protokolıın uvgulanmasında lıer bır nakıl ıçın en az ıkı verıcı (ortalama 24) gerekmekttdır Ayrıca, bu yontem ıle alıcılara steroıt ıçermeyen bağışıklık sıstemını baskılayan bır tedavi programı uygulansa da kulla nılan dığer medıkal ajanların uzun sure lı kullanımınm olası yan etkılerını (enfeksıyon ve kanser nskmdt artış, hıpertansıyon gıbı) de gozardı etmemek gerekmektedır Tıp I dıyabetın tedavisinde adacık nakıllerınm başarısı yanında yeterlı kaynaklara ulaşmadakı gu«,!ukler, bılnn adamlarını alternatıf kaynaklara ulaşmak ıçın çeşıtlı arayışlara vonelttı Bazı araştırmacılar, yeni doğmuş domuz pankreas dokusunun kullammını ıçeren ksenojenık (hayvandan ınsana nakıl) modeller uzerınde yogunlaştılar iyabet, kandakı şekerın anormal şekılde vuksek oldugu bır hasta lıklar grubu olarak tanımlanmaktadır Cunumuzde tum dunyada yaklaşık olarak 180 mılyon ınsanı etkılemekle bırlıkte bıı sayı artmaya devam etmek tedır Ulktmızde ıse, 2 6 mılyon diyabet lı ve 2 4 mılyoıı diyabet adayı olmak uzere toplanı 5 mılyon kışılık bır topluluğu ılgılendıren bır saglık sorunudur. Fıp I diyabet, çogunlukla çocukla rı ve genç erışkınlerı etkıler Vucudun bağışlık sıstemı, pankreastakı ınsulın ureten betahucrelerını yabancı olarak algılayıp tahrıp eder Sonuçta, pankreasın ınsulın ureten hucrelerının kaybı soz konıısu oldugu ıçın, ınsulın yetersızlıgı nedenıyle glıkoz (şeker) hucrelere gıremez ve kanda bırıkır (Şek. 1). Bugune kadarhucre tahrıbatının nasıl başladıgı konusunda kesın bır bıl gıye sahıp olmamakla bırlıkte, bazı gene tık ve çevresel faktorlerın rol oynadığına ılışkın kanıtlar bulunmaktadır Ornegın tek yumurta ıkızlerı arasında hastalıgın gorulme rıskının yaklaşık %50 oranında olması genetık faktorlerı duşundurmektedır Vıral enfeksıvonlar, beslenıne alışkanlıkları, kımyasal ajanlar ve stres gıbı faktorlerın de olası rollerı tartışılmakta dır Tıp II dıyabet ıse, vucudun ınsulını etkın bır şekılde kullanamaması sonucu ortaya çıkar Buna, ınsulın dırencı denır (Şek.l) Bu tıp olgularda dıyet, egzersız ve ılaç tedavılenyle kontrol sağlanabıl mektedır Aııcak, kan şekerı kontrolu nun saglanamaması durumunda hastalık dışarıdan verılen ınsulın ıle kontrol edılebılır durııma gelır D Arlrr Şekil 1. Diyabet tipleri. (kan şekerı duzeyierını algılayan ve ınsulın veren cıhazlar) çalışmaları gıbı Aııcak bunlar da hastalıgın kesın tedavısı nı sağlamamaktadır Tıp I dıyabetın kesın tedavısı ıçın, Uluslar arası Juvenıl Diyabet Araştırma Vakfının da belırttığı gıbı ıkı onemlı husus vardır, bunlardan bırıncısı, haraplanmış adacık hucrelerının yerıne konması (replasmanı) ve bu amaçla alternatıf kaynakların bulunmasıdır Ikıncısı ıse, bu transplantasyon ışlemınden sonra yaşam boyunca bağışıklık sıstemı baskılayan (ımmunosupresıO ılaçlar kullanılmaksı zın tedavının sağlanmasıdır Bu ıkı sorun aşıldığında, gunumuz koşullarında tedavısı mumkun olmayan tıp I dıyabetın kesın tedavısı sağlanabılecektır EDMONTON PROTOKOLÛ Nıhayet, 2000 yılında Kanada'nın Alberta Unıversıtesınden I)r James Shapiro ve arkadaşları, 'Edmonton Protokolu' olarak anılan bır yontemle, kadavralardan elde ettıklerı adacık hucrelerını tıp I dıyabetlı 7 hastanın karacığerlerıne naklettıler (Şek. 2). Nakıl yapılan 7 hastanın tamamınm dışarıdan ınsulın almaya ıhtıyaçlarının kalmadığı ve bu kışılerin kan şekerı sevıyelerının de, nakıl ışlemınden ortalama bır yıl sonra normal oldugu bıldırıldı Edmonton protokolunu dığer uygulamalardan farklı kılan başlıca unsur, nakıl sonrası hastaya steroit ıçermeyen bır bağışıklığı baskılayıcı tedavısının uygulanmasıdır Sonuçta, Izole Langerhans adacıflı DOMUZDAN ADACIK NAKLİ Domuzdan ınsanlara adacık naklı nı gerçekleştıren ılk grup olan Isveç'dekı Karolınska Enstıtusunden Dr Carl Groth ve arkadaşları, 19901993 yılları arasında tıp I dıyabetlı 10 hastaya domuz adacık naklı gerçekleştırdıler An cak, alıcıların hıçbırının ınsulın gereksınımlerınde bır azalma olmadı 2001 yılında, Meksıka'dan (hayvandan ınsana organ naklıne ızın veren dunyadakı bırkaç ulkeden bırıdır) Dr Rafael Valdes ve ekıbı, bu konuda oldukça heyecan verıcı ve tartışmalı bır çalışmasını açıkladı 1117 yaşları arasındakı 12 tıp I dıyabetlı çocuğa, yeni doğmuş domuzdan elde ettıklerı ve kapsulle çevrelenmış adacıkları naklettıklerını, bır çocuğun bır yıldır, dığer bır çocuğun ıse 6 ay sureyle (şımdılerde ıse %75 daha az oranda) ınsulın kullanmaksızın yaşamlarını surdurduklerını blldırdı Domuzlardan ınsanlara doku ya da organ nakıllerı arasındakı en buyuk engel, ınsanlar ve maymunlar harıç tum memelılerın damar ÜÇ STRATEJİ Bu durumda akla gelen ılk soru şu, pekı pankreas hucrelerı nasıl yerıne konulabılır? Gunumuze kadar, hucrelerının yerıne konmasını amaçlayan şu stratejıler gelıştırılmışür, a) Pankreas naklı (transplantasyonu), b) Adacık transplantasyonu, c) Hucre esaslı tedavi . a) Pankreas Nakli SIKI TAKİP ÖNEMLİ Tıp I dıyabetı olan bıreyler ıse, bugun ıçın duzenlı ınsulın uygulamaları ve kan şekerı duzevlermın tespıt edılmesı, spor ve beslenme alışkanlıklarıyla kan şekerlerını kontrol altında tutmaya çalışmaktadırlar Sıkı takıp onemlıdır Çunku, kan şekerı sevıyelerı normal sınırlar arasında seyredenlerde gelecekte olası komplıkasyonların gorulme sıklığı azalmaktadır Buna rağmen, sık yapılan enjeksı yonlar, şeker olçumlerı, hıpoglısemı (kan şekerı duşukluğu) sıklığı ve zayıf kontrol nedenıyle ortaya çıkabılecek olumsuzluklar, alternatıf tedavi yontemlerını gundeme getırmıştır Ornegın, ın sulının enjekte edılebılır tormları yerıne kapsul ve ınhale(sprey) çeşıtlerının uretılmesı, pompa ya da yapay pankreas Pankreas naklı, bobrek yetmezlıgının son evresındekı ve bobrek transplantasyonu gerektıren, uzun sureden berı dıyabetı olan hastalar ıçın standart bır tedavıdır Fakat, yeterınce verıcı bulunamaması nedenıyle pankreas naklıne duyulan ıhtıyaç karşılanamamaktadır Ayrı ca, nakledılen pankreası reddedılmekten korumak amacıyla, hastalara yaşam boyu bağışıklık sıstemını baskılayıcı ılaçlar verılmektedır ve bu durum, hastaları pek çok hastalığa karşı açık hale getırnıektedır Bırçok merkez bır hasta bobrek naklıne de ıhtıyaç duymadıkça ona pankreas naklı yapmamaktadır. • Hdiıkreaıısld »adacık Porta Ven dekı adacık Şekll 2. Adacık transplantasyonu (Edmonton protokolü). 893/16 1 Mayıs 2004