Katalog

GenetikEvrim Insanlara ait bir özellik: YARATICILIK Insanları benzersiz kılan en önemli özellik yaratıcılık yeteneğidir. Bazı bilim adamlarına göre kökleri maymun atalarımıza kadar uzanan bu özelliğin çıkış noktası, insan genomunun kopyalama becerisidir. Jnsaıı evriminin onemlı dönüm nokI talarına damgasını vuran fiziksel deAğişiklikleri milyonlarca yıldır iki ayağımızın üzerinde yürüyoruz ve çok gelışmiş bir konuşma yeteneğine sahibiz tek tek sayabiliriz, ancak bıınları tetikleyen etmeııleri ortaya çıkartmak sanıldığı kadar kolay değildir. Fakat, şimdi, şempanze, goril, orangutan gibi maymun kuzenlerimizin genomlarını inceleyen bilim adamları, bir ipucu elde ettiklerini düşünüyorlar. İnsanlann diğer primatlardaıı bu kadar farklı olması, genomlarımızdaki şaşırtıcı bir ozellikten kaynaklanıyor olabilir. Söz konusu özellik sayesinde insan genomu, sıradışı bir değişim ve evrim geçirme özgürliiğüne kavuştu. Bu özellik sayesinde, ayrıca evrimin genlerimizde, diğer memelilerde olmadığı kadar derin izler bırakmasına neden oldu. Oyle ki en yakın akrabalarımız olan nıaymunlar dahi böyle bir değişim özgürlüğüne sahip değillerdi. Bu nedenle atalarmıız değişen çevre koşullarına anında uyum sağlayabildüer; yeni fırsatlardan olabildiğince yararlandılar ve evrim geçırerek yeni özellikler edindiler. Kısaca genomumuzdaki bu girişimcilik yeleneği sayesinde insan zekâ, konuşma ve yaratıcılık gibı ınsanı insan yapan yetilere sahip oldu. İnsanlar pek çok açıdan farklı primatlardır. Ancak herkes insan evriminin gerçek öyküsiinün beynimizde yazılı olduğuna inanır. Ne var ki beynimizdekı bu kayıtların gcnetik kökleri gizini koruyor. İnsan genomu, bu yeteneğin nereden kaynaklandığı konusunda anlaşılabilir bir açıklama içermıyor. Kabaca insanlardaki gen ve protem mıktarı fareninkine eşit. "İnsanlann biyolojik olarak farklı olduklarını onceden bilmesem, yalnızca genoınlarına bakıp, insan ile fare arasında çok büyük bir fark olmadığı sonucunu çıkartırdım" diye konuşaıı Chıeago Universitesi'nden genetikçi Bruce Lahn. "Genomların nasıl çalıştığı konusunda çok az şey bildiğimız için küçük farklılıkları gözden kaçırabiliyoruz" diyor. Lahn ve diğer bilim adamları, ınsanlara özgii genetik değişiklikleri ortaya çıkartmak için canla başla çalışıyorlar. İnsan beynindeki gen faaliyeti şempanze beynindekilere göre 4 misli daha hızlı değişmiş KOPYALAMA YETENEĞİ Ohio, Cleveland'daki Case Western Reserve Universitesi'nden genetikçi Evan Eichler, bu genetik değişiklikle rin ardındakı ıticı ğiicü keşfettigine inanıyor; atalarıınızın bu ıtıcı guç sayesinde başarılı olduğunu düşünüyor. Eichler'a göre insan genomu, kopyalama (eşlenme) yeteneği birkaç bindeıı on bınlere çıkan harf uzunluğunda DNA parçalarınm ekstra kopyaları yüzünden karmaşık bir yapıya sahip oldu. Her genomda bu tür bir kopyalama özelliği bulunmakla bırlikte, insanlann büyük bir olasılıkla maymunların daçok zengin bir kopya koleksiyonuna sahip olduğu sanılıyor. Eichler'in tahmınlerine göre insan genomunun yaklaşık yüzde 5'i görece olarak son yıllarda meydana gelen kopyalardan oluşuyor. Sıçan ve farelerde bu oran yalnızca yüzde 1 veya 2'dir; meyve sineklerinde ve solucanlarda ise yalnızca yüzde 0.1 ile 0.01 arasındadır. Kopyalar evrimin motorudur; mutasyon ve doğal seleksiyonun gerçekleşmesi için gerekli hammaddeyi sağlar. Cielışigüzel mutasyonlar, kopyalanmış genin bir kopyasını değiştirirken, varolan bıyokimyasal yapıda değişiklik yaratmazlar, çünku ikinci kopya görevini eskisi olduğu gibi sürdürür. "Bu da değişim için çok büyük fırsatlar yaratır" diye konuşan Eicher, "Bu kopyalar pek çoğu çıkmaz sokaklar gibidir, a cak arada sırada bu curcuna içinde y rarlı bir genin doğduğu da olur" diye YARARLI KOPYALAR Gerçekten de memelılerın evrir sel tarihi, kopyalamanın bu şekılde y rarlı sonuçlara yol açtığını gösteren c. neklerle doludıır. Tek bir gen orijin olarak hemoglobin molekülünün gl bin kısmının kodunu taşır. Ancak ko yalama, birkaç farklı globin proteinle nin evrimi için uygun koşulları yaratı Gdzun kırmızı ve yeşil konik pignıentl ri renkli görüntü için gereken kopy lanmış tek bir genden kaynaklanmıştı Kaldı ki bir genin nasıl kopyala dığı, .vopyanın çalışma şeklini belirle Sonuçta ortaya çıkan kopya, orjinal g ne göre farklı bir genomik ortamda y şar. PrİffiSİ ÖVTİfnİ» Primat evrimi genetik kopyalama önemli olayları ateşlemiş olabilir Prosimian Ör Lemur ve Lourıse Yeni dünya maymunları Ör Örumcek maymunu ve vervel Eski dünya maymunları ör Makak ve babun Orangutan Goril DÖNÜM NOKTALARI İnsanlann tar sahnesinde yer almala nı sağlayan evrimsel y ratıcılığının ardında r kopyalama olgusu ır yatıyor? Bu konuda dal fazla bilgi sahibi olrric için Eicher ve ekibi, ko yalamaların ortaya çıkı ile insan evriminde önemli dönüm noktala nın kesişip kesişmediği araştırdı. Kopyalanm bölgelerde kaç adet m tasyonun biriktiğini ara tıran ekip, her kopyan yaşını kabaca hesaplac Bu kopyaların pek çoğ nun 25 nıilyon yıl önı ani bir patlama yarattı anlaşıldı. O tarihte es dünya maymunları ye dunya maymunlarınd? ayrılmıştı. Ayrıca 7 vej Gibbon KOPYALAMADA İKİNCİ PATLAMA «Myö İnsan soyu büyük maymundan ayrıldı 68 MyO ^ < .1214 Myö 18 Myö KOPYALAMADA İLK PATLAMA .25 Myö ,3540 Myö Alu (aalıyetı aniden artlı MİLYONLANCAYILÖNCE(MYÖ) Şekil 1 EN ESKİ PRİMAT 55 Myö Alu "zıplayan gen" laal duruma geçtı 887/4 20 Mart 2004