Katalog

Bilim Tarihi tarihinde böyle olmuş oldugunu söylüyor. • ••" f . " v ; c %« . MÜZEDEKİ ZENGİNLİKLER Fuat Iloca'nın eserinin dığer ciltlerının ıçerıkleri ise şöyle: Cilt II: A.stronomi, Cilt III: Coğrafya, Seyrüsefer, Saatler, Geometri ve Optik, Cilt IV: Tıp, Kinıya ve Sinıya, Mineraller ve Fosil Nesneler, Cilt V: Fizik ve Teknik, Mimari, Savaş Tekniği, Antik Nesneler. Her başlıgın tetnsil ettiği bölümün başında bir giriş yazısı ve literatür var. Literatür ayrca her cildin sonıında detaylı olarak listelenını^. Sonra Fuat Bey'in Frankfurt am Main'deki Johann VVolfgang GoetheÜniversitesi içerisinde kurduğu Arapİslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü'nün binası içerisindeki müzede yer alan ve gene kendisi tarafından İstanbul dalıil dunyanın ceşıtlı yerlerinde vaptırılmış olan nesnelerin ve moclellerin. bu modellerin gerçeklermin bazılarının ve modellerin tasvir edildiği orjınal el yazmalarından alınmış resimlerın fotoğrafları var. Fotoğrafların heınen hepsı renkli. Yalnızca renkli orijinal bulunamayan hallerde (örneğin, Nasireddin Tusi'nin çalışüğı Maraga'daki meşhur rasatlıanenııı buluııduğu tepenin hava fotoğrafı ile rasathanenın kalıntılarının arkeolojik fotoğrafları) sıyah beyaz resımler mecburen konmuş kitaba. Her fotoğrafın temsil ettiği nesnenin kısa bir tasviri, nerede kimin tarafından yapıldığı ve müzedeki kayıt numarası var. /s/3/n tıbbında omurga tedavisi. Prof. Sezgin bir çok aletin maketlerini de yaptırarak bir müze oluşturdu rimizde sık sık dile getirdiği bir arzusu da bu eserin Türkçe'ye çevrilerek Türk okuyucusuna ulaşması. Türkiye'dc İslâm'ın ne yazık ki pek yaygın olarak onun şimdi guya sözcüluğüne yeltenen cahil yobazlarca teniMİ edildığını, islâm uygarlığını gerçekten ö'ğrenmiş kişilerin bunu halka daha yaygın bir şekilde anlatması gerektığini bıkıp usanmadan söylüyor. "Eğer geçmışı adam gibi öğ renirsek," diyor, "belki bir mıktar aşağılık kompleksınden ve boş böburlenmelerden kurtulurıız." Atatürk'ün buna büyuk onem verdığıni ve bu uğurda çok çaba harcadığını da ekliyor. (Ke/gııı. Kııat, aoo.'i. Wı.sMnschaft und Tcchınk ın l.slanı. cilt I (KııılııhrunK in die Geschithtc deı Ar.ıhıvlı IhİjmiMhen VVİssenschaften), xıı+|ıı|*21H si; cilt II (Astronomıel, |ı|ı22ti ss, cilt III (C.i'otirjp hie. Nautik. Uhren. (îennıelrıe Optık), |ı|+212 ss; cilt IV (Medızın. Chfinif MiTicralien). |i|*236 ss. cilt V (Phy.Mk und IVchnık Architektur. Krıejistechnık Antıke nbiekte), |ı|'227 ss Instıtııt fıır <;c\sclıich!ıder Arabıschlslaınıschen VV'ıssensclidftt'n an der J(» hann VVoll'tîaıii! Cortlır llnıvcrsıtal, Krankfıırt am Maın ) 1) Ar.ıpça ya/ının uç turu üldu^u .suyli'iın 1 M.ılk 11,1li Hcri'kt'lenmış vazı, 2. Okuınuşlaı ıçııı Ht'rt'kclenmemış ama anktalanını^ yazı; .'î Bıl^mler ıçııı: Herckesız w mikta.su yazı Aslıııda bu vazılarııı her uçu de Yunan vt* L.ıtın allabesınt' kıvasla oku mada daha çok snrun çıkaran yazılardır. Ancak Arap allahomı bılcn vı orncıjın Osmanlıca'yı r.ıh.ıl yazabılcnler üzellıkle not tutarken htJp bu yazıvı tcr cih etnıışlerdir. liunun nedenı, seblılcrın hemen henıen olmadığı bıı M.stımıİL', harflerin akıcı şekıllerımn ıılnıaM yazıya ^crçt'kten bir stenografı kaıak terı vernıesidir Bu açıdan Fuat Hoca'nın drdıjjı dngrudur Ama, Arap vazısı, hele yazılan kulınıclıT, okuyucu tarafından umedt;ıı hılınmıydrsa, okunabilirlık açısından Yunan vv oııtl.uı tiirevt'n Lâtin alfabcsının ({rrısındedır 2) Or C'hambcrs. ) . . WV, Tlıt llıvıl'.s HorsL'merr VVcıdenfeld and NKIIOIMJM L<HKIOII, I O M birikimin örnekleri, bu eserin 1. cildindeki Girişte vc 3. cildinde Coğrafya ve Seyrüsefer bölümlerinde anlatılmış. Daha detaylı bilgi isteyenler Fuat Bey'in Arap Yazını Tarihi adlı dev eserinin 10. 11. ve 12. ciltlerine hakmalıdırlar (3). Avrupa'nın, İberya Yarımadasını fetheden uluslar (vc bunların ele geçirdiklerı İsl3m bilgi hazinesi) vasıtasıyla Aıııerika'yı keşfetmesi ve Hint Okyanusunu ele geçirmesı dunya egemcnlik dengesini hızla İslam alemi aleyhine bozuyor. MATBAANIN ETKİSİ Fuat Bey, matbaanın XV. yüzyılda Avrupa'da faalıyete geçmesinin ve yaygın kullanım buhnasının da Avrupa'nın ileri sıçtamasında onemlı bir etken oldugunu önenıle vurguluyor. Bu arada kaçınılmaz olarak Osnıanlılar da bahıs konusu oluyor. Fuat Bey. üsmanlılar'ııı da 1(S. yüzyila kadar bilim adanılannı kolladıklarmı kaydediyor. Ancak Fuat Hoca açıkça yazmamış olsa bile satır aralarında Osmanlılar'ın üzerlerine diişeni pek vapmadıkları gibi bir intiba edıtıilıyor yazdıklarından. "Zayıf Obiııanlı donanmalarının" Hint Okyanusunda. lıem de Kanunı Sultan Süleyman devrinde, Portekızlılerle başa çıkamadığım anlatıyor nıeselâ. (Malum, bu yenılgilerden biri 1554 yılında Piri Reis'ın kellesının uçurulmasına bi le neden olmuştur). Yavuz Sultan Selim'in hilâfeti 1517'de Mısır'daıı Turkıye'ye taşımasıyla birlikte yerleşeıı ayrıcalıklı bir ılmıye sınifının bu olumsuz gelişmedekı rolüne ıse hiç değinmiyor Fuat Bey. Fuat Bey'in analizinden ortaya çıkan sonuç, İslâm kültüründe bilimin çöküş nedenlerinin toplumun dı$ etkenlerle zayıf düşürülmesi, parcalanması ve genelde fakirleşmesi, ekonomik gelir kaynaklarının başka ellere geçmesi olarak özetlenebılir. Roma da ayni nedenle uygarlığmı yitırınemiş mıydı? İskenderiye Kütüplıaııesi gıderek fakirleşen ve cahilleşen Roma İmparatorluğunun ıhmalı neticesinde yok olnıadı mı? Fuat Bey, İslam dünyasınm, kendi çöküşünü hızlandıran silâhların pek çoğunu batıya kendi elleriyle verdiğini söylemeyi de ihmal etnıiyor. Ama bunun heınen him büyük kültürlerin HER SAYFADA SÜPRİZ VAR Bu fotoğrafların temsil ettiği nesneler içinde neler neler var. Orijinal Avrupa, Müslüman, Çin ve Hint yapısı coğrafı, astronomik ve denizcilik. tıp. kimya ve simya, savaş ve madencilik aletleri, bina maketleri (bu arada Süleymanıye. Sultan Ahnıet ve Selimiye Camılerının enfes maketleri), el yazmalarında tasvir edilmiş neredeyse akla gelebilecek her türlü âletin (bu arada fotogral makinasının atası olan camera obscura'nın (4) ustaca yapılmış rnodelleri, rasathane kalıntılarından camilere. el yazmalarından arkeolojık nesnelere kadar pek çok tarihi kalıntı. Kitabın herhangi bir cildini bir kez elinize aldınız mı bir daha bırakamıyorsunuz. Her sahife insanı yeııi bir sürprize, beklennıeyeıı bir dunyaya götürüyor. Kitabın sahifelerini nihayet bitirdiğiniz zaman, İslâm bilim dünyasının, küllerinden anka kuşu gibi tekrar doğduğu geliyor gözünüzün önüne; bilimin bir kültürden diğerine ııasıl koştuğunu hayâl ediyorsunuz ve İslâm'da bilimin ölümüne hayıflanıyorsunuz. Fuat Bey'in sohbetle ss ."!) SLZJ;III. K. 20(10, Cı'schıchte dff, Arabı.schen Schrılttums, Hand X, Mathematısche Crotiraplııe und Kartutfraphıe mı İslam und Ihr Kdrtltben ım Abendlandllı.storiMİH' l)arsU'lluıi){. Teıl I Institut fur (îe.stlnchtt' dfr ArabıschIslamıscheıı VVıssensthaften an dcr Johann VVolfgang (loetliL'Unıvrrsıtat, Krankfurt am Maın. XXX*(>:i4 s.s, ayııı yazar. 2000, Cesıhıclıtı dı.s Nr.ıhısclırn Schrıfttums. liand XI, Mathi'iııatısclır j (lco^raphıc und Kart(i^ıaplııı mı islam und Ihr Fortleben im AhendlaııdHıstorischc DarsU'llung. Teıl 2: Institut lıır (Uscbıchtc der ArabıscbIslamıschen VVİssenschaften an der Johann YVollgaııg ClootİH'llnıvcrsıtat. Fıaııkluıt am M.ıııı. 71b s.s, .ıvnı yazar, 2000. Gesthıchte dt\s Ar.ıbı.sthcn Schrifttums, Band XII. MalhemaliMİu1 Ccoıiraphııund Kartographif ım İslaın und Ihr Fortleben mı AbcndlandKartenband" Institut für Geschıchte dcı Arabısdı Islamı.scİH'iı VVıs.st'iıschaften <ın dı*ı lohanıı VVcılfganti GoetheUnıversıtat. Frankfurt am Maın, 362 ss. Avrıca bkz. aynı yn/.ar, 1995, Güschıchtı* dcs Arabıschen Schrılttuın.s, (iestiıntındıccs zıı Band IIX. Institut fıır C.u.schıchtt' der Arahischlslanıısılıeıı Wıs.st'iıschıifttMi an der Johann VVolfjiaıı^ Gdctlıı' llnıversıtat. Frankfurt am Mciııı. Jl| + (>04 s.s, a\'nı vazar, 1987, The Cııntrıbutıun ol tlır Arabıc Islaımc Geographers to tht* Ftınııatıon ol the VVorld Map Veroffi'iıthchungen des Instıtutes fur Geschıchte der Arabısdı Islaııııschen VVıssenschalteıı, Kheıde I) KartojJraphıt1, Bd 2. 5()ss. * 48 harıta. ayııı yazar, 2000, Der Kalif alMa'mun und .seııı BeıtraM zur VVeltkarteArabıscheı llrsprıun; eııropaıscher Karten. For.sıluııi|< Fraııklurt, Jahrg.ınıi 1H, Nr 4. ss. 22 31 4) t'anıera obscura terımının el llaıtamııı bayt nııızlıın (karanlık oda) terımınden Avrupa dıl lerıne Heçtıgini jl|< kez Fuat Bey'ın yakın dostıı, Tühıııgen Unıversıtesı ıığretım uyelcrınden Prof. l>r. Matthıas Schramm ^ostcnnış {Bkz bu csenn III. cıldının IS5 sahıfesı) Rasidaddin Fadlahlah 'ın bir kalenin mancınıkla zaptını jösteren çizimi ve mancınıkın müzedeki modeli. * İTÜ MaJen Fakültesi ve Avrasva Yeıbilimleıi Enstitusu 887/9 20 Marl 2004