Katalog

Gokyuzu den izlenebilecektir. C/2002 T7 kuyruklu yıldızı ile ilgili ayrıntılı bilgilere "http://cfawww.harvard.edu/iau/Ephemerides/Comets/2002T7.html" adresinden ulaşılabilir. hemen sonra gittikçe artan sürede (yaklaşık 3.5 saat kadar) sırasıyla Balıklar, Koç ve Boğa (Taurus) takım yıldızlarında batı tarafta ufuktan en fazla 43 derece yükseklikte görülecek. Venüs yaklaşık 4.3 kadir parlaklığı ile gökyüzünde ışıldayacak. Dürbün veya teleskopu olan okuyucular gezegeni son dördune yakın bir evrede izleyebilirler. Mars, ay boyunca akşam saatlerinden itibaren gece yarısına kadar (yaklaşık 4.5 saat süreliğine) güneybatı tarafta sırasıyla Koç ve Boğa takım yıldızlarında ufuktan en fazla 54 derece yükseklikte görülecek. Şişkinay evrede bulunacak olan Mars'ın parlaklığı +1.3 kadir olup giderek sönükleşecek şekilde görülecek. Okuyucular Mars toprağına ınen Spirit ve üpportunity robotlarının gönderdiği en yeni fotoğraflara hem http://marsrovers.jpl.nasa.gov/gallery/press/spirit intemet sitesi "ekranından" ulaşabilir ve hem de "TÜBİTAK Bilim ve Teknık", "National GeographicTürkiye" gibi dergilerin "sayfalarından" Mars gelişmelerini izleyebilirler. Jüpiter, ay boyunca akşam saatlerinden ıtiharen gece ve sabah saatlerine kadar yaklaşık on saat süreliğine Aslan takım yıldızında 2.5 kadir parlaklığı ile doğudan batıya kadar yaklaşık 180 derece gibi bir ufuktan diğerine geniş bir aralıkta görülecek. Jüpiter ufuktan en fazla 57 derece yüksekte olacak. Satürn. mart ayı boyunca Güneş'e yaklaşmaya devam edeceğinden görülnıe süresi azalacak şekilde akşam erken saatlerden itibaren gece ve soıırası geç saatlere kadar yaklaşık sekiz saat süreliğine güneydoğudan güneybatıya doğru 130 derece aralıkta İkizler takım yıldızında (yıl boyunca bu takım yıldızda kalmak üzere) görülecek. Gezegen ufuktan en fazla 72 derece yükseklikte ve sıfır kadir parlaklığında olacak. Duyuru: ZümrüttenAkisler Kant'a göre iiniversıtenin görevinin güncel yorumu A.M. CelalŞengör Gezegenler nerede? D'irbün veya teleskopu olan okuyucular Uranüs'ü (parlaklığı +5.9 kadir) Güneş'ten yeni uzaklaşıyor olmasından dolayi ayın sonlarına doğru sabahları erken saatlerde çok kısa süreliğine (yaklaşık yarım saat kadar) doğu tarafta Kova takım yıldızında (yıl boyunca bu takını yıldızda kalmak üzere) görebilecek. Yüksekliği giderek artacak şekilde ufuktan en fazla 10 derece olacak. Neptun de (parlaklığı +8 kadir) mart ayı boyunca Güneş'ten yeni uzaklaşıyor olmasından dolayı Uranüs'e benzer şekilde ayın ortasından itibaren sabahları Güneş doğmadan hemen önce yaklaşık bir saat süreliğine güneydoğu tarafta Oğlak (Capricornus) takım yıldızında (yıl boyunca da bu takım yıldızda kalmak üzere) görülebilir. Neptün ufuktan en fazla 18 derece yükseklikte olacak. Mart ayında çıplak gözle kolay görülebilecek parlak gezegenlerden takipli ve yeterince büyük teleskopla bakıldığında, özellikle Satürn'ü ve belirgin siyahbeyaz halkasını, Jüpiter'i ve üzerindeki iki kalın kuşağı ile birlikte atmosferindeki olayları, önemlisi gerdanlık görünümündeki dördü bir yerde ışıl ışıl uydularını ve ana gezegeni etrafında adeta dans edercesine nasıl yer değiştirdiklerıni, Mars'ta meydana gelen kum fırtınalarının atmosferindeki görünüşü seyredilcbilir. Merkür, bilindiği gibi sadece ufka yakın olarak ya Güneş doğmadan ö'nce doğuda ya da Güneş battıktan sonra batıda görülebilir. Merkür ay boyunca önce Güneşe'e yaklaşıyor ve sonra uzaklaşıyor olacağından ay ortasından itibaren akşamları erken saatlerde Güneş doğmadan hemen önce yaklaşık saat 18.30 civarında çok kısa süreliğine (yarım saat kadar) batı tarafta Balıklar takım yıldızında ve 1.3 ile ^0.2 kadir aralığında parlaklığı giderek sönükleşecek şekilde görülecek. Ufuktan en fazla 17 derece yükselecek. Dürbün veya teleskopu olan okuyucular gezegeni sırasıyla şişkinay ve son dordun evrelerinde görebilecekler. 12 Şubat 1804'te büyük Alman felsefecisi Immanuel Kantyetmiş dokuzyaşında yaşama gözlerini yumduğu zaman bütün ömrünu içinde geçirdiği Doğu Prusya şehri Königsbergln (1946'dan beri Kaliningrad) tüm kıliselerinin çanları durmaksızın çalmıştı. Yaşamı boyunca bir araştırmacı ve öğretmen olmaktan başka hiçbir işle uğraşmamış olan bu büyük fakat alçakgö'nüllü adam için bütün dünya yas tuttu. ölümünün ikiyüzüncü yıldönümünde tüm uygar dünyada onun yaşamını ve eserini anlatan kitaplar yayımlandı, konferanslar verildi, toplantılar yapıldı. Ben de geçtiğimiz 12 Şubat gecesini onun son eseri olan Streit der Facultaten'in (1798; Fakültelerin Münakaşası) kitaplığımda bulunan ori/inal baskısını tekrar okumakla geçirdim. Bu küçük kitap gunümüzde üniversitelerin toplumdaki yerlerini irdelemek isteyen herkesçe dikkatle okunmalıdır. Öğrenebildiğim kadarıyla bu kitabın Türkçe bir tercümesiyok. Encyclopaedia Britannica'nın 15. baskısındaki geniş Kant ve Kantianizm başlıklı makalesinde ingilizce bir tercümesinin yapıldığını da göremedim. ,JV Bu kitabın konusu o zamanlar Alman universitelerinde Ûst ve Alt Fakulteler denilen fakulteler arasındaki ilişkiyi tartışmak ve bilhassa bunların karşılaştırmalı önemlerini anlatmaktır. Üst Fakulteler sırayla ilâhiyat, hukuk ve tıp fakülteleridir. Alt Fakulteler de doğa ve sosyal bilimleri içeren felsele fakülteleri veya fakültesinden oluşur. Kant'ın kitabı yazmaktaki amacı ise özgür bilimin (ve bilhassa akıl ve gözlemin) topluma olan yararını vurgulamak, o zamana kadar Alt Fakülleler olarak adlandırılan bilimsel fakültelerin aslında Ûst Fakulteler olması gerektiğini anlatmaktır. • Kant'a göre Üst Fakültelerin gö'revi devlete memur yetiştirmektir. Bunlar sırayla papazları, hâkim, savcı ve avukatlan ve tabipleri eğiten kurumlardır. Bu kişiler de halkın ahiretinden, bu dünyadaki emniyetinden ve sağlığından sorumlu olduklarından devlet gözünde özel bir öneme sahiptirler. Bu ö'nem nedeniyle bunları eğiten fakültelerde verilen dersler devletin izin ve kontrolüne tâbidir. Kant bu fakültelerin verdikleri derslerin gözlemden ziyade kendi dışlannda koyulan normlarla sıntrlı olduğunu hatırlatır. İlâhiyat Kutsal Kitap'a, hukuk devletin hukuk kurallanna, tıp da Kant'ın tâbiriyle reçeteye bağlıdır (tabiî 18. yüzyıldaki tıbbı düşününüz). Alt Fakülteleri oluşturan felsefe fakülteleri ise. aklın ve gözlemin eserlerini ö'ğretmekle görevlidirler. Bu açıdan Kant, tıp fakültesini aslında Alt Fakültelere, Ûst Fakulteler arasındaki diğer iki Fakülteye nazaran daha yakın bulur. Alt Fakültelerin dersleri devlet kontrolüne tâbi değildir (ve Kant'ın ısrarla vurguladığı gibi olmamalıdır da), çünkü bunlar "meslek adamı" yetiştirmezler. Kant, Alt Fakültelerin, aslında Üst Fakültelerde verilen dersleri akıl ve gözlem süzgecinden geçirerek üniversite içinde bir kalite kontrolü sağladıklarına işaret eder. (Kant'a göre devlet, Üst Fakültelerde ders programlarını kontrol edebilmekle beraber, bu derslerin içeriğine karışamaz. Bu ancak Fakültelerin hakkıdır.) urneğin, İlâhiyat Fakultesinin Kutsal Kitap 'a akıl dışı biryorum getirmesi halinde, Alt Fakültenin Felsefe bölümü buna karşı çıkar Veya, ilâhiyat, tarihle veya doğa bilimleriyle çelişen biryorum getirirse, Alt Fakültelerden ilgili olanlar buna itiraz ederler. Aynı şey Hukuk ve Tıp fakülteleri için de geçerlidir. Kant burada aslında uygulamalı bilimlerle saf bilimler arasında bir aynm yaparak, saf bilimin uygulamalı bilimlere olan faydasını gösteriyor ve bilhassa saf bilimin nasıl her türlü üniversite (yani bilim) dışı etkiden uzak tutulması gerektiğini vurguluyor. Gunümüzde üniversite eğitiminin hemen tamamen bir meslek eğitimine dönüştüğü ve verilen eğitimin de bireyin yalnızca ekonomik yararlılığı üzerine plânlandığı düşünülürse, Kant'a göre bu eksik bir üniversite tablosudur. Kant uygulamalı eğitim (ve araştırmanın) sağlıklı olabilmesi için, birilerinin yalnızca gerçeği bulmak aşkına, yani yalnızca bilim aşkına bilim yapması gerektiğini göstersrek, bu faaliyetin, uygulamalı bilimler üzerinde bir kalite kontrol görevi yapacağını anlatıyor. Burada bilhassa üzerinde ısrarla durduğu husus akıl (rasyonalite) ve gözlemin vazgeçilemez önemidir. Kant, tüm uygulamalı bilimleri, hattâ ilâhiyaiı bile, akıl ve gözlem süzgecinden geçirmenin şart olduğunu söyleyerek, aklın vahiye olan tartışılmaz üstünlüğünü (vahiyialan insanın yanılabilirliğini vurgulayarak) belgeliyor. Gunümüzde yüksek tahsilin toplumun pek çok çeşitli ihtiyaçlarına doğrudan cevap verecek şekilde baştan düzenlenmesi şüphesiz ki kaçınılmazdır. Ama topluma dolaylı olarak hizmet veren "bilim için bilim" olmadığı takdirde, toplum için yapıldığı iddia edilen bilimin bir yerde yozlaşmasının ve raydan çıkmasının kaçınılmaz olduğu kesindir. sengö[email protected] ÜstveAltFakulteler : / Değeılı lnntiını/. ıııerlnım l'rol Dr Nuzht't Cokdogan anmnd 13 Mart 2004 Cumaıteu k'umı htdiıhul Ir tnak Okullaıı m/j 2 liılıııı (lııııu etkınlıgı düzenleneceklıı 93013.00 .ırjsı gerçeklenecek etkııılıkte "Hmf l)r Nuzlıet Gokdoğan'ın yd^amı ve bılınnel liderlığı" yanmda "Astronominin FenMatematik oğrelımındekı onenıı ve gerekliliği" knnuAtı ı/.ı ıslenvcek ve aynca "İstanbul okull.tr arası çevre projeleri sergisı" de gezilebilecektir Ayrıntılı hılgı için tel. 0216 411 3t 2324: iaks: 0216 41139 26. weh. Venüs, mart ayı boyunca Güneş'ten http://www.irnnak.kl2.tr; emaıl. btlgtOi'ırnuk k!2 tr; aduzaklaşacağından akşamları Güneş battıktan res. Cemil Toptızlu CadNoU'J Caddebostan 34728 2 TIIHITAK h'eza (hırsey Knstitüsu'nde 3 Mayıs5 Ha/.ıidn 2004 tarılılerı arasında yapılacak "Yer'e Yakın Vzay Fızıgı" konulu bir aylık Kış mevsımınde gözlemlenebilecek ilginç bir başka gök olayı da Ay okulun son haşvunı tarihı 19 Halosu'dur. Soğuk bulutlardaki buz kristallerin gelen Ay ışığını eğip yansıtMart 2004'tur Ayrıntılı bilgi ve ması ile oluşan Ay etrafındakı halkalar, çıplak gözle görülebilir belirginliktaslak program te olabilmektedir. Çeşitli ülkelerden gözlenmiş fotoğrafları da içeren Ay ha"http, www.gursey.gov.tr/atlosu ve benzeri diğer atmosfer olayları için ayrıntılı bilgilere mosphe.html" ddıesinden og"http://www.sundog.clarenılebılır Ay Halosu Bilimler arasında aynm ra.co.uk/halo/halosim.htnı" adresinden ulaşılabilir. Rununla birlikte, böylesi bir olay 1 .Şubat 2004 tarihinde. soğuk kış akşamında Kskişehir'de, sokak lambalarının uzağında karanlık bir ortamda, gökyüzünde ufuktan yaklaşık 68 derece yükseklikte güneydoğu tarafta bulunan şişkinay evredeki Ay'ın etrafında belirgin bir Ay halosu nıeydana geldi... Gece yarısına kadar gözlenen Ay halosunun keskin halkası gökyüzünde geniş bir bolgeyı kapladı... Halka içi karanlık ve dışı aydınlık görünümlü Ay halosu sokak lambası altında farkedilemeyecek kadar da silik görünümde idi... Bu yazıda kaynakça olarak kısmen "The Astronomical Almanac 2004"ten yararlanılmıştır. Açık ve ışık kirliliğinden uzak bir gökyüzu dileğiyle... * Astronom Dr. İstanhul Üniversitesi Fcıı Fakültesi Astronomi ve Vzay Bilimlcri Bölümü ([email protected]. tr) 885/5 6 Mart 2004